«قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر» کیتابینا و اؤن‌سؤزلرینه

«قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر» کیتابینا و اؤن‌سؤزلرینه

 
«فاطی باجی و اونون عایله عضولرینین سون درجه ناراحاتچیلیغی، بیر ده کی رجبه و اونون عایله‌سینه باغلادیغیم علاقه الفت قاریشیب پیرتلاشیب، رجبین شیشمیش بارماغینی گتیردی ایلشدیردی دیک گؤزومون اؤنونده، قوندو ببه‌ییمه. پیر دئدیم اوچمادی، کیش دئدیم قاچمادی.»
بو جومله‌لر «الف. نورانلی» تانینان؛ «احمد صادقی اشرافی»نین «رجبین باش بارماغی شیشیب!» آدلی اؤیکوسوندندیر. بو اؤیکو سککیز اؤیکو ایله برابر «قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر» آدلی کیتابیندا ادبیات سئور دوستلارین امکداشلیغی ایله ایشیق اوزو گؤرموش. و نه گؤزل بیر اولایدیر بو. «ساوالان ایگیدلری» آدلی یایین ائوی بو کیتابی 1392 ـده چیخارتمیش و گؤزل طراحی ایله اوخوجویا سونموشلار. دئیه بیلرم بو کیتاب او ایلین گؤزل بیر اولایی ایمیش و اؤنملیلریندن ده.
نه ایسه یوروجو بو باشلانیشدان اؤتسم کیتابین اؤزونه و اؤیکولرینه هئچ توخونماق گرکلی دئییلدیر؛ اونلاری اوخوماق لازیمدیر یالنیز. اوخوجو اونلاری اوخودوغوندا، نه دَیرلی خزینه ایله قارشیلاشماسینی آنلایاجاق. دوققوز دنه بیربیریندن گؤزل، آخیجی و شیرین آنلاتیلمیش اؤیکولر کی آج گؤزله اوخوماغی و بیر داها یئنیدن اوخوماغی و اوستون لذت آلماغی منی بو یازیلارا مجبور ائتمیشدیر. اوسته گتیردیییم «رجبین باش بارماغی شیشیب!» اؤیکوسوندن کیتابین بوتون آخیجیلیغیندان و گئدیشیندن اؤرنک اولاراق گلمه جومله‌لردیر یوخسا بوندان داها گؤزل اؤرنکلر ده گتیرمک اولاردی. و سؤزوم ده کیتابین و اؤیکولرین اؤیمه‌سینده دئییلدیر هئچ، او آپ آیدین گؤز اؤنونده‌دیر و بللی.
الف. نورانلی 50 و 60 ـلاردا یازدیغی بو اؤیکولرده «دیل»دن کئچمیش؛ «دیل» اونا و اؤیکولرینه بزه‌دیجی بیر نسنه‌دیر. «دیل» فرقینده دئییل الف. نورانلی اؤیکولرینی یازدیغیندا، او باجارمیش، «دیل»دن اؤتموشدور؛ گؤزل‌لیک قونودور اونا. اؤیکولری و کاراکتئرلری یاراتماغا، اونلارین درینله‌شمه‌یینه فیکیرله‌شمیش الف. نورانلی. اؤیکولرینین قورولوشو اؤیکو قورولوشودور.. و بونلارین هئچ دئمه‌یینه گرک ده یوخ. ایندیکی یازارلاریمیزا رغمن، الف. نورانلی «دیل» بندینده دئییلدیر، «دیل»ی باشاریر باشارمیر قیراقدا قالسین!
اؤیکولرین ایلک قاتی «دیل» گؤزللییی اولورسا، ایکینجی قاتی اونون آخیجیلیغی و «دیل»ین قاتلاریندا یارانان گؤزللیکلریدیر؛ او تورکجه یازمیر، اویناییر! هله بونلاردان اؤتسک اؤیکولرین قورولوشو، کاراکتئرلرین یارانیشی و.. و نه گؤزللیکده ده «صالح عطایی» و «رضا کاظمی»، ایکی باجاریقلی یازاریمیز، بونلارا ایشارمیشلار «اؤن‌سؤزلر»ده. بوندان دولایی «اؤیکو/حیکایه» ایله علاقه‌سی اولان هرکسه، ایران آذربایجانیندا یاییلمیش کیتابلاردان اؤنَریرسم، اوچ دَیرلی کیتاب اولاجاق. بو کیتابلاردان ایکیسی «بوتا یاییم ائوی» 1384 ـده یایان «آذربایجان حیکایه‌لری»، بیرینجی و ایکینجی جیلدی، دیر؛ و اوچونجوسو ده ائله الف. نورانلی‌نین «قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر»یدیر. اسفلرله بو کیتابلار گئج یاییلمیشدیر؛ نه ایسه یاییلمیش آرتیق.
آنجاق بو یازینی یازماقدا امکداش اولوب کیتابین یاییلماسینا یاردیملاری اولان هرکسه تشککور ائدیب، سایغی گؤستررک باشقا آماجیم دا وار ایدی؛ کیتابین باشلانیشیندا اوچ اؤن‌سؤز وار؛ بو منه هئچ گؤزله‌نیلمز ایدی.
سایمایاراق الف. نورانلی او طوفانلی ایللرده تلاشا قاپیلمیش و تورکجه یازمیش اؤیکولرینی؛ بلکه فارسجا یازیرسا «غلامحسین ساعدی» کیمی تانینمیش اولوردو! نه ایسه الف. نورانلینین آدینی داشییان کیتابین ان قاباقداکی اؤن سؤزو، فارسجا یازیلمیش؛ بونا هئچ سورون یوخ؛ فارسجا یازماق یوخسا یازماماقدان دئمیرم! آنجاق بئله سؤزلری کیتاب یاییلیر و اوندان سونرا درگی‌ده یوخسا روزنامه‌ده یایارلار کیتابین ایلک صفحه‌لرینده دئییل. الف. نورانلینین قایغیسینا سایغی گؤسترمک اوچون ده اولورسا بئله! ایلک اؤن سؤزو یازان «در زمان سلطنت پهلوی‌ها و به خاطر دیکتاتوری فرهنگی آنها، هیچ‌گاه امکان نشر آثار "الف. نورانلی" به وجود نیامد و این قضیه برای همیشه چون لکه‌ی ننگی در کارنامه رژیم پهلوی باقی ماند و خواهد ماند.» دئییر؛ سوروشماق اولار اوتوز ایلدن سونرا «به برکت نظام جمهوری اسلامی شاهد چاپ» اولوروقسا، ندن الف. نورانلینین اورک ایسته‌یینه رغمن اؤن‌سؤز گرک اؤزو یازماق ایسته‎مه‌دییی دیلده اولا؟
هرنه؛ بوندان کئچیب ایکینجی اؤن سؤزه وارینجا (بیر دئییل، ایکی دئییل، اوچ دنه اؤن سؤز!) سایین صالح عطایی کیتابی اؤیدوکدن سونرا و اؤیکولری؛ هرمنوتیک باخیشدان، ترجمه‌دن و یازاری (الف. نورانلی‌نی) «رضا براهنی» ایله توتوشدورماقدان یازمیشدیر؛ چوخ گؤزل. بونلار دا باشقا یئرده گلمه‌لی ایدی، کیتابدا دئییل. آنجاق باشقا توخوناجاغیم بیر سؤز وار بو اؤن سؤزده. صالح عطایی یازمیش: «الف. نورانلی عمرونو دونیانین سویوق ساواش چاغیندا سورموش، او چاغین یازیچیلاری تکین رئالیزمدن متاثر، اؤیکولرینده بیرینجی یا اوچونجو شخص راویسی اولاراق، بیر ایدئولوق کیمی ال آپارمیش. هردن اؤیکونو بوراخیب نطق ائدیب، قضاوت ائدیب، اوخوجولارینا اومید وئرمیش... سانیرام بو گون، بو ضعف نؤقطه‌یه بارماق قویوب اونو قابارماقلا الف. نورانلی‌نین اصیل ده‌یرینی ایتیره‌جه‌ییک.» بو دار باخیش هاردان گلدی؟! اؤن‌یارغیچیلیق، یالنیز فورمالیستی باخیش نه‌دن چولغامیش باخیشلاریمیزا؟ «ضعف نؤقطه» آدلاندیریب، بارماق قویان "نؤقطه"لردن اؤرنک اولارمی گتیره‌سیز، سوروشا بیلَرم!؟ بیرینجی یوخسا اوچونجو شخصین آنلاتیسی مساله دئییل، اؤیکونو باجارماق قونودور. بونلار هردن لاپ "قوّت نؤقطه" اولور؛ نه‌دن «ضعف نؤقطه‌» آدی ایله بارماق قویاق؟ اوندان سونرا؛ کیتابدا و اؤیکولرده «اصیل ده‌یر» و ده باجاریسیزلیق وار ایسه اونلاری سایماقلا و نه‌دن‌لری ایله دئمه‌لی‌ییک! یالنیز آنلاتی آچیسی ایله، یوخسا یازارین متنه دیخالت ایله اونلاری دَیرسیزله‌ندیرمک یوخسا دَیرسیزله‌ندیریله‌جک‌دن قورخماق اؤن‌یارغیچیلیق‌دیر اؤزو.
اوچونجو اؤن‌سؤز ده تشککورلره و «یازیچی بابامیز»ین گؤبک کسمه تؤره‌نی و اونون یاشامی هاردا و بو اؤیکولرین نئجه ییغیلماغینا ایشارمیش سایین «رضا کاظمی». بونلارین دا یئری باشقا یئردیر منجه. کیتاب یالنیز اؤیکو کیتابی اولاجاقدی و باشقا یازیلار باشقا یئرلرده گلمه‌لی ایدی.
نه ایسه بو گیلئیله‌مه‌دن کئچسم و اونلاری اؤنَمسیزدیر دئیه آدلاندیرسام دا، باشقا سؤزوم اولاجاق اؤیکولرین متنین ساهمانلاماغیندا؛ اصل نقدیم و سؤزومون جانی دا ائله بوندادیر. رضا کاظمی اؤز اؤن‌سؤزونده یازمیش: «اؤیکولر دقیقن اَل یازمالار اساسیندا تایپ اولونموش‌دور، آمما هر دن یئری گَلنده ـ ائله یازیچی‌نین آنا خطی ایله اویغون ـ اوندا دوزه‌لیش آپاریلیب.» ایلک اساس سوال بودور: او «یئری گَلنده» دقیقن هارادیر او «یئر»؟ کیم بو ایشی گؤرمه‌لی‌دیر؟ نه حاقلا اَل آپارماق اولار باشقاسینین یازیسیندا؟ و اَل آپاریلان یئرلر نه‌دن هئچ بللی اولماییب‌دیر؟
بونلار هئچ؛ اؤیکولرین متنینده یئرلی یئرلی کروشه «[]» آراسیندا گلمیش سؤزلر و سؤزجوکلر وار؛ بونلار نه‌دیر؟ آرتیریلمیش سؤزجوکلردیرسه، نه اساس اوزره بو اَل آپارمالار وار؟ بعضن بو سؤزجوکلرین کروشه آراسیندا بئله آرتیرماسی متنین و اؤیکونون یازی سییاقینا دا توخونموش و اورژیناللیغینی آلیر. دوزدور بعضن چوخ نادر حالدا یازینی مبهم ائدیر اگر بو آرتیریلمیش سؤزجوکلر اولماسا، آنجاق اوقدر دئییل کی اؤیکونون آخارینی و آنلامینی ایتیرسین. اؤتوردویوم سؤز هاوادا اولماسین دئیه نئچه اؤرنک گتیریرم؛ قالانی قالسین اوخوجونون یارغیلاماغینا. (بوتون اؤرنکلری «مکتبین ایلک گونو» اؤیکوسوندن گتیرمیشم کی ییغجام و دالبادال اولوسن.)
1 ـ ص/54: عرضیم اوندا یوخ، ایش بیتدی، [من ده] گئییندیم.
بوردا آرتیریلان [من ده] نه نه‌دن‌له آرتیریلمیشدیر؟ آنلام یئتیرمیر یوخسا شخصی یورومدور بو آرتیرما؟ یازینین سبکینه توخونان، اوخوماغی دایاندیران و وقفه یارادان آرتیرمادیر.
2 ـ ص/54: قازاندان ایستی سویو ائندیردیلر باشیما. ـ «وای دَده» سَسیم دوواردان آشدی. ننه‌م [باجیما] آجیقلاندی، ـ «ائوون ییخیلسون! بَیه تویوق اوتورسن؟!»
بوردا دا بو [باجیما]نی آرتیرماق اوخوجونون (و یازارینین دا) شعورونا توخونماق دئییلسه، بوتونلوکله یئرسیزدیر. ائله بو ایکی گتیردیییم جومله‌دن بللیدیر آنانین آجیقلانماسی اوغلانا دئییل، اوندا قالسین بوتون اؤیکونو اوخویاسان.
3 ـ ص/55: بالاجا باجیم اودونلوقدان اودون چیخارداندا، [قاپی‌نین] جَفته‌سی باشینی اَزدی.
اودونلوقدان اودون چیخاردان آدامین باشی جفته ایله ازیلیر، بوردا «قاپی» نه اوچون آرتیرمالی‌دیر؟ نه اساسلا یازارین متنینه توخونولوبدور؟! هئچ بللی دئییلدیر.
4 ـ ص/55: آغزینی اَیدیم. قاپازی ائندیردی باشیما. من آغلادیم، او قیشقیردی. ننه‌م گلیب [بیزی] باریشدیردی.
سانکی [بیزی] بوردا گلمه‌سه ایدی اوخوجو شاشیب قالاجاقدی! یازینین سبکینه دخالت ائله‌مک‌دیر بو! کیم نه حاقلا اؤزونه ایجازه وئرر باشقاسینین یازیسینا بئله توخونسون؟! بللیدیر یازارین بو «بیزی»، «منی» و.. گتیرمه‌مه‌یی بیله‌رکدن ایمیش سهودن دئییل.
باشقا مثاللاردا گتیره بیلرم آنجاق چوخ اوزانار سؤز... عمومن هامیسی بئله‌دیر؛ ایکی دالبادال صفحه‌ده دؤرد کره یئرسیز یئرسیز "دوزه‌لیش آپاریلیب". اوقدر [من]؛ [یئنه]؛ [من ده]؛ [منی] و.. آرتیریلمیش کی بعضن یازی و یازارین سبکینه انگل اولور و اورژینال متنه تجاوز ائتمک‌دیر بو! بو اوزدن اؤیکولری اوخویاندا هردن قیزیردیم بو آرتیریلمیش سؤزجوکلره. اوخوجونون اعصابینی پوزان سؤزجوکلر کی هردن وقفه یارادیر اوخوماغین گئدیشینده نه‌یه گلمه‌لی‌دیر هئچ بللی اولماییبدیر. بئله آغیر بیر گؤره‌وی بوینونا آلان کیمسه هر نه‌دن اؤنجه امانتدار اولمالیدیر.
سؤزومون سونوندا؛ بیرداها بوتون چالیشمالار و چالیشانلارا کی سونوجو بو گؤزل کیتاب اولوبدور، ساغ اولون دئییر و سایغی گؤستریرم. و ایشاردیغیم گیلئیله‌مه‌لر و نقدلر ده بو چالیشمالاری هئچ دَیردن سالان یوخسا ارزیشینه انگل اولان دئییلدیر. آنجاق بونلارین وورغولاماغینی، بئله‌نچی ایشلرده داها دقیق و داها دهَتلی اولاغی دیلَرکن، اؤزومه بورج بیلیب سؤیله‌دیم.