«زامان ـ حقیقت ایلیشکیسللییی...» ایکینجی بؤلوم
1. ائپیستئمیک زاماندان فئنومئنولوژیک زامانا
قارماشیق بیر مفهومدور زامان. اونو تانیملامایا، بَتیمله‌مَیه، اؤزللیکلرینی سیرالامایا گیریشیغیمیز هر دورومدا، اونو ایچینده بولونوشوموزون وئردییی قیسیتلیقلا معلول ایک (باشاریسیزیق) ـ قالدی کی اونون ایچینده اولدوغوموزو ایفاده ائتمَمیز بیله، بلیرلی اؤن قبوللارین اورونودورـ. زیرا بیر شئیی تانیملاماق، "بیر شئیین، بیر دوشونجه یا دا قاورامین اؤزسل اؤزللیکلرینین، یوکلملرینین، نیتَلیک یا دا یؤنلرینین ایفاده ائدیلمه‌سی، بتیملَنمه‌سی ایشلَمی ایله بلیرلَنیر"[1]. بو آنلامدا بیر تانیم "آچیقجا آنلاشیلمامیش سؤزجوکلر ایچین، آچیق و سئچیک اولاراق آنلاشیلان باشقا سؤزجوکلرله چوخ آنلاملیلیغی، آنلام بلیرسیزلییینی، آنلاشیلمازلیغی و قارانلیقلیغی اورتادان قالدیرماغا یارار."[2] بو آچیلاردان زامانا ایلیشکین تانیم گوجلویونه دایر اؤنسل وارساییمیمیز داها دا قووتله‌نمکده‌دیر. زیرا زامانین اؤزسل نیتَلیک و یوکلَملرینی تانیتلایاجاق، اوندان باغیمسیز اولاراق اورتایا قویابیله‌جَییمیز نه آچیق و سئچیک بیر سؤزجوک واردیر، نه ده کاتئقوری.
اؤته یاندان گوجلویو آشابیلمک آدینا فلسفه تاریخینه قیساجا بیر گؤز آتماق فایدالیدیر. نیته‌کیم دوشونورلرین، زامان مفهومونو بیر یانا آتماق شؤیله دورسون، چئشیتلی سورون آلانلارینداکی ـ سؤزگلیمی ائپیستئمولوژی و اونتولوژی ـ عقل یوروتمه‌لرینه زامان مفهومونو داخیل ائتدیکلری گؤرولور. بو آچیدان داها سونرا بحث ائده‌جَییمیز "بیلگی/ حقیقت ـ زامان آغی" سورونسال باغلامیندا قاورامین سریمله‌نیشینی بسیطجه اله آلینیشیندان، داها قارماشیق فلسفی عقل یوروتمه‌لره قونو اولوشونا دک قابا خطلری ایله اورتایا قویماقدا، ـ یاخینلاشمالارین بنزرلیک و فرقلیلیقلرینی بلیرگینلَشدیره‌بیلمک باغلامیندا ـ یارار واردیر.
ان بسیط فلسفی قوللانما ایله زامان، دوغال وارلیق ـ آلانیندا تک بویوتلو بیر آخیشی ایفاده ائدرکن، تاریخسل ـ دولاییسی ایله بشری ـ وارلیق آنلامیندا اوچ بویوتلو نیتَلیک عرض ائدن بیر گؤرونومده‌دیر.[3] "کئچمیش، شمیدی و گلجک" کاتئقوریزاسیونونا دایانان بو گؤرونوم، اؤلچوله‌بیلر اولماسی ایله گونده‌لیک یاشامدا آنلام قازانماقدادیر. بو اؤلچوم دئتئرمینیستیک ایلیشکیلرین آنالیز ائدیلمَسی باغلامیندا اینسانین دیگر دویغوسو، اؤنجه‌دن گؤرمه، اؤنجه‌دن یؤنَتمه کیمی یئتیلَرینه خیدمت ائتمَسی باخیمیندان آنلاملیدیر. دیگر بیر ایفاده ایله زامانین بلیرلی اؤلچولره گؤره بؤلوملَنرک گونده‌لیک یاشامین دیلینه ترجومه ائدیلمه‌سی، "اولموشلار، اولانلار و اولاجاقلار" دونیاسینی دوزه‌نه باغلاماق آچیسیندان پراتیک بیر دیَر داشیماقدادیر. هایدگرین "قامو زامانی" آدینی وئردییی بو دوزن، اؤزتله دوغال وارلیقلارین بیر دیزی حالیندا سیرایا قویولماسینا ایشارت ائتمکده‌دیر.[4]
[1] Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999, s.816.
[2] a.g.e., s.816.
[3] Takiyettin Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş, Remzi Kitabevi, 5. Basım, İstanbul, 1992, s.162.
[4] Abdülkadir Çüçen, Heidegger’de Varlık ve Zaman, Asa Kitabevi, 2. Baskı, Bursa, 2000, s.62.
- ۹۷/۱۱/۲۹