یاپییا دایالی اؤیکو
باشاریلی اؤیکولرین باشلانیشی؛ «سَلَمه خالا» آدلی اؤیکونون باشلانیش جومله‌لرینین چؤزومو
احمد صادقی اشرافی، «الف. نورانلی» عنوانی ایله، اردبیل دوغوملو و گؤزل نثری اولان یازارلاریمیزدان‌دیر؛ «قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر» آدی ایله، یازیلدیغیندان ایللر سونرا، بیری بیریندن گؤزل اؤیکولری 1392ده ایشیق اوزو گؤردو. کیتابدا 9 اؤیکو وار و «سَلَمه خالا» او اؤیکولردن بیریدیر.
اؤیکو سلَمه خالانین ائوینین هاردا اولماغی ایله باشلانیر و ائوین دورومو، سونرا سلمه خالانین توصیفی ایله اونون معاشی اوچون گؤردویو ایشلری دئییلیر. اؤیکونون ایکینجی بؤلومو اوشاقلارین سلمه خالایا ساتاشدیقلاری و داها سونرا (اوچونجو بؤلوم‌ده) آنلاتیجینین آناسیندان ائشیتدیی سؤزلر آنلاتیلیر. بو اوچ بؤلومون بیربیرینه و بوتونلوک‌ده اؤیکونون ایچ قورولوشونا اویوشدوقلاری ائتمن [عامل] نه‌دیر؟ اؤیکونون ایلک باشلانیش جومله‌لری اونون بوتونلوک‌ده آماجلایان تعلیقه نئجه یاردیم ائدیر و اونو داها دا شیددتله‌ندیریر؟
باشلانیش جومله‌لر اؤیکونون گیریش قاپیسی اولاراق اونون بوتونلویونه اویمالی و ائتکیسینه یارارلی اولمالی‌دیر. بو اوزدن، اؤیکونون ایلک پاراگرافینا یاخینلاشساق، بو پاراگراف اؤیکونون «تعلیق» یاپیسینا نئجه یاردیم ائتمه‌سینی آچیقلایا بیلریک:
"بالا باغمئشه"دن اوزانان توزلو یولون آیریجیندا دوران "ملا باغی"، قاش قارالاندا شیریم یولو اودان نهنگه بنزه‌ییردی. باغین شیمالی حصارینا سؤیکه‌نن چَرقد بویدا داخمادا سلمه خالا یاشاییردی.
ایلک باخیشدا بو پاراگراف بیر آدرس کیمی گؤرونور و بلکه ده هئچ گرکلی اولمایان جومله‌لردیر اؤیکونون قالانینا گؤره؛ آنجاق باشاریلی اؤیکو (و بو اؤیکو «الف. نورانلی»نین ان باشاریلی و یاپییا دایالی اؤیکولریندن اولاراق) ایلک جومله‌لریندن اؤیکونون آماجینا یاردیم اولسون دئیه سؤزجوک سؤزجوک یاپی اوزره قورولمالی‌دیر. سلمه خالانین «ایکی قیز، ایکی آی پارچاسی. بیربیریندن گؤزل» بالالاری واردی، بیری «هئیوا» بیری «نار» آدیندا. بو گؤزل قیزلار سلمه خالانین باغچاسینین باری‌دیر، گوللو بوداقلی. سلمه خالانین اوشاقلارین اونا ساتاشدیغی «سلمه خالا گلدیلر، دام داشووی دَلدیلر / اینانمیرسان اینانما، هئیوا ـ ناری دَردیلر!» اوخوودوقلارینا «جینله‌نمه‌یی» و چیغیر باغیر سالماغینین نه‌دنی سون جومله‌لره قدر آسیلی قالیر؛ و بو آسقییا [تعلیق] قورولان زمینه اؤیکونون ایلک سؤزجویوندن باشلانمیش‌دیر. آنجاق آجی اولای و اؤیکونون قول بوداقلارینی بیر یئره ییغان جومله سون جومله‌دیر:
گئجه‌لرین بیرینده کی سلمه چؤرک یاپماقدایدی، قودورغون‌لار قوزغون کیمی ائوه باسقین ائدیب، ایکی قیزین شرفینه توخوندولار. سحر سلمه ائوه گیره‌نده، هئیوا نارینی بوداقدا یوخ، دیره‌ک‌لردن آسیلی گؤردو.
سون بؤلومو اوخویاندان سونرا، ایلک باشلانیش پاراگرافین آچدیغی و یاراتدیغی زمینه‌سینه داها دقیق یاناشا بیلریک؛ بو پاراگراف‌دا اوچ کره «باغ» سؤزجویو ایشله‌نیب، و سلمه خالانین داخماسی دا «باغین شیمالی حصارینا» سؤیکه‌نمیش‌دیر. نظره گلیر، هئچ اولماسا، سلمه خالا باغین یییه‌سی ده اولماسا، باغا قوروقچودور. بو اوزدن اوشاقلارین ساتاشدیقلاری «هئیوا ـ نار»، سلمه خالانین قورودوغو باغین باری سانیلیر.
آنجاق بو آچیلیش یالنیز باغ کلمه‌سی ایله دئییل، باشقا شئیلر ده وار. ساده‌جه سلمه خالانین «چَرقد بویدا داخما»سینین هاردا اولماغینی آنلاتان جومله‌لرده قورخونج تصویر وار: «قاش قارالاندا شیریم یولو اودان نهنگه بنزه‌ییردی». بو بنزه‌تمه اؤیکونون ایلک و ایکینجی بؤلومونه گؤره یئرسیز بیر بنزه‌تمه‌دیر، نه ایسه اوچونجو بؤلومه گلینجه گؤرونور نه‌قدر یئرینه اوتوروبدور. پاراگرافین سون جومله‌سی بو قورخونج تمثیلدن سونرا سلمه خالانین داخماسینی، دئمک یاشاییشا دیره‌نه‌جک دیره‌یی، «باغین حصارینا سؤیکه‌نمیش»دیر. سلمه خالانین ایچینده یاشادیغی ائو، اونون بوتون وارلیغی گؤسترن ائو، «باغ»ـا ـ ایچینده بارلی بوداقلی، «هئیوالی ـ نارلی» آغاجلار اولان باغا ـ سؤیکه‌نیر؛ بو جومله سلمه خالانین «آمان زامانی ایکی قیزی. دوزگون آندی ایکی بالاسی‌نین جانی» اولدوغونو داشیییر اؤزونده. داها دا آچیق دانیشسام، بو جومله سلمه خالانین یاشام دورومونو («چَرقد بویدا داخما») و اونو یاشاما باغلادیغی نه‌دنلرینی (هئیوا و نار آدلی قیزلاری، یاشام باغینین میوه‌لری) سرگیله‌ییر.
یاپییا دایالی اؤیکو، ایلک سؤزجویوندن بئله، اوستونده فیکیرله‌شمیش و هر جومله‌سینه پیلان تؤکولموش اولمالی‌دیر؛ باشلانیش جومله‌لر بیر بوتونلویون ویترینی ساییلیر و بو اؤیکو باشاریلی باشلانیشی ایله اوجومله اؤیکولردن‌دیر. بالاجا ایکی جومله‌لی بیر پاراگراف اؤیکونون باشلانیشیندا، دئمک اولار اؤیکونون بوتونلویونو اؤزونده داشیییر و باجاریب‌دیر داها ایلک سؤزجوک‌لریندن آماجینا یاردیم ائتسین.
- ۹۵/۰۵/۰۲