شریف مردی

شریف مردی

یاییملانمیش کیتابلاریم:

1ـ قلمه‌قوزان، 1395
2ـ اولدوزلاردان بیری قایمیشدی، 1395
3ـ یول آیریجیندا یازیلمیش حیکایه‌جیکلر، 1395
۴- داغیتماغا دوغرو، ۱۳۹۹
ایمیلیم:
sharifmardi[@]gmail.com

قونو اینسان‌دیر

(جیمز جویس و سیرادانلیق)

 

 

جیمز جویس، یولیسیز[1] باشلیقلی رومانیندا بیر اینسانین گونده‌لیک یاشامینی گولونج غریب و پارودیک اولاراق عینی حالدا بوتونلوکله گرچک نه‌دن‌لر و اولایلارا دایاناراق هومئر[2]ین آنلاتدیغی اودیسه[3]نین ترووا ساواشیندان سونرا اون ایل ایچینده (تانری‌لار وریندن) باشینا آچیلان اولایلارا باغلاییر. یانی ییرمینجی یوزایل‌ده (1904 ـ ژوئن‌ین 16سی) یاشایان 38 یاشلی آدامین بیرگونلوک یاشامینی صوبح دوروب قلیان‌آلتی یئدیییندن گئجه‌یاریسی آرغین یورغون ائوه دؤندویونه قدر اولوب بیتن اولایلاری (و دوشونجه‌لرینی) آنلاتاراق اودیسه‌نین اون ایللیک ماجراسی ایله قوشالاشدیریر. اودیسه عصیرلر اوزریندن کئچیب الیمیزده اولان پری‌لر دئولر و ایلاهه‌لرله باشباشا قالمیش اوسطوره‌دیر؛ لئوپولد بلوم[4] آنجاق نورمال بیر اینسان.

جویس دوغاچی توصیف‌لرله یاراتدیغی کاراکتئرین یاشامینا یاناشیب، باشینا گلن بوتون اولایلارین خیردالیقلاری و حتی دوشوندوکلرینه قدر بؤیوتج قویاراق ایزله‌ییجی‌نین قاباغینا بلیرلی بیر اینسان قویموش. لئوپولد بلوم (بیر گونده) نه ائدیب دوشونسه، یارادیجیسینین گؤزونون بیر اوجو اودیسه و ماجرالارینادیر.

بیرگونلوک اؤنمسیز گوندم اولایلاری اون‌ایللیک ائپیک ماجرالارا باغلاماق نه قدر داهییانه عینی حالدا گولونج و غریب اولسا دا، بئله بیر توتومون ایچینده اؤنملی مسأله واراولمالی‌دیر. مشهور باغلاردان بیری، لئوپولد بلوم ایله اودیسه، بیری دوبلینده اوبیریسی ایسه دنیزلری و اسکی یونان شهرلرینی بوتون ماجرالاری ایله گزینیب دولانارکن ائوده قالمیش ائش‌لری‌دیر: اودیسه‌نین ائشی پئنئلوپئ[5]، اودیسه‌نین دؤنمه‌یه‌جه‌یینه اینانیب سارایینا هجوم ائدن ائلچی‌لری ایله اوغراشمالی‌دیر؛ پئنئلوپئ ایللر بویو توخو توخوماقلا اؤزونو ائلچیلرین الیندن قوتاریب ائشینه وفالی قالیر. مالی[6]، لئوپولد بلومون ائشی، بلوم دوبلینده گزینرکن باشقا بیری ایله گؤروشوب ارینه خیانت ائدیر، گئجه‌یاریسیندان سونرا بلوم صوبحه یاخین ائشینین یانیندا یوخویا دالار دالماز، مالی اوزون‌اوزادی خیال‌یورویوشو ایله خیانت تئمالی لذت‌دولو چئشیتلی فانتئزی‌لر توخویوب دورور. پئنئلوپی‌نین توخو توخوماسی ایله خیانت‌دن قوتولماسی مالی‌نین خیانت‌له ایلگیلی خیال توخوماسی اؤرنک باغلاردان بیری‌دیر.

دوبلین کیمی قوجامان بیر شهرین ایچینده هر کیم اولابیله‌جک قدر سیردان بیر آدامین قارماقاریشیق دوشونجه‌لری ایله دولامباج ووروب ایکی قیران قاراپول ایچین چابالاماسینی، تاریخ بویو قالارغی و دَستانسی اولایلار آنیمساماسی ایله آنلاتماسی نه آنلام داشییابیلر؟ بئله بیر چابا هاردان قایناقلانیر؟ گرچکچی آچی ایله یاشامین وازکئچیلمز آنلارینی ائپیک آرغاجلا سیخیشدیریب معظم دونیا یاراتماقدا، جویس باشقا بوتون آماجلاری یانیندا اینسانی و شاید ده اخلاقی بیر آماج آردیندادیر.

جویس سیرادانلیغا اؤنم وئریر. روماندا سیرادان بیر اینسانین یاشامینی اوسطوره‌وی قهرمان قدر تاریخ بویو قالارغی ائدیر. قوردوغو حیماسه‌سینی اسکی یونان اوسطوره‌لرینه باغلاسا دا قهرمانلیق ائیلم‌لرله دئییل گونده‌لیک اؤنمسیزجه خیریم‌خیردا ایشلرله ائدیر. جویس هر بیرئیین یاشامینی اوسطوره‌وی کاراکتئر قدر اؤنملی بیلیر. بو اوزدن جویس بوتون تاریخ بویو مکمل بیر قهرمان اولاراق اودیسه و اونون ماجرالارینی سیمگه‌سل بزک کیمی بیر آدامین گونده‌لیک یاشامینی آنلاتماقدا قوللانیر و سیرادانلیقدان دَستانسی حیکایه یارادیر.

لئوپولد بلوم بیر بیرئی اولاراق بوتون اینسانلیق دونیاسیندان سئچیلمیش اؤرنک‌دیر. اینسان دونیاسینا بئله اینجه باخیشلا یاناشماق، یاشامین بوتون پارچالارینا اؤزَنیب اؤنم وئریب قایغیسیندا قالماقدان قایناقلانیر. جیمز جویس یاراتدیغی یولیسیز دونیاسیندا قونو، قاچیرتدیغی یئل‌دن توت یاشام ایچین چالیشیب پول قازانماقدان هابئله سئوگی ایله اینسانلیق قاورامیندان دانیشماغا قدر، اینسان‌دیر.

 

[1] Ulysses

[2] Hómēros

[3] Odysseus

[4] Leopold Bloom

[5] Penelope 

[6] Molly Bloom

  • شریف مردی

 

قیش/ ناصر مرقاتی

قارا قیش

کؤکونو دریندن سالیب؛

سینسی‌میش تورپاق،

یاشیللیق حسرتین اونودا بیلمیر؛

و نیسگیللی حیات،

            بیر ایپک دونون تمناسیندا

                                    اَینی یالیندیر؛

آخ...

ای بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار،

سیزین هر تئلینیز بیر رنگه چالیر؛

و اینیلتی‌لرینیز

            دار قفسلردن اوزاغا گئتمیر؛

هره بیر قیشلاغدا،

باشقا بوداغدا قیشلاییرسینیز؛

 

بوردا قیش،

            نه شاختا،

                        نه قارا،

                                    نه کدرلی‌دیر!

«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک

اؤزت

قیش شعری بیچیم آچیسیندان ایکی بؤلومه بؤلونور. اون‌دؤرد سطیردن اولوشان «بؤیوک» بؤلوم ایله، دؤرد سطیرلی «کیچیک» بؤلوم. شعره بیچیم، ایچریک و بونلارین آراسیندا اولان ایلیشگی آچیسیندان باخماق اولار. نیسگیل ایچَریگی شعرین ایچ قاتیندا، چلیشکیلی بیر دورومدا اؤزونو گؤرسه‌دیر. آنجاق بیچیم اؤزونو شعرین اوست قاتیندا گؤرسه‌تسه ده، قیش فصلینده یارانان نسگیلل‌لرین توزونو اوزرینده ساخلامیش دیر. سؤز نیسگیل ایله آیریلیق‌دان گئدیر، بیرلیک حسرتی، قیش‌ین یارادان آیریلیقیندان دوغموش‌سا دا، باشقا بویوت‌دا، نیسگیل قیش‌ین اؤزونه ده قاییتماقدا دیر. شعر سایدیغیم تئم‌لری چارپیجی، هابئله باشاریلی بیر شکیلده گؤرسه‌ده بیلیر. ایچ ایچه گیرن دویقولار ایله بیچیم و ایچَریگین ایلگیسینی ایره‌لی‌ده آچیقلایاجاغام.

بؤیوک بؤلوم

بیرینجی بؤلوم، قارا قیش‌ین درین کؤک سالدیغیندان، تورپاق و حیاتین (قیش‌ین قاپسامیندا) سینسیدیغیندان دئییر. یاشیللیق، بئله بیر قیش‌دا، یالین حیاتین نیسگیلی اولموش؛ قیش ایسه اوزون، بیتمه‌یه‌جک دیر. بورا قدر شعر بیر دورومون تثبیتیندن، کؤک سالاراق قاتیلاشماغیندان دئییر.

شعرین ایلک بؤلومو، ایکی قیسمه بؤلونور؛ بیرینجی قیسم اوسته دئدیییم کیمی بیر دورومو آچیقلاییر. ایکینجی قیسم آنجاق، دورومون ائتکیسینی داها آرتیرماق اوچون، اونا بویا ایله سس قاتیر: «هر تئلینیز بیر رنگه چالیر»، و قوشلارین «اینیلتی»لری. آنجاق «کؤچری قوشلارین» بویا دولو گؤزل تئللرینه رغمن، سس‌لری «اوخوماق» یوخسا «اؤتمک» دئییل، «اینیتلتی»‌دیر. بوردا هر تئلی بیر رنگه چالان کؤچری قوشلار قفس‌ده دیرلر. قوشلار اؤتمیرلر، اینتیلده‌ییرلر! بیرلیگی سئوَن یالقیز قوشلارین «اینیتلی»لری دار قفسلردن اؤته‌یه گئتمیر. بئله بیر چلیشکی (گؤزللیک ایله اینیلده‌مک) داها اؤزونو گؤرستسین دئیه «بؤیوک بؤلوم»ون ایکینج قیسمی «آخ...» سسی ایله باشلانیر. بوردا نسیگیل دولو «آخ...» سسی، «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار»ین، آیری توشمک‌لری و یالقیزجا «قیشلاما»لارینین حسرت ایفاده‌سی دیر. هر تئلی بیر رنگه چالان قوشلارین، یاشیللیقدا، حیاتین ایپک دونونون قوینوندا، اؤتوب، بوداقدان بوداقا قونماسی گرک دیر. آنجاق، نه یازیق بئله دَییل.

قیش گلمه‌زدن اؤنجه کؤچری قوشلارین بیرلیکده گؤیلرده اوچوشونو، گؤرموش کیمسه، ایندی ایسه قیشلاقدا دار قفسلرلرده هره‌سینین باشقا بوداقدا قیشلاماسی‌نا شاهید دیر؛ بئله بیر دویقونو یاشایان کیمسه اؤرکدن نئجه بیر «آخ...» چکر؟ بو «آخ...» اؤیله بیر «آخ...»دیر. درین کؤک سالان قارا قیش، یالنیز تورپاق ایله حیاتی دَییل، بوتون اؤزگور قوشلاری دا، حسرت ایچینده، داردا قویوب دیر. یاشیللیق تورپاغا، یازین الوان ایپک دونو حیاتا، بیرلیک ایله اؤزگورلوک ایسه قوشلارا "نیسگیل" اولوب.

درین کؤک سالان بئله بیر قیش، بیتمه‌یه‌جک قدر اوزون دیر. قیش‌ین اوزونلوغو، شعرین بیچیمینده آیدینجا گؤرسه‌دیلیر. اون‌سکگیز سطیرلی بیر شعرده، اون‌دؤرد سطیر (یوزده سکسان) قیش‌ین تثبیت اولموش دورومونا گؤره دیر.

کیچیک بؤلوم

شعرین ایکینجی بؤلوم‌ینه کئچمزدن اؤنجه، تورک اوسطوره‌سینده «قیش» قاورامینا اؤتری باخالیم.

قیش ایکی «بؤیوک چیلله» ایله «کیچیک چیلله»دن اولوشور؛ بؤیوک چیلله قیرخ گون و کیچیک چیلله ایسه ییرمی گون دیر. ایکی چیلله باجی‌دیرلار؛ یوخسا بیر قاری‌نین ایکی اوغوللاری دیر. سون اوتوز گون ایسه «بایرام آیی» دیر. قیساجا، بایرام آییندا یئرین جانینا ایستی نفس گلدییینه گؤره، اونو «بایرام آیی» آدلاندیریبلار. بؤیوک چیلله تمکینلی و متانت‌لی‌دیر؛ صبیرله دوندارار، اوشودر، ناخوشلادار... اوزون سورر. آنجاق کیچیک چیلله دلی‌سو، حیرصلی، های‌کویلو دیر. توزتوزاناق یولا سالیب کولک قوپارار؛ آنجاق عؤمرو تئز بیتر. کیچیک چیلله‌نین عؤمرو آز، دالی یاز دیر.

شعره دؤنه‌لیم. ایکی بؤلومو «بؤیوک» ایله «کیچیک» آدلاندیردیغیم‌دان آماجیم، شعرین بیچیمی قیش‌ین بیزلرده نه بیچیم‌ده اولدوغونا دلالت ائتدییینی گؤرستمک دیر. قیش شعری‌نین ایکینجی بؤلومو، بیرینجی بؤلومون ترسینه، آنسیزین، قیساجا باشلانیب، هر شئیی داهاراق بیتیر. شعر بؤیوک باشاری ایله اؤزونو، خالقین دوشونجه‌سینده اولان قیش فورمونا سالمیش. قیش ایکی بؤیوک و کیچیک چیلله‌سی ایله گلمیش، کؤک سالمیش، هر شئیی اوشوتموش، اؤزگور قوشلاری دا دار قفس‌لره سالمیش دیر. آنجاق ایچریک شعرین بیتمه‌سی ایله بیتمه‌یه‌جک دیر.

«قیش» شعرینده، ایچریک اؤزونو بیچیم‌دن آییراراق باشقا یول، قیش‌ین بیچیم و ایشله‌یینه رغمن، گئتمک ایسته‌ییر. سؤزومون آچیقلاماغینا، شعرین آنلاتی بیچیمینه ده باخماق ایسته‌ییرم.

آنلاتی بیچیمی

آنلاتی شعرین بیرینجی بؤلومونده، گئنل آچیدان چئشیت‌لی دویقولاردان یارارلاناراق، بیر دورومو آچیقلاییر. باشقا دئییم‌له سؤز سویوت قاورامین آچیقلاماسیندان، قارا قیش‌ین یاراتدیغی دوروم‌دان، گئدیر. تورپاق، حیات و کؤچری قوشلارین دیلیندن یوخسا دوروموندان سؤز ائدیر. آنلاتی، گئنل آنلاتی دیر. آنجاق ایکینجی بؤلوم‌ده، آنلاتی شخصی اولاراق، آنلاتیچی‌نین اؤز دویقوسونو آچیقلاییر. آنلاتیچی اؤزونو دورومون ایچینده قویوب، دویقوسونو آچیقلاییر. بؤیوک بؤلومون گئنل اورتامیندان، کیچیک بؤلومون اؤزل اورتامینا گیریر. بؤیوک بؤلوم‌ده، سؤز قارا قیش‌ین چئوره اوچون کؤتو بیر دوروم یاراتدیغیندان ایدی‌سه، کیچیک بؤلوم‌ده سؤز همن قیش‌ین آنلاتیچی اوچون بیر نیسگیل اولدوغو دیر. قیشین حسرتی، کدری، قاتی‌لیغی‌نا حسرت وار. نیسگیل اوقدر بؤیوک دیر، آنلاتیچی بوتون بیرینجی بؤلوم‌ده قیش‌ین کسیجی‌لیییندن، شاختاسیندان، قارالیغیندان ائتدییی سؤزه بئله حسرت گؤزو ایله باخیر، و بونلارین هئچ بیری‌نین اولماماسیندان گیلئیلی دیر. «بوردا قیش،/ نه شاختا،/ نه قارا،/ نه کدرلی‌دیر!» کیچیک بؤلوم‌ده، سؤز بیرینجی بؤلومون ترسینه دیر.

نیسگیلین

بئله بیر نیسگیلین واراولوشو نه‌دن و هاردان گلیر؟ سوالین جاوابیندا، بیرینجی بؤلومده «بیرلیک» کلمه‌سینه قاییتمالی‌ییق. «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار». «بیرلیک» سؤزجویو، شعرین بیرینجی بؤلومونون ان قاباریق و دویقولو قاورامی‌دیر. آنلاتیچی قوشلارین گؤزللیییندن و «اینیلتی»لریندن سؤز ائدیرکن، اونلاری (قیش‌ین ائتکیسی‌نی وورغولاماق اوچون) آیریلیغینی توصیف ائدیر؛ «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار»، «هره بیر قیشلاغدا،/ باشقا بوداغدا قیشلاییر». گؤزللیک ایله اینیلتی، بیرلیک کلمه‌سینه دؤنرک داها قاباریق و وورغولو بیر دویقو یارادیر. آنجاق اؤزگون «آیری توشموش» و «تک» کمیسه، آنلاتیچی‌نین اؤزو دیر.

کیچیک بؤلوم، اوسته دئدیییم کیمی آنلاتیچینین، نیسگیل دولو اؤزل دورومونو آنلاتیر؛ بو بؤلوم شعرین اوبیری بؤلوموندن آرا آچماقلا گؤرسل اولاراق «آیریلیق»ی گؤرسه‌دیر. شعرین اوزون بؤلومونده آنلاتان، بوتون «قارا قیش»ین یارادان دورومونا نیسگیل قالان آنلاتیچی، اؤزونو «یالقیز» و «بیرلیک»دن آیری گؤرور. کیچیک بؤلومون ایلک کلمه‌سی، «بوردا»، اؤز یوردوندان آیری توشموش آنلاتیچینین، سؤزو و نیسگیلی، «اوردا» یوخسا اؤز یوردونا دؤنمه‌سینه ایشاره دیر. آنلاتیچی «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار» میثالی، اؤز یوردوندان آیری توشموش، غریب بیر کؤچمن، یوخسا دوستاق دیر. بئله بیر آیریلیق شعرین بیچیمینده ده گؤرسه‌دیر اؤزونو. آنلاتیچی اؤز اؤزل دورومونا گلینجه، سؤزونو دؤرد سطیرده آرالی اولاراق آنلاتیر. آنلاتیچی‌نین دورومو «کؤچری قوشلار» ایله «دار قفسلر» تئمینه قاییداراق آنلاشیلیرسا، «اوردا» اؤز یوردوندا «بیرلیگی سئون کؤچری قوشلار» میثالی اؤزگور اولور؛ «بوردا» آنجاق، «اینیلتی»سی «دار قفسلردن اوزاغا گئتمیر».

سون سؤز؛ دراماتیک بیر سون؛ دیله‌ییش

سون دؤرد سطیر، موسیقینین دراماتیک شکیلده، اوچ ضربه ایله قورخونج، بلیرسیز و قارانلیق بیر دورومون ایفاده‌سی کیمی دیر. هر ضربه بیر پیلله داها درینه ایشله‌ییر.

«بوردا قیش،

            نه شاختا،

                        نه قارا،

                                    نه کدرلی‌دیر!»

«شاختا» ایله «قارا»نین هره‌سینده ایکی «آ» حرفلری، یوخاری‌یا یوکسه‌لرک، دیله‌ییش، قالخیش و قورتولوش ایسته‌یی‌نی گؤرسه‌تسه ده، بونلاردان سونرا گلن «کدرلی» و اوچ آرد آردا تیکرارلانان «نه» سؤزو، بئله بیر ایسته‌یین اولاناقسیزلیغینا قاپانیر؛ «دیر» ایسه، وورغو دامغاسینی باساراق شعره سون قویور.

  • شریف مردی

اومسوق‌دا قارا میزاح

اومسوق‌دا قارا میزاح:

شریف مردی

قارا میزاح، کَمبریج سؤزلویونده «جیددی قونولارا جیددی اولمایان بیچیمده یاخینلاشماق» اولاراق، تانیملانیر.  گئنللیک‌له تابو اولاراق قبول ائدیلن قونولاری، اؤزللیکله ده نورمالدا جیددی و یا دارتیشماسی آجی وئریجی اولدوغو دوشونولن قونولاری آیدینلادان بیر میزاح‌دیر. ایزله‌ییجی یوخسا اوخوجونو راحاتسیز ائدن، جیددی دوشونجه و ایله‌نجه‌یه یول آچاراق کوبود قونولاری اوزه گتیرمک ایچین بیر آراج اولاراق قوللانیلیر. داها چوخ اؤلوم، خشونت، تجاوز، آیریمچیلیق، مریضلیک، و اینسان جینسسللیک‌ینی ایچرن تئم‌لری ایچینه آلیر. قارا میزاحا گؤره ادبیات و سینمادان چوخلو اؤرنک‌لر وئرمک اولار، آنجاق دونیا ادبیاتیندان ایکی تانینمیش اؤرنک‌دن سونرا، سایین احمد روستم اوغلو یازدیغی «اومسوق» رومانیندا، قارا میزاح ایچین چارپیجی و گؤزل اؤرنک گتیره‌جه‌یم:

1- فرانتز کافکا/ دؤنوشوم/ چئویرمن: گولپری سرت

”O sırada elinde olan uzun süpürgeyle Gregor’u gıdıklamaya çalıştı. Bunda da başarılı olamayınca öfkelendi ve Gregor’u dürtmeye başladı, ancak hiçbir direnmeyle karşılaşmadan onu yerinden oynatabildiğinde dikkat kesildi. Çok geçmeden durumu kavrayınca gözleri fal taşı gibi açıldı, kendi kendine ıslık çaldı, fakat fazla oyalanmadı, yatak odasının kapısını açtı ve karanlığın içine doğru yüksek sesle bağırdı. “Bakın şuna gebermiş; işte orada yatıyor, tamamen gebermiş!”

«او سیرادا الینده اولان اوزون سوپورگه‌یله گرئگورو قیدیقلاماغا چالیشدی. بوندان دا باشاریلی اولمایینجا اؤفکه‌له‌ندی و گرئگورو دورتمه‌یه باشلادی، آنجاق هئچ‌بیر دیره‌نمه‌یله قارشیلاشمادان اونو یئریندن اوینادابیلدییینده دیققت کسیلدی. چوخ کئچمه‌دن دورومو قاورایینجا گؤزلری فال داشی کیمی آچیلدی، اؤز اؤزونه فیت چالدی، فقط آرتیق دایانمادی، یاتاق اوتاغینین قاپیسینی آچدی و قارانلیغین ایچینه دوغرو یوکسک سس‌له باغیردی. «باخین بونا گبرمیش؛ هابودو اورادا یاتیر، لاپ گبرمیش!»

بونلار رومانین سونوندا اولور و آنلاتی تمیزله‌ییجی قادینین باخیشینی گؤرسه‌دیر. «گبرمک» سؤزو گرئگورون «اؤلوم»ونه ایشاره ائدرک، قارا میزاح یارادیر. گرئگور سامسانین سَفیل و آجیماسیز دورومونو آچیق و ساچما ساپان بیر شکیلده آنلاتیر؛ اونون عائیله اویه‌سی اولاراق بیر بؤجک کیمی «گبرمه‌سی» بوتون عایئله‌نی اوودور، عائیله‌نین دورومونو دَییشمک ایچین بئله‌نچی دؤنوشوم گرک ایمیش سانکی.

2- ساموئل بئکئت/ قودونو گؤزله‌ییرکن

بیر: کاراکتئرلردن بیری اؤزونو آسماق ایچین کمرینی چیخاریر آنجاق شالواری توشور! اؤزونو مو آسسین، شالوارینی برک برک توتسون؟

ایکی:

استراقون: گل گئدک.

وئلادیمیر: گئده بیلمریک.

استراقون: نییه گئده‌ممریک؟

وئلادیمیر: قودونو گؤزله‌ییریک.

ایکی کاراکتئرین قودونو گؤزله‌مه‌لری، اونلارا باغیمسیز بیر ایشه گیریشمک ایذنی وئرمیر. ایزله‌ییجی مسخره بیر گولوش‌له اونلارین آجیلار ایچینده اولدوغو دورومو گؤرورو.

اومسوق‌دا قارا میزاح:

حاجی مناف و هازار، ایکیسی ده بیر گونده اؤلورلر. حاجی مناف، بازاردا دوککانی وار؛ وارلی کارلی، شرعیاتا بویون اَیَن و چئشیت‌لی احسانلارلا خالق ایچینده اؤزونو مؤمن تانیتدیران بیر اینسان‌دیر. هازار ایشیندن قالمیش بیر معلم، آلکوله آلیشقان بیری؛ ایچیب اوردا بوردا باییلماسی‌نا گؤره آتاسی دا اوندان کوسولودور. عائیله‌سیندن اوزاق یاشاییر. بونلارین بیر گونده اؤلومو و ایکی اؤلونو بیر یئرده یویوب کفَنه بوکولمه‌لری، ساده بیر یالنیش‌لیقلا، قارا میزاح یارادیر.

حاجی منافین گؤتورمه‌سینه گلن آداملارین چوخلوغو ایشی یوبادیر و اونون یویوب کفنله‌مه‌سی هازارین خالاتلانماغیندان بیرآز سونرا اولور. نه ایسه ایشین تله‌سمه‌سی، یوخسا هر جور بیر شانس اوزره، حاجی مناف مکّه‌دن آلیب مقدس یئرلره سورتدویو و اوزرینده قورآن آیه‌سی یازدیغی خالات، هازارین نعشینه بوکولموش!

دوروم، آغیر و آجی‌دیر؛ اوخوجو بیردن بئله بیر دورومو اوخورکن، بیلمیر شاققا چکیب گولسون یوخسا آغلاسین. هازار چوخ سئویملی و اوخوجو ایله اؤزده‌شله‌شه بیلن کاراکتئردیر. اونون ایشکنجه ایله ظولوم اؤلومو، خالقین کیمسه‌سیزلییینی خاطیرلادان بیر دوروم یاراتمیش روماندا. بوردا ایسه قبره قویولان یئرده نعشینه هوجوم گتیرن آداملارین بیردن بیره نه‌دن بئله سالدیرمالارینی، اوخوجو بیلیر بیلمز مات قالیب، آجی بیر گولومسه‌مه و ایچینده بؤیوک بیر کدرله قارشیلاشیر بو قارا میزاحا!

رومانین سونوندا، قبیرلرین قازیلیب یئرده‌ییشمه‌سینی آنلاتیرکن، حاجی منافین قبریندن ایکی کلله‌نین چیخماسی دا، باشاریلی قارا میزاح ایچین باشقا بیر اؤرنک‌دیر.

سونوج

قارا میزاح شیددتلی تراژیک و جیددی اولایلاردان سونرا، اوخوجویا بیر راحاتلیق یا آرا وئرمه‌دیر؛ اوخوجو بوتون آجیلاری دادیر دادماز، نارین، بلکه ده آجی بیر گولومسه‌مه ایله باش وئرمیش اولایلاری یئنیدن اینجه‌له‌مه‌یه باشلاییر بئله‌لیکله.

  • شریف مردی

«آینادا اؤل-دیریلمک» مضمونجا، اینسانین یالنیزلیغی، بوشلوغو و آنلامسیزلیغیندان دانیشاراق، ایچیندن قالخان توپلوم اونو ازیب یوخ ائتمه‌سینه قارشی اعتیراضا قالخان بیر شعر توپلوسودور.

واراولوشچولوق فلسفه‌سینین تمل قاوراملاری، "اؤلوم"، "اؤزگورلوک"، "یالنیزلیق" و "بوشلوق" کیمی فردله‌شرک هئچ اولموش اینسانین قایغیلاری، البته بعضی‌لری داها یوغون اولاراق، اؤزونو شعرلرده گؤسترمک‌ده‌دیر.

گوزگویه باخیرام

گؤزلریمین یئرینی بوش گؤرورم

اوزسوز-گؤزسوز باش گؤرورم

من اونو گؤرورمسه

گؤزلریم وار

اونون گؤزلری یوخدورسا

من یوخام

اؤلوم یوخسا باشقا دئدیییم قاوراملارین دهشتینی، تکرارلاشان، چوخ ساده و گوندم بیر مسأله اولدوغونو گؤستررک، اوستونه اویون توزو سپیر... بئله‌لیک‌له اوخوجونون سرسم ائدیجی قاوراملارین قارشیسیندا موضع توتماغیندان ساووناراق، بو قونولاردان سؤز آچابیلیر...

سیز ده آپارتمانیزدان خیابانا باخاندا

بوشلوغونوزو آسفالتا تؤکه بیلرسینیز

سیزین ده گؤزونوز قارانلیغا چالا بیلر

سیز ده یابانچی‌لاشا بیلرسینیز هر کسله

و شعر بیتینجه، یئنیدن باشلانیر:

اوزاقلاشین لوطفاً!

بو ساده‌جه اویوندور

سیزین ده باشینیزا گله بیلر

شعرین اؤزونده دولانباج وورماسی، بیتیب بیتمه‌میش یارانان دویغولار اوخوجونون باشیندا فیرلانماغا باشلاییر... تیکرار تیکرار یانغیلانیر...

کاغاذلارین اوزرینده اویوموش‌کن یازیچی،

روماندان باش قالدیریب چیخدی کاراکتئر

دیواردان آسیلمیش توفنگی گؤتوردو

تاراق

انتحار ائتدی...

دیک آتیلدی یازیچی

قلمی گؤتوروب بئله‌جه بیتیردی:

دیواردان آسیلمیش توفنگی گؤتوردو

تاراق

انتحار ائتدی...

دیکسیندی قزئتلر

بئله‌جه تیتر ووردولار:

دیواردان آسیلمیش توفنگی گؤتوردو

تاراق

انتحار ائتدی...

دیکسیندی اوخوجو

دیواردان آسیلمیش توفنگی گؤتوردو

تاراق

انتحار ائتدی...

و بو تیکرارلار اصیل بیر اعتیراضین اولوشماغینا گتیریب چیخاریر: اصلینده ادبیات اعتراض‌دان باشقا نه اولابیلرکی؟ اعتیراض کیمه؟ اعتیراض نه‌یه؟! ادبیات اؤزوندن باشلاییب هر شئی‌یه، هر نه‌یه هر کیمسه‌یه اعتیراض ائتمه‌لی...

بارماغی‌یلا دوداغیمیزین ایکی یانیندان چکیب

اوزوموزه گولوش چیزن سیاستچی‌لر،

اللری‌یله گؤزوموزو یومان پسیخولوقلار وار

قورخونج خبر بونلاردیر

برئشت جنابلاری

آمما شعریت قونوسونا گلینجه، شعرده دیل اؤزو ایله قارشیلاشمالی، چارپیشمالی‌دیر... رومن یاکوبسن‌ون «دیل‌بیلیم و شعر» مقاله‌سینده، شعرین شعر اولدوغو اؤزللیک بودور: دیل اؤزونه دؤنرک اؤزونو داغیتمالی.

غزل اؤلورسن سربست دیریلیر

سربست اؤلورسن غزل دیریلیر

سطیرلرین آرخاسیندا دوستاقلانیر سان-کی او قیز

«قانداللانیر کئفله‌نیرسن»

کئفله‌نیب قانداللانیرسان

قانا دالیر قولونداکی قاندال

قاناد آلیر خاچا چکیلیرکن عیسی.

کلمه‌لر آغزیندان قوتولوب، قاچماق ایسته‌ییر سانکی.

«آینادا اؤل-دیریلمک» شعر توپلوسوندا، باشقا گؤزلجه یئرینه اوتوران صنعت «یابانجیلاشدیرما» یا (defamiliarization) صنعتی‌دیر. اوخوجویا اورتاق شئی‌لری آلیشمادیغی و یا عجاییب بیر شکیلده تقدیم ائتمک؛ بئله‌جه مخاطب یئنی باخیش آچیلاری قازانابیلیر و دونیانی فرقلی شکیلده گؤره‌بیلَر. «تابلو» شعرینده گونده گونده قارشیمیزدا اولان، بلکه ده فرقینه هئچ وارمادیغیمز «اینسان»ی، یابانجیلاشدیراراق گؤزوموزون اؤنونه عجاییب بیر شکیلده، «اؤزوندن آسیلمیش بیر تابلو» کیمی گؤستریر؛ او بیر طیلیسم‌دیر...

«آینادا اؤل-دیریلمک»ده نئچه قیسا شعر وار... اوچ دؤرد سطیرلی قیسا شعرلر؛ بونلار بیر اولای‌دیر، ایلدیریم کیمی آنسیزین چاخیر، سونوندا ایسه اوخوجونون بئینینده دفعه‌لرله تکرارلانیر... شوک بیر حالدا آیرونی ایله بیتیر شعر.

سیچان دئشییی آختاریردی

قورخوسوندان

توفنگی‌نین لوله‌سینه گیردی

تمامن گوج قایناغینی لاغا سالان بیر شعر...

کولکده اسیردی ساچلارین دا من ده

کولک ده اسیردی ساچلارین دا من ده

کولک ده اسیردی ساچلاریندا من ده

تکرارلاشاراق درینه ایشله‌ین دویغو... (من بو شعری هئچ "ده و دا"لارین بیتیشیب بیتیشمه‌مه‌سینی وجیمه آلمادان اوخوماغینی داها سئویرم).

شعرده اساس شئی، مخاطب‌ین ایچینه ایشله‌ییب دویغو تارلارینی دیندیرمک‌دیر. شعر، رضا براهنی دئمیشکن بیر قاریش هاوادا اولمالی، یئردن قالخاراق اوخوجونو دا اؤز ایله گؤتورمه‌لی‌دیر. بو اساس‌لا «آینادا اؤل-دیریلمک» مخاطبی دیندیرن، نظرینی جلب ائدن، و سونوندا بیه‌نیلن بیر شعر توپلوسودور.

  • شریف مردی

کیتاب اینجه‌لمه‌سی / شریف مردی: قوشلار داها قورخمورلار / رقیه کبیری

 

«قوشلار داها قورخمور» سون درجه گوجلو، سؤزونو چوخ ایچدن و یومشاقجا یئریدن بیر رومان‌دیر. رومان باجیلیق (sisterhood) قاورامینی هئچ ایفراط تفریطه توشمه‌دن قاپساملی بیر شکیلده آنلادیر. بونونلا بئله، یالنیز دا فئمئنیستی بیر رومان دئییل. ایکی مسأله داها اؤنملی اولاراق اؤزونو روماندا گؤستریر: 1- رومانین آخار و صمیمی دیلی. 2- رومانین آنلاتی باشاریسی.

آنلاتینین گئدیشینده هئچ بیر چات یارانمادان زامان دال قاباق اولوب؛ ایکی تاریخی دؤنگه‌دن ایکی قیزین یاشامی روایت اولور. قدّار زامان آلنینا چیزگیلر چیزمیش نیلفَر ایله، باشیندا اینتیحار فیکری دولاشان نرگیز، ایکی قوش میثالی بیربیرلرینی دنیز قیراغیندا تاپیب دردله‌شیرلر. فرق ائتمیر زامان هانسی تاریخی دؤنه‌مه قاییتسین، 1320 یوخسا 1350 ایللری؛ قادین دونیاسینین اورتاق دردلری، چیله‌لری و دغدغه‌لری جسارت دولو بیر ایچدنلیکله آنلاتیلیر. رومان قادینلارین بوتون تاریخ بویو، یئنی‌یئتمه زامانیندان، گلینلیک گئجه‌لرینه و بوتون یاشام بویو اورتاق دویغولاری اوخوجونو حیرته سالان دئدی قودولار واسیطه‌سی ایله روایت ائدیب، اوخوجویا تجروبه ائتمه‌دیی بیر یاشامی دادیزدیریر. یالنیز قادینلار دونیاسی دئییل، بوتون نسلین یاشادیغی چلیشکی و تضادلاری باشاریلی آنلاتی ایله روایت ائدیر. دیل اوقدر آخار و روایت او قدر صمیمی‌دیر کی اوخوجو دورمادان اوخوماقدا ایره‌لیله‌مک ایستَییر، آنجاق رومانین بیتمه‌سینی ده هئچ ایسته‌میر.

قوشلار داها قورخمورلار

نیلفرین هئچ وازکئچیلمز سیقار پوفلمه‌لری ایله خیسین خیسین چکدییی نفسلر رومانین ان شیرین بؤلوم‌لریندن‌دیر؛ بونا آرتیر دؤردونجو بؤلومون دادلی غوغالارینی، سونرا بوتون روماندا آنلاتیلان دئدی قودولار. اولای یالنیز دئمک‌له دئییل گؤسترمک‌له اوخوجونون ذهنینده تصویر ائدیلیر. اوچ دوستون قارداشلیق آندینا صادیق قالدیقلاری، بوتون ایدئولوژی و عقیده فرقلیلیکلرینه رغمن چوخ باشاریلی و هئچ ده دویغوساللیغا قاپیلمادان آنلاتیلیر.

رومان نئچه یاشام، نئچه کاراکتئر و نئچه نسلی ایچینه آلیر. هر نسلده ایسه فرقلی عقیده‌لره اینانان اینسانلاری بیربیرینین یانیندا گتیررک هئچ بیرینه اوستون مقام وئرمیر. بو اوزدن رومان چوخ‌سسلی بیر رومان‌دیر و هر کسه، هر ایده‌یه قونوم وئررک سسلرین هئچ بیرینی باشقا سسین قارشیسیندا بوغمور.

رومان ویرجینیا وولفون A Room of One's Own کیتابی ایله یاتیملی و درین متن‌لرآراسیلیق (intertextuality) ایلیشگی قورور، آمما هئچ زامان اؤزونو اونا باغلامیر؛ بورادا یازار اوخوجونو دورومون تام اورتاسینا آتیر و بیر یاشامین چتینلیکلرینه دوشونمه‌یی قانیتلاییر.

«سلیمان کیمی نرگیزین اؤزونه عاید اؤزل اوتاغی یوخ ایدی. ائولرینین دار دودوک صاندیخاناسی اونون سیغیناجاق یئری‌یدی. صاندیخانانین بیر طرفینده یورقان دؤشک باغلیسی، بیر طرفینده رفلره دوزولموش سیرکه، آبقورا، گولاب... آشاغی رفده اؤز قیویر ـ زیویرلارینی، کیتابلارینی، هفته‌ده آلدیغی «دانشمند» مجله‌لرینی ییغمیشدی. بونونلا بئله، صاندیخانا اونون اؤزل یئری، خلوتگاهی‌یدی.» نیلفرین ده نرگیز کیمی صاندیخانادان باشقا هئچ سیغیناجاق یئری یوخدور.

رومانین ایچ قاتلاریندان بیری، دئدیییم کیمی باجیلیق قاورامینی تام یئرینه یئتیررک روایت ائتمک‌دیر. بوتون دونیانین قادینلاری باجیلیق دویغوسو ایله بیرله‌شیب یاشام تجروبه‌لرینی بؤلوشوب، بیربیرینه دستک اولسالار داها هئچ بیر زامان ارکک‌اگه‌من یاپیلاردا سیخیلیب ازیلمزلر؛ مئتافوریک دئییشله ایفاده ائتسم: برابرجه اوچوشماغا قالخسالار «قوشلار داها قورخمازلار».

«قوشلار داها قورخمورلار» رومانی رقیه کبیری‌نین اوسته دئدیییم و ایره‌لیده اونلاری سیرایلا بیر داها سایاجاغیم نه‌دنلر دولاییسی ایله ان باشاریلی اثری‌دیر.

1- رومان آخیجی و گؤزل دیل ایله روایت اولور.

2- رومان دورومو یالنیز آنلاتمیر، دیتایللارلا اوخوجونو دورومون ایچینه سالاراق اونا گؤستریر.

3- رومان هئچ بیر سیاسی، ایدئولوژیک یوخسا اخلاقی فلسفه‌یه اییک دئییل.

4- تراژیک و تروماتیک دردلری آنلاتاراق هئچ زامان مرثیه‌چی اولمور.

5- اوخوجونو یاشامین دئدی قودولاری ایله اینجه بیر شکیلده اَیله‌ندیریر.

6- چوخ‌سسلی بیر رومان اولاراق بوتون سسلره مئیدان وئریر.

7- اوخوجونون اؤنونه فلسفی و دوشونه‌بیله‌جک سورغولار قویسا دا اونلارا کسین بیر جاواب آختارمیر.

بو اوزدن، «قوشلار..» رومانینی لذت آرایان و بیر ده اؤز یاشادیغی دونیادان فرقلی بیر یاشام تجروبه ائتمک ایسته‌ین اوخوجویا اؤنریرم.

روماندان گؤزل تصویر: دام اوسته دیش بویداکی بیر اوره‌ک ذهنیندن کئچیر. قارغالار اوره‌یی دؤوره‌له‌ییب، بیر جوت پیشیک دودکئش دالیندان قارغالاری گودورلر. قارغالاردان بیری اوره‌یینی لئش پارچاسی کیمی دیمدییینه آلیب اوچور. آمما اورک آغیر اولدوغوندان ساری قارغانین دیمدیییندن سوروشوب، تورپاقلی بیر کوچه‌نین دؤشه‌مه‌سینه دوشور. اورک تورپاغا بولاشیر. یولدان کئچن آداملارین بیریسینین آیاغینا توخونوب، دیغیرلانیر. او آدامین آدی سلیماندی.

 

  • شریف مردی

 

آمئریکالی رومان و اؤیکو یازاری، شاعیر، اینجه‌صنعت و ادبیات اله‌شتیرمه‌نی، جان آپدایک، کیتابلارا یازدیغی ریویو ایله گؤزل میراث گئریده بوراخدی. اینجه‌لمه‌لرینی داها چوخ نیویورکئر درگی‌سینده یازان، جان آپدایک بوتون ریویولارینی ایکی کیتابدا (ساحیله ساریلماق 1983 و گرکلی مولاحیظه‌لر 2007) گتیرمیش. جان آپدایک‌ین یاپیسال اینجه‌لمه یازماق اوچون آلتی قورالی بونلاردیر:

1- یازارین نه ایش گؤرمک آرزوسوندا اولدوغونو آنلاماغا چالیشین و دئنه‌مه‌دیی شئیی باشارمادیغی ایچین اونو سوچلامایین.

2- کیتابین متنیندن ـ ان آزی بیر اوزون پارچا ـ گتیرین، بئله‌جه اینجه‌لمه‌نین اوخوجوسو اؤز ایزله‌مینی اولوشدورابیلر و اؤز ذوقونو آلابیلر.

3- کیتابین آچیقلاماسینی، کسیک قیریق آلینتیلار یئرینه کیتابدان اوزون بیر ایفاده گتیرمک‌له اونایلایین.

4- قونو اؤزه‌تینده ساکین اولون و سونونو وئرمه‌یین.

5- کیتابین باشاریسیز اولدوغونا قرار وئرسه‌نیز ده، او کیتابدان یوخسا یازارین باشقا کیتابلاریندان باشاریلی بیر میثال گتیرین. کیتابین باشاریسیزلیغینی آنلاماغا چالیشین. باشاریسیزلیق سیزین دئییل ده یازارین طرفیندن اولدوغونا آرخایین‌سینیز می؟

جان آپدایک‌ین یاپیسال اینجه‌لمه یازماق اوچون آلتی قورالی

بو بئش سوموت قورالا باشقا سرسری بیر قورال داها اکله‌مک ایستَرسم:

6- سئومه‌دییینیز و یا دوستلوقدان دولایی خوشلاندیغینیز بیر کیتابین اینجه‌لمه‌یینی قبول ائتمه‌یین. اؤزونوزو هر هانکی بیر گله‌نه‌یین گؤزه‌تچیسی، هر هانکی بیر پارتی استانداردینین اویغولاییجیسی، ایدئولوژیک بیر دارتیشمانین ساواشچیسی، هر هانکی بیر ایصلاح مأمورو اولاراق خیال ائتمه‌یین. هئچ بیر زامان یازاری باشقا اونلو یازارلار یئرینه قویمایین. یازاری باشقا اله‌شتیرمنلر و اینجه‌لمه یازانلارین آراسیندا اولان ساواشدا بیر پییادا سرباز یئرینه قویمایین. یازارین اعتباری دئییل کیتابی اینجه‌له‌یین. سوچلاماق و یاساقلاماقدانسا اؤیمک و پایلاشماق داها یاخشی‌دیر. اینجه‌لمه یازان ایله اوخوجولارین آراسینداکی علاقه، بیر کیتابین اوخوماغیندا بعضی اولاسی لذتین وارساییمینا دایانیر؛ و بوتون آیریمچیلیقلاریمیز بو آماجا دوغرو اَییلمه‌لی‌دیر.

  • شریف مردی

رومانین آدی: تورپاق

یازیچی: چنگیز آیتماتوو

چئویرن: رفیق اؤزدک

کؤچورن: شریف مردی

یاییم ائوی: حکیم نظامی گنجه‌ای

قیمت: 32 مین تومن

تورپاق ـ چنگیز آیتماتوو

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یوز اللی دیلدن آرتیق دیله چئوریلمیش رومانلاری ایله دونیا شوهرتلی قیرغیز یازاری، چنگیز آیتماتوو، "تورپاق"دا وطن و عاییله سئوگیسیندن دانیشیر؛ "جمیله"نی بَیه‌ننلر داها دا چکیجی بیر یازی ایله قارشی قارشی‌یا گله‌جکلر.

اون‌سگگیز خیردا خیردا بؤلوملرده، تام گئرچک اوستو بیر اولای اولاراق، یئنیجه بیچیلیب بوشالمیش تارلا ایله یاشلی بیر آنا دانیشیر؛ رومان باشدان سونا قدر چوخ دادلی بیر ایچدنلیکله شیرین شیرین آنلاتیلیر. یاشلی آنا اوره‌یینده درین و دردلی بیر سیر گزدیررک عؤمرونون سون گونلرینه واریب. بو سیرری اؤز نوه‌سینه نئجه آنلاداجاغینا گؤره اوزَریندن پاییز یئلی اسن قورو تارلا ایله دردله‌شیر.

آجیلارلا دولو بو رومان، قیزغین ساواش ایللرینی روایت ائدیر. چنگیز آیتماتوو «تورپاق» رومانیندا هم تورپاقدان، هم آنادان، هم عاییله‌دن هم ده ساواش‌دان دانیشیر. ساواشین نه‌قدر آنلامسیز اولدوغوندان دئییر. رومانین ان گوجلو یؤنو ایسه اونون بیر آنا و عاییله‌نین مرکزی اولاراق قادین دیلیندن باجاریقلی روایت اولونماسی‌دیر. اوقدر شیرین و چکیجی جومله‌لر، دئییم‌لر و اولایلار ـ آجی اولدوقلارینا رغمن ـ وارکی اوخوجونو سیخ سیخ باغلی ساخلاسین اؤزونه.

رومان اینسانلیق نامینه، تورپاق دیلیندن آنا تورپاقدان، وطن‌دن دانیشیر! «ساواش اولونجا منیم آجی چکمه‌دیییمی سانیرسان می دولغون‌آی؟ چوخ، چوخ آجی چکیرم ساواشلاردا. اؤلن کؤیلولرین گوجلو قوللارینی اؤزله­ییرم تام. توخوم اکن ائولادلاریمی ایتیرمیش اولدوغوم اوچون بوتون آغلاییرام. اونلار هئچ گلمه­یه­جک...». رومانین باش کاراکتئری، دولغون‌آی، بوتون عؤمرونو آجیلارا اوغراییر دا هئچ قیریلمیر. ائولادلارینی، ارینی، گلینینی... بوتون واریوخونو الدن وئرن قادین، دردلرینی آنالیق سیمگه‌سی اولان تورپاغا دانیشیر. ایکی آنانی باش باشا قویان بو رومان، اینسانلیق دویغولارینین بوتون نارین تارلارینا قدر تیتره‌تمه‌یه مجبور ائدیر.

 

  • شریف مردی

داغیتماغا دوغرو

«داغیتماغا دوغرو» 17 مقاله و ایکی اؤیکودن اولوشان بیر کیتاب‌دیر. بو ایکی اؤیکو کیتابین سونوندا، اک‌لر بؤلومونده، یازارلاری ایذنی ایله باشقا هئچ بیر یئرده چاپ اولمادیقلاری اوچون گلیب. اؤیکولرین بیری مرحوم محمد ملک‌نژاد و اوبیری ایسه حمید قرایی‌دن‌دیر.

داغیتماغا دوغرو ـ شریف مردی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کیتابی ایچَرن 17 مقاله ایسه بعضن بیر کیتابین بوتونلویونه، بعضن ده یالنیز بیر حیکایه‌نین چؤزومو و قورولوشونا حصر اولونان مقاله‌لردیر. باشقا اوچ مقاله ایسه ادبی تنقیدین نه‌لییینه و گؤره‌وینه توخوناراق چوخ‌سسلی رومانین ایزینی آختاماقدادیر. «چوخ‌سسلیلیک؛ رومان؛ بیز» باشلیقلی مقاله بیزیم توپلوم‌دا بئله بیر رومانین دورومونا عایید سؤزلر اؤتورور؛ مقاله‌نین باشلانیشیندا اوخویورسونوز:

رومان باشقا دونیالاری قاورایان، باشقاسینی آنلایان، باشقاسینا مئیدان وئرن و باشقاسینی تانیماقلا اؤزونو تانیماغا چالیشان آلاندا دوغولابیلر. رومان سس‌لر ایچینده سس دئییل، سس‌لرین بیر دوزئیده اولدوغودور. سؤز آتماغا اولوشمور، سؤزلرین بیر یئره برابرجه ییغیلماغی‌دیر. سس‌لرین ائشیدیلمه‌سی‌دیر. بؤیوک روایت‌لرین آنلاتیسی دئییل، خیردا سس‌لرین بؤیوک قورولتایی‌دیر رومان. گوزگودور. سنی و باشقاسینی گؤسترن گوزگو. اولوشماق و گؤسترمک‌دیر رومان. گئج دوغولسا دا، اینجه‌صنعتین اَن گؤزل قولودور رومان. اینجه‌صنعت، گؤزللیک، و اَیله‌نجه‌یه گؤره یارانیر. وارلیغی وارلیق کیمی گؤسترمه‌یه چالیشیر رومان. گرچک‌لرله دولو یالان دونیادیر و یالانلاردان داشان گرچک‌دیر. دونیادیر رومان. هر کسین گؤروب، دئنه‌ییب یاشایابیلدییی دونیا. و ساده‌جه بیر آنلاتی‌دیر رومان، شیرین بیر آنلاتی. آجیلاری شیرینجه دادیزدیران‌دیر رومان.

کیتاب حکیم نظامی گنجه‌ای یاییم ائوی طرفیندن یاییملانمیشدیر.

  • شریف مردی

اؤن‌سؤز

ادبی ساحه‌ده یازیب یاراتماق منه هرنه‌دن اوستون اولموش، نه ایسه ادبیاتیمیز اوزره بیرپارا مقاله و باخیشلاریم اولدو آرا سیرا؛ بعضن درگی‌لرده یوخسا اینتئرنئت اوزره ده یاییلدی. بونلاری بیر ده گؤزدن کئچیریب بیریئره ییغیب کیتاب اولاراق یایماسینا فیکیرله‌شدیم. یازیلارین چوخو اؤیکو اوزه‌رینه یازیلمیش‌دیر. بونلاری آنجاق یایماقلا تنقیدین گؤره‌وینی یئرینه یئتریمک دئییل‌دیر آماجیم. بونا دا اینانیرام کی تنقید یالنیز اثری چؤزمک یوخسا اؤزل قونو آچیسیندان یا بیر ایدئولوژی گؤزلویوندن اثره یاناشماق دئییل‌دیر. نه ایسه بونلار دا منتقدین ایشی‌دیر سونوندا. مقاله‌لردن بعضی‌لری اؤزل قورام اوزره یازیلمیش، اونلارین گره‌یینجه آچیقلاماسی گرک ایدی آنجاق اولمادی و باشقا بیر مقاما تاپشیریلدی. کیتابی چوخلو بیر توپلو کیمی نظره آلمیشام. بو اوزدن داغینیق قونولار گؤرونسه ده بیر بیتوولویو داشیماقدادیر اؤزونده.

کیتابدا گئدن مقاله‌لری اوچ بؤلومه بؤله‌بیلَرم: بیری‌لری یالنیز تنقیدین گؤره‌وی و سوره‌جی اوزره یازیلمیش، بعضی‌لری رومان یوخسا اؤیکو توپلوسونا (بیر کیتابین بوتونلویونه)، و بیر پایی دا یالنیز اؤزل بیر اؤیکو یوخسا اؤیکوجوک اوزره.

بیرینجی و ایکینجی مقاله، تنقیدین ایشله‌وی، گؤره‌وی و آماجی اوزره یازیلمیش، تاریخ بویو ادبی تنقیدین سوره‌جینه باخاراق اونون اثرلره توخونارکن دیرلندیرمه‌سیندن بویون قاچیرماماسینی وورغولامیش‌دیر. یئری گلمیشکن وورغولاماسی پیس اولماز: بیر منتقد اثره یاناشدیغیندا یالنیز چؤزومله‌ییجی دئییل، اثری چؤزَرکن دَیرله‌ندیره ده بیلر. آرتیق چرچیوه اوزره دارتیشابیلن منتقد سون نظرینی دئمه‌یه داها حاقلی‌دیر. بو ایکی مقاله بیربیرینی تکمیل ائدیر و اصلینده بیر قاورامین بویونا بیچیلمیش ایکی دون‌دور.

اوچونجو مقاله، چوخ‌سسلیلیک؛ رومان؛ بیز باشلیغی ایله چوخ‌سسلی رومان و اونون یارانیش زمینه‌سینه توخوناراق، بیزده بئله‌بیر رومانین ایزینی آراییب دورور. بیز دئدیییم‌ده ایران آذربایجانینی آماجلاییرام. رومانین یازیلما یوخسا یازیلماما نه‌دن‌لرینی آراییب سونوندا «بیزده او معنادا رومان یوخدور» سونوجونا یئتیشیرم.

اوسته سایدیغیم اوچ مقاله وورغولادیغیم ایلک بؤلومون ایچینه سیغابیلر؛ آنجاق بونلاردان سونرا گلن دؤرد مقاله، دؤرد آیری آیری کیتابین بوتونلویونه حصر اولموشدور. بو دؤرد مقاله ده ایکینجی بؤلومون ایچینده اولمالی. اؤیکوجوک باشلیقلی مقاله ایسه اؤیکوجوک ژانرینا توخوناراق، اؤزل بیر اؤیکوجویو چؤزوب اؤزللیک‌لرینه توخونور. بو مقاله و کیتابین قالان مقاله‌لری یالنیز بیر اثری چؤزه‌رک بعضی آچیلاردان (اؤرنه‌یین پسیکولوژی و فئمئنیسم ادبی تنقید قوراملاری) اونلارا یاناشیر.

مقاله‌لرین یازماسیندا چالیشمیشام گئورک لوکاچ‌ین روح و فورم کیتابیندا گلن مقاله‌نین نه‌لییی و فورمو باشلیقلی یازیسیندا آنلاتدیغی «آرا»نی ساخلایام؛ چوخ یاخینلاشماقلا قونو اوقدر بؤیویور کی اوندان باشقاسینی گؤرمور چاشیریق، چوخ اوزاقلاشاندا دا بلکه بعضی اؤزللیک‌لری گؤزدن آلیر یئنه چاشیریق. هر حالدا بو کیتابی درین سایغی و سئوگی‌لرله، ایچینده اولان یالنیشلیق‌لاری باغیشلاییب، وورغولاماق اوماری ایله بو یولدا منه یاردیم اولانلارا و بوتون اوخوجولارا سونورام.

قوم ـ پاییز ـ 1395

شریف مردی

  • شریف مردی

مجموعه مقاله داغیتماغا دوغرو (به سوی ویران کردن) از سال ۱۳۹۴ منتظر نشر است؛ ۱۳۹۵ همه‌ی کارها انجام شد و مقدمه با تاریخش که در کتاب درج شده است و داستانی هزارویک‌شبی را طی کرد تا بالاخره به همت مجید راستی  و انتشارات حکیم نظامی گنجه‌ای با تیراژ محدود چاپ شد! در کنارش رمان تورپاق (خاک) چنگیز آیتماتوف که قبل از سال ۱۳۹۰ آماده بود نیز پس از یک بازخوانی چاپ شد!

داغیتماغا دوغرو؛ شریف مردی
علاوه بر این و در ایام خانه‌نشینی کرونا رمان سئحیرلی داغ (کوه جادو) اثر توماس مان هم که توسط گؤنول مؤولود ترجمه شده است را به الفبای مألوفمان برگرداندم و قرار است مراحل آن نیز طی و چاپ شود.
اما مجموعه مقاله داغیتماغا دوغرو شامل ۱۷ مقاله انتقادی و دو داستان کوتاه است! این دو داستان تا کنون جایی چاپ نشده‌اند؛ «دلی» (دیوانه) عنوان داستان کوتاهی است که توسط مرحوم محمد ملک نژاد نوشته شده است و من فرم روایی آن را در مقاله‌ای تحلیل کرده‌ام. دومین داستان کوتاه با عنوان عجیب «،  ،  ،     ،  ،» توسط نویسنده با استعداد و خلاق و البته کمتر شناخته شده با نام «حمید قرایی» نوشته شده است و این داستان کوتاه هم، همانطور که ذکر شد، جایی چاپ نشده و برای اولین بار در این کتاب آمده است؛ مقاله ای با عنوان «یئنی سس» (صدایی جدید) به تحلیل داستان و قرائت تنگاتنگ آن پرداخته است.
مقاله‌های دیگر داستانهایی (و دو رمان) از نویسندگان به‌نام آذربایجان را به وسع خود از دیدگاه‌های مختلف تحلیل و نقد می‌کند؛ که شامل: کمال عبداله (سئحیربازلار دره‌سی)؛ ناصر منظوری (قاراچوخا)؛ الف. نورانلی (احمد صادقی اشرافی)؛ فرانک فرید؛ رقیه کبیری؛ نگار خیاوی؛ محمد صبحدل؛ رضا کاظمی؛ و غفور امامی زاده خیاوی می باشند.

  • شریف مردی

اوزون زامان، گئجه‌لری ائرکندن یاتدیم. بعضن، داها مومو سؤندورور سؤندورمز، گؤزلریم او قدر تئز باغلانیردی کی، «یوخویا دالیرام» دئیه دوشونمه‌یه زامان تاپانمازدیم. آرادا یاریم ساعت کئچدیکدن سونرا دا، آرتیق یوخویا کئچمه واقتی گلدی دوشونجه‌سی ایله اویانیردیم؛ هله الیمده ظن ائتدیییم کیتابی بوراخیب ایشیغیمی سؤندورمک ایستَردیم؛ آز اؤنجه اوخودوقلاریم حاققیندا فیکیر یوروتمه‌یه، اویورکن ده دوام ائدردیم، آمما فیکیرلریم بیرآز فرقلی بیر سئیر ایزلردی؛ کیتابدا سؤزو ائدیلن شئی، من ایمیشم کیمی گلیردی منه؛ بو بیر کلیسا دا اولابیلیردی، بیر دؤردلو ده، بیرینجی فرانچویس ایله شارلکئن آراسینداکی رقابت ده. بو فیکیر، اویانیشیمدان سونراکی بیرنئچه ثانیه بویونجا دا وارلیغینی سوردوروردو؛ منطقیمه آیغیری دوشمز، آمما گؤزلریمه چکیلمیش بیر پرده کیمی، مومون آرتیق یانمادیغینی فرق ائتمه‌می انگَللردی. آردیندان دا اؤنجه‌کی حایات‌دا وار اولان دوشونجه‌لرین روح کؤچوندن سونرا بیلینمز اولماسی کیمی، منیم ایچین آنلاشیلماز بیر حالا گلمه‌یه باشلاردی؛ کیتابین قونوسو مندن قوپاردی، اونو دوشونوب دوشونمه‌مکده سربست اولوردوم؛ عینی آندا، گؤرمه دویوما قاووشور، اطرافیمدا، گؤزلریمی، بلکه داها چوخ دا ذهنیمی دینله‌ندیرن، خوش بیر قارانلیق بولونجا چوخ شاشیریردیم؛ ذهنیم بو قارانلیغی صبیرسیز، آنلاشیلماز، گرچکدن قارانلیق بیر شئی اولاراق آلقیلاردی. ساعتین نئچه اولدوغونو بیلمک ایستَردیم؛ اوزاقدان دویدوغوم ترن دودوکلری، بیر اورماندا اؤتن قوشلار کیمی، مسافه‌لری وورغولار، ایسسیز قیرلارین انگینلییینی بَتیملردی، قیرین اورتاسیندا، یاخینداکی ایستاسیونا دوغرو خیزلی خیزلی ایره‌لیلَین یولچونو خیال ائدر، یئنی یئرلره، آلیشیلمادیق حرکتلرله، آز اؤنجه‌کی صحبته، کَندیسینه گئجه‌نین سس‌سیزلییینده هله ائشلیک ائدن، یابانجی لامپین آلتینداکی وداعلاشمالارا و یاخیندا یاشایاجاغی دؤنوش حضورونا بورجلو اولدوغو هیجان سایه‌سینده، ایزله‌دیی کوچوک یولون، حافظه‌سینه نقش اولاجاغینی دوشونوردوم.

  • شریف مردی

گلین

 

 

باشماقلارینی گئیدیییندن بری چؤله چیخمامیشدی. قیپ قیرمیزی باشماقدی. ایشیلداییردی. آتاسی دونن آخشام بازاردان آلیب، اولگوجله‌نمیش اوزونده اوتوران گولوشله قیزینا وئرمیشدی. قیز آتیلیب توشموشدو. تازا باشماغی چؤلون کیرکثافتینه توخوندورماق ایسته‌میردی. دونو بوراخیب کئچدی اوتاغا. بَی الینی قیزا وئرمه‌میشدی، دونوندان دا توتمامیشدی هئچ. قیرمیزی باشماقلاری ایله گیردی اوتاغا. آرایا آلمیشدیلار بیله‌سینی... گؤزو ایشیلدایان باشماقلاریندایدی قیزین.

  • شریف مردی

دوبلینلی‌لر جیمز جویسون اون‌بئش اؤیکوسونو ایچَرن و ایلک باسیمی 1914ده یاییملانان حیکایه کیتابی‌دیر. اؤیکولرده، 20جی یوز ایلین ایلک ایللرینده دوبلین و چئوره‌سینده یاشایان اورتاصینیف ایرلندلی‌لرین یاشانتیسی آنلاتیلیر.

1905ده جویس کیتابین ایلک کوپیاسینی بیر یایمچی‌یا گؤندردی، آنجاق کیتاب 1914ده یاییملاندی. بو ایللرین آراسیندا یازار کیتابین 18 کوپیاسینی 15 فرقلی یایین ائوینه گؤندردی. 1905ده بیر یاییمچی کیتابی باسماغی قبول ائتمیشدی، آنجاق Two Gallants [ایکی چاپقین (خانیم‌باز)] باشلیقلی اؤیکونون باسماغینی رد ائتدی. یاییمچی بو اؤیکودن باشقا، کیتابداکی بعضی بؤلوم‌لرین چیخارماسی ایچین جویسا باسقی ائتمه‌یه باشلادی. بو دوروما قارشی دوران جویس یئنه ده بعضی دییشیکلیکلری قبول ائتدی آنجاق یاییمچی بونا رغمن کیتابی باسماقدان وازکئچدی. یازار بونون اوزرینه کیتابینی باشقا یاییمچیلارا دا گؤندرمه‌یه باشلادی. (قایناق)

اوخویاجاغینیز باجیلار حیکایه‌سی دوبلینلی‌لر حیکایه توپلوسونون بیرینجی اؤیکوسو اولاراق، بیر کئشیشین اؤلدوکدن سونرا اونا و عاییله‌سینه یاخین اولان گنج بیر اوغلان کئشیشین اؤلومو ایله یوزئیسل ایلگیله‌نیر.

  • شریف مردی

ائدوارد اوزبورن ویلسون، آمئریکالی بییولوق، دوغاچی و یازار. بییولوژیک اوزمانلیغی قاریشقابیلیمی‌دیر، قاریشقالار آراشدیرماسی اوزره دونیانین اؤنده گلن اوزمانی اولاراق آنیلدی. ویلسون چئوره ساوونچولوغو ایچین «سوسیوبییولوژی‌نین آتاسی» و «بییولوژیک چئشیتلیلییین آتاسی» آدلاندیریلمیش.

ویلسون 2016دا Half-Earth: Our Planet's Fight for Life (یاریم دونیا: گزه‌یه‌نیمیزین یاشام موجادیله‌سی) باشلیقلی کیتابینی یاییملادی؛ کیتابدا ویلسون دونیانین یاریسینین بییولوژیک چئشیتلیلییینین ان آزی یوزده 80ینی نسل توکه‌نمه‌سیندن ساخلاماق ایچین قورونما فیکرینی اؤنریر. آشاغیدا اونونلا بو قونودا سؤیله‌ییشینین چئوریسینی اوخویون.

ماوی قوش

 

شعر: چارلز بوکوفسکی

چئوری: شریف مردی

 

ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من سرت‌جه اونا
قال اورادا دئییرم، قویمارام
کیمسه گؤرسون
سنی.

 

ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من اوزه‌رینه ویسکی تؤکور
سیقار دومانی ایله باستیریرام
فاحیشه‌لر و ساقی‌لر
باققال شاگیردلری
هئچ زامان بیلمیر
او
اورادادیر.

 

ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من سرت‌جه اونا
دئییرم
قال اورادا، محو ائتمک می ایسته‌ییرسن
منی؟
قاریشدیرماق می ایسته‌ییرسن
ایشلریمی؟
کیتابلاریمی ساتیشدان سالماق می ایسته‌ییرسن
آوروپادا؟

 

ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من چوخ ذکی‌یم، یالنیز گئجه‌لری چیخماغینا

ایذین وئریرم
بعضن
هامی یاتیرکن
دئییرم، بیلیرم اوراداسان
نه ایسه
کدرله‌نمه

و گئری قایتاریرام اونو
اؤتور ده بیرآز
اورادا، تام دا ایذین وئرمیرم
اؤلمه‌یینه
و قوشا یاتیریق بیز
اؤز
گیزلی سؤزله‌شمه‌میزله
و بو یئترینجه یئتر
آغلاتماغا آدامی
آمما من آغلامارام،
آغلارسان می
سن؟

 

 

  • شریف مردی