و او قارالتی اؤلومون اؤزودور..
«رضا کاظمی»نین یازیلاریندا «اؤلوم» کؤلگه‌سی، «آغ پاپاق، قارا پاپاق» اؤیکوسونو آراشدیریرکن
«رضا کاظمی» ایکینجی اؤیکو توپلوسونو «بو شَهَر اوستدن شئیطان تورونا اوخشاییر» آدی ایله اوخوجولارینا سونموش؛ بوندان قاباق دا «لاپ او اوزاق‌لاردا»نی یازمیشدی. بو ایکی کیتابدا بوتونلوکله 20 اؤیکو وار؛ 20 اؤیکو کی هانکیسینین اوجونو توتسان بیرجور «اؤلوم»ـه چاتاجاقسان. «اؤلوم اؤیکولری» ده آدلاندیرا بیلریک بونلاری! رضا کاظمی یئنی کیتابینی، بوتون فرقلیک‌لرینی گؤزدن کئچیرَندن سونرا، قاباقکی کیتابینین داوامیندا یازمیش‌دیر. «اؤلوم» قونوسونا توخوناراق، بوردا، «آغ پاپاق، قارا پاپاق» اؤیکوسونه ایشارماق ایسته‌یه‌جم، یئنیجه چیخمیش کیتابین ایلک اؤیکوسو.
آنلاتیجی «کاناپه اوستونده شئلله‌نمیش» بیر کیشی‌دیر و تئز تئز تلویزونون کاناللارینی اؤزل آماجی اولمادان دَییشیر؛ قارشی آپارتمانلاردان بیرینین ائیوانیندا، دوز بونلارین توشوندا اولان ائودن، «ائیوانداکی کیشی» دوروب سوم باخیر. بو دوروخماق اوقدر آجی (یوخسا شیرین)دیر کی آنلاتیجی ایله قادینین یاشامیندا ائتکی بوراخیر. بو ائتکی نه‌دیرسه هئچ بللی اولونمور؛ نه ایسه بو «باخیش»دان دولایی یئنی چابا دوشور قادینلا آنلاتیجینین آراسیندا. اونلار بو «باخیش» یییه‌سینه گؤره ناغیللار تؤره‌دیر، قونشو آروادلارین دیلیندن سؤزلر سؤیله‌ییرلر. سونرا بیر گون او ائیوانداکی کیشی یوخ اولور و اونون یئرینه «دوز اونون ائیوانینین آلتیندا محو بیر کروکی» وار.
اوسته گتیردیییم اؤزت «آغ پاپاق، قارا پاپاق» اؤیکوسونون اولای‌هؤرگوسودور. و بو هؤرگونو گؤزل یئتیشدیرمیش یازار. اودورکی بو اؤیکو، کیتابین و دئیه ده بیلرم یازارین ایکی کیتابینین باشاریلی اؤیکوسودور. بوردا هئچ زاد دئییلمیر، اوخوماغا و یارادماغا آچیق بیر اثردیر «آغ پاپاق، قارا پاپاق». قارشی آپارتیمانین ائیوانینداکی کیشی نییه باخیر؟ هارا باخیر؟ کیم‌دیر؟ نه ایسته‌ییر؟ سونو نه اولور؟ نه خبر وار قارشی آپارتماندا؟ هئچ زاد بللی دئییل؛ یالنیز ایشارتی وار. آنلاتیجی ایله ائیواندان باخان کیشینین آراسینداکی ایلگی نه‌دیر؟ آنلاتیجی نییه اونا قیسقانیر! (قیسقانیرمی هئچ؟)؛ بئله بئله سورغولاری سطیردن سطیره تاپا بیلر آراییجی اوخوجو؛ آنجاق کیمسه کسین جاواب قویا بیلمز بو سورغولارین اؤنونه! بیر سؤزله یوزوم یولو آچیقدیر اؤیکوده. مبهم اولدوغونا گؤره آچیق اثردیر و توکه‌نمز[1]؛ اودورکی ائستئتیک لذت وئره بیلیر اوخوجویا.
«اؤلوم» تئمینه گلینجه؛ ایکی کیتابین اؤیکولری بیرر بیرر اؤلوم ایچَریکلی‌دیرلر. «اؤلوم» کؤلگه‌سی اؤیکولری قاپسامیش؛ بو اوزدن قورخو، دیدَرگینلیک، اوزوجولوک روحو چولغامیش بوتون اؤیکولری و اوندا اولان کاراکتئرلری ده. بو قاورام کلمه‌لره و داها نثره ده چؤکموشدور. دیل بو اؤیکوده (و کیتابدا) قاباقکی کیتابا گؤره داها آخیجی اولدوغونا رغمن یئنه قورو دیلدیر؛ اثره اوتوران ایچَریک اونو باسمیش. دیلده بویوت یوخدور. سؤزجوکلر ان یاخین قاورامی یئتیرمک اوچون قوللانمیشلار یالنیز[2]. بو اؤزَللیک پیس‌می یاخشی‌می، اونون آردیندا دئییلم.
نه‌دن «اؤلوم»دن دانیشیر یازار؟ ائیوانداکی کیشی بللی دئییل هارا باخیر؛ بونلار، ایکی اَر آرواد، او کیشینین قانشاریندا اولماقلارینا گؤه، بونلارا باخیر سانیرلار. اؤلوم بللی اولمایان بیر نوقطه‌دن آداما یاشامین هر ساعاتیندا گؤز تیکیبدیر، گئجه گوندوزو ده یوخ، عینی ائیوانداکی بو کیشی! بو آرادا بونو (اؤلومو/ ایئواندان باخان کیشینی) اونودان، گؤرمزدن گلن ده وار؛ اونا بؤیوک رول وئرن ده! بو «باخیش/ اؤلوم» اؤیکونون بوتون سطیرلرینه ائتکیسینی بوراخیر.. اؤلومدن قوتولوب قاچان یوخ! بو اوزدن اؤیکو قورولوشوندا اورتادا اوتوران باخیشی و کاراکتئرلرین تپکیسینی آچیقلاساق اثرین قارانلیقدا گیزله‌تدییی بوجاقلارا ایشیق سالینار بلکه.
قادین هم قورخور هم ده خوشو گلیر بو باخیشدان؛ چلیشکیلی تَپکی! بیر هاندا اَرینه او باخیشدان دئیه‌نده «ائله اوندان قورخورام... پیس گونه قالمیش اولسا، بایقوش بایقوش بیزیم ائویمیزین ایچینه دونوخماسی چوخدا یاخچی دئییل، یوخ؟!» دئییر؛ بیر هاندا ایسه او باخیشدان ناغیل تؤره‌دیر و اولور مین بیر گئجه ناغیللارینین شهرزادی: «هئچ بیلیرسن آروادلارین سؤزونو تعریفله‌ینده، مین بیر گئجه شهرزادینا اوخشاییرسان؟» و «گؤزلری پاریلداییر»؛ یوخوسوندا «لومبه‌له‌لوت» او باخیشین قاباغیندا دایانیر!
آنلاتیجی بو باخیشا گؤره اونون یییه‌سینه سالدیرماق، شکایت ائتمک ایسته‌ییر: «دلی شئیطان دئییر دور گئت آغزیندان چیخانی دئه!»، «او صاباحدان گونده اوردا اَیله‌شیب سیگار چکسه، حتمن گئدیب پولیسه زادا شیکایت ائله‌رم.»؛ سونرا قیسقانیر، آروادینی قویمور ائیواندا پالتار سرسین «ائلمیرایا دئدیم من اولمادیغیم زامانلار، تک باشینا پالتار سرمه‌یه زادا ائیوانا چیخماسین» و ائلمیرا دا بیلیر کی کیشیسی او باخیشا گؤره گیجیکلی‌دیر: «سن اوندان چوخ پیس عوض چیخرسان!»؛ اؤیکونون سونوندا دا یوخ اولموش باخیشا یئنه قیسقانیر: «نَم‌نییه، اؤز اؤزومه ائلمیرا کیشینین یوخوسونو گؤرور دوشوندوم».
بو باخیشین یییه‌سینی، اونون اوزونو، آپ آیدین گؤره بیلمیرلر. «او صندلی‌یه اوخشار بیر شئیین اوستونده اَیله‌شمیشدی. گؤزومو قیسسام دا، اونون اوزونو یاخشی گؤره بیلمه‌دیم»، باشقا بیر یئرده ائلمیرانی یوخودان دَبردیر اونو گؤرمه‌یه گؤره «گل باخ اونو گؤره بیلیرسن...». آنلاتیجی یالنیز اونو بیر «مجسمه» کیمی اوزاقدان گؤرور.
یاواش یاواش آنلاتیجی ائیوانداکی کیشینین اؤزونه چئوریلیر؛ سیگار چکمک‌ده، قورص آتماقدا، گؤزونده‌کی آغدا و.. بلیرسیز ایشاره‌لرله یازار اوخشاتماق ایسته‌ییر ایکی کاراکتئری.
اؤیکونون گئدیشینده ائلمیرا ایله اَری، ائیوانداکی کیشینین اؤلومونه فیکیرله‌شیرلر.. «اونا داوا آتیب یوخودا اؤلمک آرتیقراق یاراشار...». بوراکیمی او «باخیش» باجاردیغی قدر ایشله‌میشدیر اَر آروادین یاشامینا. بو ازودن اؤلوم‌له اؤزدشله‌شیرلر یاواش یاواش، آنلاتیجی اؤزونو او ائیوانداکی کیشینین یئرینه قویا بیلیر؛ ائلمیرانین ایچ دویغولاریندان خبریمیز یوخ اؤیکونون باخیش آچیسینا گؤره. بلکه او دا ائله بو فیکیرده‌دیر! «اوشاق اولمایان یئرده، او بئله پولون نه فایداسی وار؟!» بونلاین دا اوشاقلاری یوخ!.. نه ایسه ایکی کاراکتئر باجاردیقلاری قدر یاخینلاشمیشلار اؤلوم کاراکتئرینه (ائیوانداکی کیشییه!) و ائله بو ازودن او باخیشلا داها اوز به اوز اولابیلمک باجاریغی تاپیلیر آنلاتیجیدا؛ داها روزنامه دلیییندن باخیمر، اؤزونو پالتار دالداسیندا گیزله‌تمیر؛ جسارتله‌نیب «من کیشینی یامانلایا یامانلایا، روزنامه‌لرین هامیسینی جیریب شیشه‌دن قوپارتدیم». اَر آرواد ساهمانلاشیرلار اؤلوم‌له قارشیلاشماغا..
اؤلومدن قورخماق، اوندان اوزاقدان اوزاغا خوشلانماق، اونا ناغیل تؤره‌تمک، اونا قیسقانماق.. هر نه اولور سوندا اونلاری یئنه اوز به اوز قارشیلاشماقدان قورویور. اؤلومو دورو گؤسترمک‌دن واز کئچیر «گئجه‌نین زیل قارانلیغیندا هئچ زاد گؤرسه‌نمیردی». و داها هئچ زاد یوخدور.. اؤلوم اَل چاتماز نوقطه‌یه قونموش.. یالنیز «گون چیخاندا، ایکیمیز ده چییین چییینه پنجره قاباغیندایدیق. آسفالت اوستونده دوز اونون ائیوانینین آلتیندا محو بیر کروکی وار ایدی». نه ایسه، هاردا اولورسا اولسون «بیر قارالتی قیمیلدانیر»، و او قارالتی اؤلومون اؤزودور..
یازار ایکی کاراکتئر بسله‌میشدیر اؤیکوده: آنلاتیجی و اونون آروادی. قادین کاراکتئری اَریندن هانسی اؤزللیکلر اوزره آییرا بیلریک؟ اؤیکونون ایلک قاتینی دئمیرم؛ ساده دیالوگلاردان و اویان بویانا دَبریلمه‌کدن کئچیب، اوبیری قاتدا آختارماق ایسته‌ییرم جاوابی!
ایکی کاراکتئرده جینسی آیریقلار هئچ یوخدور. بیر توخونما کی اؤزللیکله جینسییَته ایشارمیش اولا گؤزه دَیمیر. دوزدور آنلاتیجی آروادینا دئییر من اولمایاندا ایئواندا پالتار سرمه، یوخسا اوشاق سؤزو اولاندا ائلمیرا دیلله‌نیر آرتیق؛ آنجاق بئله قیسقانجلیقلار یوخسا دیلله‌نمه‌لر هئچ ده اؤزللیک وئرن دئییلدیر جینسییَته. بونو اَر آروادین دیالوگلاریندا دا گؤروروک؛ ایکی آغیزدان چیخان دیالوگلارین هئچ اؤزللییی یوخدور بیربیرینی آییرا بیلسین.
اثر مئتافوریک[3] بیر یاپیت اولورسا[4]، اینجه اینجه ایپ اوجولار آختارمالیییق بئله مبهم‌لیک‌لرین دویونونو آچماغا. بو اوزدن «سویوق چای» و «قورص» موتیف‌لرینه دیققت یئتیرمک ایسته‌ییرم. آلت‌بیلینج یوخودا قاوراملاری جومالاشدیریب بیربیرینه سیخیشدیریر، استعاره و یئردَییشدیرمک[5]له ایسته‌دییی آنلامی، ایسته‌یی یوخو بیچیمینده گؤستریر بیزه؛ نه ایسه اوندا ایپ اوجو تاپماق اولار، هر نه ائدیر ده ایز بوراخیر آنجاق. اینجه صنعت ده بئله‌دیر بیر طرفدن. بو ایکی‌نی یوزماق اوچون اونون مُحتواسینا ذره‌بین سالماق گره‌کیر.
چایین سویوماسی ایکی کره وورغو ایله گتیریلیب اؤیکوده. بیر: «میز اوستونده‌کی چاییمدان بیر قورتوم ایچیب، استیکانی قویدوم نعلبکی‌نین ایچینه. چاییم سویوموشدو.» آنلاتیجی چایین سویوماسینی آیری باغیمسیز جومله‌ده بارماغ ایله گؤستریر. ایکی: «اوگون ائلمیرانین چایی سویودو. بونو قاپیدان چیخیب ـ بیر آزدانن ـ بیر ده ائوه قاییتدیغیمدا بیلدیم.» بوردا دا چایین سویوماسینا ایکی پاراگراف یئر وئریر آنلاتیجی. اون صفحه‌لیک یازیدا ایکی کره چایین سویوماسینا قاییتماق، او دا وورغو ایله، نه‌یی گؤستریر؟
«میز اورتاسینداکی بوشقاب ایری نارین قورص‌لارنان دولویدو. اوجادان چیغیردیم: ـ «بونلار آدامی کئییدیب هئیدن سالار...» «ائلمیرا تئز آتیلدی سؤزومون اورتاسینا. ـ «بس گؤرمورسن او سحردن آخشاما ترپنمه‌دن صندلی اوستونده اَیله‌شیر!» قورصلاری آنلاتیجی ایئوانداکی کیشییه ناغیل قوشاندا یارادیر ذهنیند؛ آمما اؤز میزلری اورتاسیندا گؤرور! بو گؤرمه‌یه ایشاریلان زامان ائلمیرا تئز آتیلیر اورتایا.. ائلمیرانین چابا گؤسترمه‌سی بو گؤرمه‌یین ایتیرمه‌سینده اوستون من[6]ی آندیریر، من[7]ین گؤزو گئرچه‌یه آچیلیرکن اؤرت باسدیر ائدیر هر نه‌یی.
اؤیکوده آنلاتیجی، آنلاتیجینین آروادی، قونشو قادینلاری.. هامیسی آنلاتیجینین وجودونون بؤلوم‌لریدیر. بیر کاراکتئرین پاره پاره اولموش شخصیت‌لریدیر. چایین سویوماغینی آنلاتیرکن آنلاتیجی اؤزونو نظرده آلیر، اؤزو بیلمه‌دن. آنلاتیجینین آلت‌بیلینجی سویوق چایی وورغولاماقلا «قادین دا سن‌سن کیشی ده!»دئییر آنلاتیجی‌یا؛ و بو ایزلری آکتیو اوخوجو آرامالی‌دیر. اؤیکونون سونوندا آنلاتیجی آرخایینلیقلا «ائلمیرا کیشینین یوخوسونو گؤرور» دئیه دوشونور.
اؤلوم قورخوسو یازاری یازماغا مجبور ائدیر، نئجه‌کی شهرزادی ناغیل سؤیله‌مه‌یه. اؤلومه اؤلومدن یازماقلا قاباق چیخماق ایسته‌ییر؛ اؤلوم بوتون سؤزجوک‌لره سوزور، کاراکتئرلری ساریییر و اثری بوتونلوکله اؤزونه آلیر. و اثر اؤلوم مونولوگونا چئوریلیر!
[1] بو سؤز، اثرین مبهم اولماغی، اؤز اؤزونده هئچ اؤزللیک وئرمیر اثره. دئمک اولماز بوتون مبهم اثرلر آچیق و توکه‌مز یاپیتلاردیر.
[2] باخمایاراق یئرسیز سؤزجوکلر ده، کیتابین بوتونلویونده و ایشاردیغیمیز بو اؤیکوده وار. (اؤز قونوموندا اوتورمایان سؤزجوکلردن گئدیر سؤزوم).
[3] استعاره‌ای (metaphoric)
[4] اینجه صنعت اثری معرفت شناسانه مئتافور‌دیر، بیر ایماژ، بیر گؤسترگه‌دیر. اینجه صنعت دونیانی تانیتدیرماق اوچون اؤزونه گؤره باغیمسیز بیر دونیادیر.
[5] Displacement
[6] Super Ego
[7] Ego
- ۹۴/۰۶/۱۱