شاه قتلی:
کاروانباشی «قبله عالم»ـی گوناه‌سیز گوناه‌سیز قتله یئتیرمک ایسته‌ییر! بونون ندنی نه اولا بیلر گؤره‌سن؟!
بو سوالا دؤنمه‌دن؛ اودیپ عقده‌سی ایله یاناشی بیر قورخو یوخسا نیگرانچیلیق دا وار فرویدا گؤره، و بو قورخو اخته‌لیک قوورخوسو[1]دور. فروید دئییر: اوغلان اوشاغی آناسینا گؤیوللو اولدوغو اوچون آتاسینین وَریندن اونون اخته اولماغینا (بورولماغینا!) بیر نیگرانچیلیغی وار. آخی آلتی ایله اوینارکن آناسینا دوشونور، بونا گؤره ده آتاسی الی ایله اخته اولما قورخوسو اونو نیگران ائدیر!
روماندا کاروانباشی ایله یاناشی و اونون کؤلگه‌سی ایله گلن بیر کاراکتئر وار «خواجه ایبراهیم آغا» آدیندا. کاروانباشینین ساغ الی و دئمک اونون اولمادیغی حالدا ایشلَرینه یئتیشن کیشیدیر بو آغا! بلکه ائله خواجه ایبراهیم آغا کاروانباشینین ایکینجی شخصیتی و اونون اؤزودور دئمک! بو آغانین بوتونلوکله اؤزونه عایید اولان بیر قونو گؤرموروک رومانین باشاباشیندا. یالنیز بیر یئرده، او دا کاروانباشیدان مشهدی علی وزیرین اؤزونه گؤره سوال ائتمه‌سی «... وزیر مشهدی علی منیم باره‌مده سندن بیر سؤز سوروشمادی کی، آغرین آلیم؟!.../ص79»، آمما «منیم باره‌مده سندن بیر سؤز سوروشماق» ائله اؤزو بونا شاهد اولابیلر کی بو «من» ائله همان «سن»دی! روماندا یئرلی یئرلی گؤروروک ایبراهیم آغانین بوتون فیکری ذیکری و نیگرانچیلیغی آغاسینیندی و اؤزوندن باغیمسیز بیر دویغوسو یوخ!
اوسته قویدوغوم فرضه متندن شاهید:
1 ـ خواجه ایبراهیم ایلک آنلاتیلان منزلده (سحربازلار دره‌سینه یاخینلاشارکن) کاروان‌باشیندان دا قاباغا کئچیب نیگرانچیلیقدا ، اؤزو ده یالنیز کاروانباشی‌یا عایید اولان بیر قونودا! «... خواجه ایبراهیم آغانین اوره‌یی آتلاندی: ـ قوربانین اولوم، گلدیم... اوره‌ییم راحات دئییلدی، داها آز قالدی، بو قارشیداکی گدییی کئچدیک‌می، او اوزونده دره آچیلیر./ص9» حال بوکی کاروانباشینین بو قونو دا اونا جوابی چوخ سرتدیر. «...ـ بیلیرم، یولو منه تانیدیرسان؟! ـ یوخ قوربانین اولوم، یوخ، بیلیرم سنین ده اوره‌یین داریخیر.../ص9» گؤرونور خواجه ایبرایهم آغا کاروانباشینین اوره‌یینین احوالاتیندان دا خبرداردیر! و یئنه اونا یانیت کاروانباشینین «... آی ایبراهیم آغا، بیر گئت سن ده بیر هؤور دینجَل.../ص9» سؤزودور!
2 ـ رومانین آخیمیندا کاروانباشی‌یا اؤزل اولان قونو (آتاسینین روحونو احضار ائتمک!) دئییله‌نده خواجه ایبراهیم آغا ایله بیرگه دئییلیر: «... کاروانباشی ایله خواجه ایبراهیم آغانی سئحیربازلار دره‌سینه هیجان ـ تلاشلا تله‌سدیرن مقصدلری اصلینده اوردان اؤزلری ایله سئحیرباز سئچیب آپارماق نیت‌لری ایدی.../ص13».
3 ـ کاروانباشینین «ایللردی سینه‌سینده گزدیردیی او قدیم سئررینی، نیتی‌نی/ص13» خواجه ایبراهیم آغا بیلیر، هم ده «ان بؤیوک آرزوسو/ص13» او «نیتینین حیاتا کئچیرمه‌سی/ص14» دیر. حتی بو آرزوسوندا کاروانباشیدان دا قاباغا کئچیر... «... کاروانباشیدان دا آرتیق درجه‌ده اؤزو ایستیردی بو نیتینین حیاتا کئچمه‌سینی../ص14». و ...
بئله‌لیکله کاروانباشینین امینی اولان بو خواجه ایبراهیم آغا، دئمک اونون سیمگهسیدیر اخته‌لیک نیگرانچیلیغینا. (بونلار ایکیسی ده بیر آدام! اؤلمکلری بئله بیر زاماندا!)
اخته‌لیک هده‌سی کاروانباشینی یوخوسوندا ـ اویاغیندا دینج بوراخان دئییل! و فرویدا گؤره تیکرار اولان یوخو مطلق آنلام داشییان بیر مساله‌دیر. «... اوشاقلیقدان عقلیم کسندن اوزو بویانا من آنجاق «انتقام» دئییب یاشامیشام، بیله‌سن. گئجه‌لر «انتقام» سؤزو یاپیشیب قالیب دوداقلاریمدا، او سؤزله یوخویا گئتمیشم، سحرلر او سؤز بیر پارچا پالچیق کیمی قورویوب دوشوب دوداقلاریمدان او بیری گئجه‌نین قوینونا.../ص144».
دؤنسک اوسته اؤتوردویوم سوالا: کاروانباشی «قبله عالم»ـی گوناه‌سیز گوناه‌سیز قتله یئتیرمک ایسته‌ییر! بونون ندنی نه اولا بیلر گؤره‌سن؟! کاروانباشی بوتون عؤمرو نیگران قالیبدیر. سانکی اوشاق ایکن بورولوب (هده‌سی وار ایمیش بورولماسا دا!)، ایندی ایسه «انتقام» دئیه بیر سؤز گیریب یوخولارینا، قورخو ایچینده‌دیر هله! و بو هده‌دن قوتولماغینین علاجی اونون آتاسینین یوخ اولماغیدیر دئمک! آنجاق کاروانباشینین آتاسی ایللردیر یوخ!
مملکتین شاهی رعیته آتادیر دئمک! و کاروانباشینین آلت‌بیلینجی «قبله عالم»ـی اؤزونه آتا سئچمیش! اونو (قبله‌ی عالم) گؤتورورسه دئمک آتاسینی یوخ ائدیر و بونونلا اؤز نیگرانچیلیغینا سون قویور. فروید اؤز کیتابیندا بو مئکانیزمی (Displacement) آیدینجا آچیقلامیشدیر.
ایلگینج شئی بوردا آلت قتاله‌دیر. کاروانباشی «شاه»ی (آتاسینین یئرینه اوتوران کیشینی آلت‌بیلینجینده) اؤلدورمک ایسته‌ییر ده بیر عصا ایلا گؤرور بو ایشی! «... آغا، بیر سنه دئییرم، او عصانین ایچینده اوزونسوو دئشیک ـ دئشیک بیر شوشه قاب وا. زهرلی یاش هاوانی دولدوروبلار بو شوشه‌یه ییغیبلار. هر دفعه عصانی کی یئره باساجاق، زهر بوخارلاییب هاوا ایله بیر دولاجاق بونون جییَرلرینه.../ص152». عصا کی، فرویدا گؤره قضیب (اخته‌لیک هده‌سینه قارشی) سیمگهسیدیر!
آنجاق بو قتل کاروانباشی الی ایله باشا چاتمیر دا اونو ائله اخته‌لیک نیگرانچیلیغی آتاسی وریندن باسیب ییخیر! قضیب سیمگه‌سینی داشییان «خنجر» ساپلانیر کاروانباشینین قلبینه «... بیلیرسن نه وار؟! گؤتور او خالچادان آسیلان خنجری الینه، گؤتور، چکینمه و الین ده تیتره‌مه‌سین. چوخ آساندی بو. وئرمه اؤزونو شاهین الینه، ظولمو بؤیوک اولاجاق. ساپلا، ساپلا قلبینین باشیندان.../ص165».
قایناق‌لار:
1 ـ فروید، سیگموند (1382) تفسیر خواب، شیوا رویگریان، تهران، نشر مرکز
2 ـ فروید، سیگموند (1382) رئوس نظریه روانکاوی ، حسین پاینده، فصلنامه ارغنون، شماره‌ی 22
3 ـ رایت، الیزابت (1373) نقد روانکانه‌ی مدرن، حسین پاینده، فصلنامه ارغنون، شماره‌ی 4
4ـ سئلدون، رامئن (1373) نقد روانکاوانه‌ی نمایشنامه‌ی هملت، حسین پاینده، فصلنامه ارغنون، شماره‌ی 4
5ـ پاینده، حسین (1390) بیگانه‌ی آشنا: روانکاوی و نقد ادبی، کتاب گفتمان نقد، انتشارات نیلوفر
6 ـ فروید، سیگموند (1373) داستایوسکی و پدرکشی، حسین پاینده، فصلنامه ارغنون، شماره‌ی 3
7 ـ عبداله، کمال (1392) سئحیربازلار دره‌سی، بوتا یاییم ائوی
ساغ اولون. بیرینجی بؤلومون اوخوموشدوم. آمما بیر داها هر اوچ بؤلومو اوخودوم. بئله تنقیدلر یقین کی حکایه یازارلاریمیزا یاردیمجی اولاجاق. اودیپ عقده‌سی اساسیندا بو رمانی نقد ائله‌مه‌ییز ماراقلی‌ایدی. بیزیم تورکجه ادبیاتیمیزدا، علی الخصوص نقد ساحه‌سینده، علمی باخیش‌لار و یازیلار چوخ آزاراقدی. اومود کی سیزین علمی نقدلریز بو بوشلوغون بیر بوجاغینی دولدورسون