انیس باتور، نوزاد ارکمن چئویردیی «یولیسسئس» رومانینا یازدیغی «آرخا سؤز»
آرخا سؤزو
1922ده بیر «یولیسسئس»، 1984ده بیر باشقا «یولیسسئس»
ییرمینجی یوز ایلین ایلک یاریسیندا یاییملانان اوچ «آنیت رومان»، مودئرن آنلاتینین چهره‌سینی بلیرله‌دی: پروست‌ون «ایتیریلمیش زامان آردیندا» آدلی 7 جیلدلیک کیتابی اوسلوب فرقلیلییی ایله اولدوغو قدر روحسال چؤزومله‌مه‌لرینین درینلییی ایله ده دارتیشیلماز بیر ائتکی یاپدی چاغداشلاریمیز اوزرینده؛ موسیل[1]ین یاریم یوز ایله یاخین بیر سوره اوزرینده چالیشدیغی و بیتیرمه‌دن اؤلدویو «نیته‌لیکسیز آدام» باشلیقلی رومانینین یاییملانمامیش تاسلاق (پیش‌نویس) بؤلوملرینین بیرنئچه مین صفحه‌لیک بیر یوماق اولوشدوردوغونو آچیقلادی یایینچیلاری؛ جویسون ایلک کز 1922ده باسیلان «یولیسسئس»ی ایسه کلمه‌نین تام آنلامی ایله، تک باشینا «کولتور دئوریمی» ائتکیسی یاراتمیش بیر رومان اولدو. سون 50 ایل ایچینده، یالنیز باتی دونیاسیندا دئییل، دونیانین پک چوخ اؤلکه‌سینده، دیل و ایفاده دوزله‌مینده، پئرسپئکتیو و جرئت دوزله‌مینده بو اوچ رومانین قاچینیلماز چیخیش نقطه‌لری اولاراق دیَرله‌ندیریلدیکلری گؤرولدو. جویسون «یولیسسئس»ینین بو اوچ رومان آراسیندا بیله آیریجالیقلی بیر یئر توتدوغو بیلینیر: یالنیزجا رومانچیلارین دئییل، باشدا شاعرلر اولماق اوزره توم یازینئرلرینین (ادبیات‌چی‌لارینین) «موتلو قاراباسانی» اولموشدور، چیخار چیخماز. شاعرین و یازارین، دیل و آنلاتیم سورونلاری ایله یاشادیغی اوز اوزه مجادله‌ده بؤیوک بیر قیریلما اولوشدورموشدور «یولیسسئس»؛ اؤته یاندان، بیر باشقا بویوت داها قازانمیشدیر اؤزگونلویو ایله: بوگونه دک یاییملانمیش اولان رومانلار آراسیندا، اوزرینه ان چوخ دئنمه و الشتری یازیسی یایملانان، ان چوخ اینجه‌لَمه قونوسو ائدیلن یاپیت اولموشدور. توم زورلوقلارا قارشین، بیرچوخ دیله چئوریلن «یولیسسئس»ین سون بؤلومو یئنی درگی[2]نین «بیلینج آخیشی» اؤزل ساییسیندا، جویسا ایشیق توتان بیرنئچه یازینین ائشلییینده یاییملانمیشدی. تورک اوخورو «یولیسسئس»ی پک تانیمیر گرچی، آمما جویسون یابانجیسی دئییل بوتون بوتونه: «صنعتچی‌نین گنج بیر آدام اولاراق پورترئسی»، موراد بلگه[3]نین یئتکین چئوریسی ایله دیلیمیزه قازاندیریلمیش، یازارین «دوبلینئرز[4]» آدلی تک اؤیکو کیتابیندان یاپیلمیش ایکی آیری درلمه کیتاب حالینده یاییلملانمیش، سلجوق یؤنل[5] ده تک اویونو «سورگونلر»ی دیلیمیزه آختارمیشدی.
«یولیسسئس»، مودئرن چاغلارین ان چارپیجی، اؤزگون، جیغیر آچیجی یاپیتلاریندان بیری اولما نیته‌لییینی قورویادورسون، 13 هازیران (خرداد) 1984 گونلو میللییت[6]ده، هرالد تریبون[7] قایناقلی بیر خبر یئر آلدی. پک چوخ کیشینین گؤزوندن قاچان بو خبر متنینده یئر آلان بیلگیلر، یازین تاریخچیلری و الشتیرمن‌لری آچیسیندان اولدوغو قدر، «یولیسسئس» اوخورلاری آچیسیندان دا سون درجه سارسیجی بیر یان داشیییردی: «دونیا ادبیاتیندا بیر جیغیر آچان یولیسسئس آدلی رومان، اولوسلار آراسی بیر اوزمان گروهونون ایللر سورن آراشدیرمالارینین آردیندان، اؤنملی دییشیکلیکلرله یئنیدن یایملانیر» جومله‌سی ایله باشلایان خبر متنیندن 1922ده ایلک باسیلیشیندان بو یانا یوزلرجه کز باسیلمیش، چئشیتلی دیللره چئوریلمک اوزره اصیل توتولموش «وئرسیون»ون آرتیق کئچرسیز ساییلابیلَجه‌یینی اؤیره‌نیردیک: چونکو «اولیسسئس»ین بو یئنی باسیمی، بیر باخیما یئپ‌یئنی بیر «وئرسیون»ونو گتیریردی رومانین: 5000ی آشان اسکیکلیک، آتلاما، یئر دییشیکلییی، یازیم دییشیکلییی ایله گرچکلشدیریلن بو یئنی «یولیسسئس» ایله ایلگیلی اولاراق، جویس اوزمانلاری «گتیریلن دییشیکلیکلرین، یالنیز بللی پاراقرافلارا دئییل، کیتابداکی بیرچوخ بؤلوم و کاراکتئره یئنی بیر ایشیق توتاجاغی» گؤروشونده اولدوقلارینی بلیردیردیلر. ندن بو قدر اسکیک، یانلیش بیر باسیمی یاپیلمیشدی «یولیسسئس»ین؟ بیلیندییی کیمی، جویسون رومانی ایلک کز پاریس‌ده، سیلویا بیچ[8]ین اونلو «شکسپیر اند کومپانی[9]» کیتاب ائوی طرفیندن؛ هئمینگوئی[10]، استین[11]، فیتزجرالد[12]، لاربود[13]، پوند[14] کیمی 1920لی ایللرین آوروپا کولتور چئوره‌سینی دریندن ائتکیلَین آمئریکا بیرلشیک دؤلتلر کؤکنلی یا دا آمئریکالی یازارلارین بیر باخیما مرکزی اولان بیر یایین ائوی طرفیندن یایملانمیشدی. جویسون هاردانسا اوخوناقسیز ساییلابیله‌جک بیر ال‌یازماسی ایله کیتابی تسلیم ائتمیش اولماسی، باسقی اؤنجه‌سینده دیزیلن متنه یاخلاشیق 100 مین کلمه اکله‌میشی (!)، اوسته‌لیک اونلاری دا عینی اوخوناقسیز ال‌یازماسی ایله پرووالارین (تکرارلاما) اوستونه یازماسی «یولیسسئس»ده‌کی «ائرراتا» (دوغرولارینی) چیزه‌لگه‌سینین بو اؤلچوده بؤیومه‌سینه یول آچمیشدی. آمما، جویس‌و آشان بیر ندن داها واردی، یالنیشلار قونوسوندا: بؤیله‌سینه گوج بیر متنی حرف حرف دیزمه دوروموندا اولان دیژون[15]داکی باسیم‌ائوینین دیزگیسیندن هئچ‌بیری، تک کلمه اولسون، اینگلیزجه بیلمیردی! ندنلری نه اولورسا اولسون، «یولیسسئس» بو یاریم حالی ایله اورتایا چیخدیغیندا کولتور چئوره‌لرینی کسیب قاوورموش، اوخورلارینا زورلو ساعاتلار، حتی گونلر کئچیردمیش، داها یاخشیسی؛ اوزرینه یوزلرجه آراشدیرما یاپیلماسینی، بیر او قدر یورومون گلیشدیرلمه‌سینی ساغلامیشدی. «یولیسسئس»، اسکی وئرسیونو ایله 704 صفحه‌ده، تک بیر گونو، 16 هازیران (خرداد) 1904ون دوبلین‌ینده لئوپولد بلووم[16]ون «پریزما»سینی (منشور) وئریر. جویس سئورلر طرفیندن «بلووم گونو» اولاراق آدلاندیریلان 16 هازیران‌ین تام 80جی یاش گونونده، 16 هازیران 1984ده «یولیسسئس»ین یئنی وئرسیونو یایملاندی. اسکی وئرسیونو دا ایچَرن بو یئنی وئرسیون، بو ندنله توپلام 1919 صفحه‌دن اولوشور.
«یولیسسئس»ین اؤنمینی قاورامیش، آنجاق بوگونه قدر بو زورلو یاپیتی اوخوما فرصتینی چئشیتلی ندنلرله بولمامیش اوخورلار ایچین سئویندیریجی بیر خبر بو. آمما «یولیسسئس»ی اوخوماق ایچین ائنیکونو زامان و مکان خرج ائتمه‌سی، چوخو زامان بونونلا دا یئتینمه‌یرک، کیتابی چؤزمک ایچین اونونلا ایلگیلی یان چالیشمالاری دارامیش، اونلارجا اینجه‌لمه دئویرمیش اوخورلار نه یاپاجاق؟ «یولیسسئس»، قیسا سوره‌ده مودئرنیزمین کیلاسیکی اولموشدو؛ اؤته یاندان، استوارت گیلبرت[17]ین رومانلا عینی آدی داشییان اینجه‌لمه‌سی ده الشتیری آلانیندا بیر کلاسیک ساییلماغا باشلانمیشدی. ایندی هرشئی یئنیدن می باشلایاجاق؟ «یولیسسئس»دن سونرا، جویس، تام 17 ایل اوزرینده چالیشاجاغی یئنی رومانینا باشلامیشدی. آرادا، «یولیسسئس» ندنی ایله بؤیوک ایلگی توپلادیغی ایچین، نه یازدیغی ماراق آلتیندا، بو باخیمدان، یئنی رومانیندان پارچالاری بللی آرالارلا درگیلرده، «سورن یاپت» باشلیغی آلتیندا یاییملاییردی. «سورن یاپیت»، جویسون اؤلومو ایله بیتدی، تاماملاندی ساندی چاغداشلاریمیز. بؤیوک یازارلار بؤیله‌دیرلر ایشته: کیتابلارینی هئچ بیر زامان بیتیره‌بیلمَریک.
انیس باتور
[1] Robert Mathias Edler von Musil
روبئرت موسیل (1880ـ1942) اوتریش‌لی رومانچی، حیکایه‌چی و دئنمه یازاری. 20جی یوز ایلین ان اؤنملی رومانچی‌لاریندان و رومان تورونه (ژانرینا) اؤزگون قاتقیلاری قوشقو گؤتورمز یازارلاریندان‌دیر. باش یاپیتی نیته‌لیکسیز آدام یاریم قالماسینا رغمن جیمز جویسون یولیسسئس و مارسئل پروست‌ون ایتیریلمیش زامانین ایزینده آدلی دئو اثرلری ایله بیرلیکده مودئرن رومانین زیروه‌سینی اولوشدورور.
[2] یئنی درگی، ایستانبول، تورکیه‌ده آیلیق اولاراق یاییملانان اسکی ادبیات و صنعت درگیسی‌دیر. ایلک ساییسی اکیم (آبان) 1964ده یاییملانمیش، ماییس (خرداد) 1975ده یاییملانان 128جی ساییسی ایله یایین حیاتی سونلانمیشدیر.
- ۹۸/۰۵/۰۸