«أدبیات» دئدیییمیزده نه ایله باش‌باشاییق؟ آماجی نه‌دیر أدبیاتین؟ آماج‌می ساغلایا بیلَریک أدبیاتا؟ نه ایله اوغراشیب، نه‌لرله چکیش‌ـ‌برکیش‌ده‌دیر أدبیات؟ دستک‌له‌دیی شئی‌لر نه‌دیر؟ و هابئله سورغولارلا قارشیلاشدیغیمدا، بیربیرینه باغلی‌ـ‌باغیم‌سیز بئش قیسایازی اورتایا قویولموش. ایییمسَرلیک‌له یاناشساق، أدبیاتین یورودویو آلاندا آجیلارلا باش‌باشایکن دوداغیمیزا گولوش قونسا دا، روح یوکسه‌لدن ذؤوقلار دا آلساق اوندان.. یئنه أدبیات و بوتونلوک‌له اینجه صنعت، دوروما عوصیان ائتمک‌ده گؤرونور.. بو اوزدن أدبیات دئدییمیزده ایندیکی «اینسان»ین دردینی دئشَرک اولوشان بیر قالخیش‌دیر، داها ایچ دَرینلیک‌لردن، آجیلاردان..
1
2010ون نوبئل اؤدولونو قازانان «ماریو بارگاس یوسا»، «نییه أدبیات؟» مقاله‌سینده، أدبیاتی سئوگی، دیلک و جینسل ایلیشکی‌لری هنری یارادیجیلیغا یؤنه‌لدن بیر آلان تانیتدیرارکن؛ اونون یوخلوغوندا ائروتیسم یوخدور دئییر. عشق ایله لذت کؤیرَک، چَلیم‌سیز و قولای سَوییه‌یه ائنیر أدبیاتین یوخلوغوندا. أدبیات یالنیز سئوگی ایله دیلک آراسی، یوخسا ائروتیک قونولارا قاپسانمیش دئییل ده بوتونلوک‌له؛ آنجاق تخیل گوجونه یییه‌لی اینجه صنعت و اؤزللیکله أدبیات، بو حیوانلا اینسان آراسی اورتاقلیغی یوکسَک دوزئی‌یه قالدیریر. دوغروسو أدبیات اؤز جانینی خیال گوجوندن آلاراق تخیل ائتمه‌یی ده اؤیره‌تمک‌ده‌دیر. اینسان تخیل ائتمیرسه تک‌بویوتلو و تهلوکه‌لی وارلیق اولاجاق؛ و نه قورخونج بیریسی ده اولابیلر. أدبیاتین أل قویدوغو قونو، نه وارسا، تخیل گوجونو گؤسترمک‌دیر. خیال ائتمه‌دن أدبیات یارانماز. بلگه‌سل‌چی «یائل بارتانا»، صنعت‌چی‌نین ایشینی سیاست‌چی‌لره تخیل ائتمه‌یی اؤیرتمَک‌دیر دئییر. «کیملیک گؤرونتولری و حافظه سیاستی» اوزره چالیشان بارتانا دوزگون نوقطه‌یه بارماق باسمیش. تخیل ائتمه‌یی اؤیرَشن اینسان اؤزونو باشقاسینین یئرینه قویا بیلَر، اؤزونو باشقاسینین یئرینه قویان، باشقاسینین نه‌لر چکدیینی آنلایا بیلَر و باشقاسینین نه‌لر چکدییینی آنلایان ایسه.. دونیا یاخشی یؤنه یؤنه‌لَر بئله‌لیک‌له. أدبیاتلا ماراقلانمایان یوخسا اوندان آجیغی گلن یا أدبیاتا یالنیز اؤز ایسته‌دییی داریسقال آخارلیق یولو آییران باسقیچی رئژیم‌لر أدبیاتین بو یؤنوندن قورخوب دا چکینیرلر.
2
گؤزللیک بیلیمی اوزره چالیشان فیلسوفلار اینجه‌صنعتی (بوتون قوللاری ایله) اوچ فئنومئن «گؤزللیک»، «تخیل» و «یارادیچیلیق» اوزره آنلاشماغینی وورغولاییرلار؛ گؤزللییی یارادماق ایسه تخیل ایستَر. بو آرا أدبیات اؤزونه اؤزل یئر آچمیشدیر: أدبیات «کلمه» ایله ایلگیلی‌دیر. کلمه ایسه هرنه‌دن قاباق‌دیر. قرآن‌دا «کُنْ/اوْل» سؤزجویوندن سونرا «فَیَکُون/اولور» گلیر؛ یانی «اولوش»دان قاباق «کلمه» وار. تورات‌دا ایسه هرشئی‌دن اؤنجه «کلمه»دیر. کلمه‌لر دالیندا گیزله‌نن دونیالار وار! خاطیره‌لریمیزین چوخونون قاییدیشی یا دا خاطیره‌میزده قالاجاق اولایین چوخ پایی کلمه‌لرین قولاغیمیزدا یوخسا گؤزوموزده اوینادیغیندان‌دیر. أدبیات ایسه بو قودرتلی أبزاردان یارارلاناراق یارادیلیر. کلمه‌لری گؤزدن کئچیریرکن یئنی بیر دونیا آتلانیر ایچیمیزده. أدبیات‌دان ذؤوق آلماق، یارادیلان دونیانی/تجربه‌نی یاشاماق‌دیر. بو اوزدن تخیل‌سیز آدام رومان یوخسا حیکایه اوخویا بیلمز! اوخوسا دا ذؤوق آلانماز؛ شعرله ایلگی قورماز..
3
تخیل ائتمه‌دن اینجه صنعت یارادیلماز؛ اینجه صنعت ایسه تخیل ائتمه‌دن آنلاشیلماز. بو بیربیرینه باغلی دونیالارین آراسیندا «تخیل» بیر کؤرپو کیمی فرقلی دونیالاری بیرله‌شدیریر. أدبیات بیر قونویا نئچه‌یؤنلو یاناشمانی اؤنَریر، قطعیت‌دن آرالی باخیشلا باخماغی قاباغا قویور. گیریلمَز قونولارا گیریر أدبیات: اؤلوم‌له باش‌باشا یاناشی گئتمک ایسته‌ییر (اولماسا دا!). «اؤز»دن آیریلماغا دا دوشونور، باشقاسی اولماق، کورسیچان، اوزاقلاردا تک باشینا بوراخیلمیش یالقیز کؤرپو.. بیر کؤپک بیله اولماق ایسته‌ییر. نه ایسه بونلاری یاشاماقدان یوخسا یاشامینی دادماقدان آماجی نه اولمالی سورغوسونا جاواب دا تاپیلسا، بیتوو جاواب اولمایاجاق هر حالدا؛ و أدبیات اؤزو بیتوولوقدان بویون قاچیرماقدادیر ائله. أدبیاتین قطعیت و یقین‌له آراسی یوخدور. أدبیات باجاسیندان گؤزلَریمیزه آچیلان چئشیت‌لی پنجره‌لر، وار اولان دورومو گؤسترمک ایسته‌ییر. چَلیشکیلرله باش‌باشا یاشایان «فرانتس کافکا» بیر دوروما یئتیشمیش کی قطعیت هئچ کارینا گلمز دئییر. اؤزونو «حق» یئرینه قویان کیمسه/ایده باشقاسینی نه آنلایا بیلر، نه ده آنلاماق ایستر؛ بونونچون أدبیات‌دان اوقدر ده دیلخوش اولانماز.
4
أدبیات گلیشمه ایله سیخ سیخا باغلی‌دیر. گلیشمه‌میش توپلومون گلیشمه‌میش أدبیاتی و گلیشمه‌میش أدبیاتین ایسه گلیشمه‌میش توپلومو وار؛ آنجاق بو مسأله‌نین ترسه‌سی اوقدر ده قاچیلماز دئییل‌دیر. یانی گلیشمیش أدبیات اولابیلر گلیشمه‌میش توپلومدان دا چیخسین! بو استثناء اولاراق، گئنللیک‌له قورال بئله دئییل آنجاق؛ و هابئله نه قدر یونگول أدبی اثرلر گلیشمیش توپلومدان اوزه چیخماغینی دا گؤروروک.
5
أدبیات چوخلو تروماتیک اولایلارا باغلی اولاراق یارانیر. اینسان یاشادیغی اولایلاری یازدیغیندا، یازماق گله‌نه‌یی وارسا، بوتون اولایلاری ایسترـ‌ایسته‌مز قایتاراجاق او کئچیردییی آجی اولایا! اؤرنک اولاراق ایکی دونیا ساواشی دونیانین چوخلو أدبیات ایزلَک‌لَرینی اؤزونه قازانمیش! آذربایجان اینسانی، هر نه ایله تانینیب تعریف‌له‌نیرسه، یاخین یاشامیندا قوجامان آجیلار چکمیش! 1320 ایللری، او ایللره باغلی اولایلار، قیتلیق، آجلیق، آوارالیق و ... بؤیوک تروماتیک و سیلینمز حادیثه‌دیر بو آدامین یادداشتیندا کی هله ده ایزلری قالمیش‌دیر. اوندان گلدی سگگیز ایل ایرانلا عراق ساواشی و وئردیی شهید، یارالی، ایتگین.. بونلاردان کئچه‌لی یاشادیغی آلچالدیجی آلان، دیل و فرهنگینه گؤره.. و هرنه‌دن قاباق گونده‌لیک یاشام یولوندا چکدیییمیز آجی اولایلار، روحی چلیشکی‌لر، ایچ تضادلار.. بونلار هامیسی دئمیرم جوشغونچولوق یوخسا خودوکلو أدبیات، آنجاق باشاریلی یازیچی بونلاردان کُمیک تئم‌لر ده، «گونتئر گراس» ایشاردیغی «جهنم‌لیک گولوش» یارادار. أدبیات سوره‌کلی قازانانلار آنلاتیسی دئییل، تاپدالانمیش اینسانلارین دیلی‌دیر أدبیات. 1999ون نوبئلینی قازانان گونتئر گراس اؤزونو تاریخ آنلاتیجیسی، آشاغی دوزئیده یاشایان، توپلومدان دیشلانمیش، أزیک اینسانلارین باخیشیندان بیلیر. أصلینده أدبیات اعتیراضا قالخماق‌دیر!
- ۹۴/۱۰/۱۷