سئویملی غفور بی، اؤنجه‌دن دوشونجه‌نیزی داها آچیق و چیلپاق شکیلده اورتایا قویدوغونوز اوچون میننتدارام.
بو تور موباحیثه لرده، قارشی طرفین نئت اولاراق نئجه دوشوندویونو اؤیره‌نینجه، دانیشیغین هانسی محورده آخاجاغی بلله‌نیر. یا سیز دئمیشکن، ایبهاملی دئییل، بئله دانیشیقلار دوز یازییا اساسلاندیغی اوچون، ادبی یازیدان فرقلی اولاراق، آماج ساده دئییمله آنلاتیلمالیدیر. ایندی وورغولادیغینیز موضوعلار اوزره باخیشیمی پایلاشماق ایسته‌ییرم.
یازیلارینیزدا دوشونولن، ساده یازماق ادبی اوسلوبویلا، ساده دیلده یازماق فرقلری دریندن ایچ ائدیلمه‌میشدیر. ساده یازماق بیر ادبی آخیم اولاراق، ساده دیلده یازماقلا عینی دئییلدیر. میثال اوچون آدینی چکدییینیز اورهان ولی اصلینده زامانیندا خالقینین دانیشدیغی دیلده دئییل، ساده یازی ادبی آخیمینین بانیلریندندیر. بیلدییینیز کیمی تنظیمات دؤنمینده تورکییه‌ده خالق دیلی عثمانلیجایدی. تنظیمات دؤنه‌می، عوثمانلیجادان یاخا قورتارماغا چابالاما دؤنه‌میدیر. همین دؤورده ساده یازمایان گوجلو و سئویلن شاعیرلر واردیر.
هئچ نه اینانج قدر اینسانی یانیلتیمیر دئسم، بلکه ده یالان دئییرم. آمما لوطفا اؤزگووه‌نینیز اولسون، آمما دوشوندویوموز ایناما چئوریلمه‌سین سئویملی غفور. آذربایجان ادبیاتینین فرقلی آسپئکتلردن فرقلی قورتولوش یولو اولا بیلر.
دیلیمیزین سیاسی قونومو اولوب، خالق مکتبلرده دیلیمیزده تحصیل آلمایینجا، ادبیاتیمیز گونئیده کوتله آراسی یایقینلاشاجاغینا او قدر ده اینانمیرام. اصلینده بیز ادبیاتچیلار بیر بیریمیز اوچون یازیریق. بیر بیریمیزین موخاطبلریییک. بو موضوعدا اؤزوموزو آلداتماساق داها یاخشیدیر.
سیز قوزئی یازارلاری خالق دیلینده یازیردیلار دئیه‌نده البته یانیلیرسینیز. قوزئیده‌کی یازیچیلار خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار دئسک داها دوغرودور. بیز گونئیلیلرسه بوندان محروموق. اونلارین یازیلاریندا گئدن ستول، سکامیا... اؤنجه آذربایجان ادبی دیلینه کئچمیشدیر. آذربایجان خالقینا، روسجا قارشیلیقلار دوغولورکن آنادان گلمه‌میشدیر. بیزیمکیلر کیمی دیگر خالقلارلا علاقه و تحصیلله اؤیرندیلر. آمما بو بیزیم سورونوموز دئییل. دیلیمیزه آخیشان بونجا یاد سؤزلر دورورکن، بیز ده گونئیده بو قارماشیقلیغی داها چوخالتساق، سؤیله‌دییینیز 1813 دن بری یارانان مسافه‌نی داها اوزاقلاشدیریب، هانکی قووه‌لرین خئیرینه آددیملادیغیمیزی، سیز داها یاخشی بیلیرسینیز. آیریجا بیلدییینیز کیمی قوزئیده حاضیردا بو مسافه‌نی قالدیریب و یاد سؤزلری دیلیمیزدن آریتداماغا، آزاجیق دا اولسا، دوشونجه و چابا واردیر. هر حالدا خالقیمیزین آلیشدیغی مدرس، دانیشگاه، نیمکنت و… سؤزلری یازیلاریمیزدا ایشلتمک، دیلیمیزی الیمیزله داها گؤممکدن باشقا بیر شئی دئییلدیر، دئیه دوشونورم.
قوزئیده بوتون دیلیمیزه گلن سؤزجوکلره باخمایاراق، دیلیمیزین سینتاکسی قورونوب. ج.م. قولوزاده‌دن توتموش، آ. ریضایئو، ائ. افندییئو، ای. موغننا، ج. جاببارلی، م. سولئیمانلی، ای. شیخلی وئ... هامیسی آذربایجانین فرقلی بؤلگه‌لریندن اولوب، فرقلی لهجه‌لرده دانیشمالارینا باخمایاراق، معیار ادبی دیلده یازمیشلار. هئچ بیر یازاریمیز :گلیروخ، گلوروک وس. دئییل، هامیسی گلیریک دئیه یازمیشدیر. آمما بیزیم دیل بیلمز گونئینیلر، آغیز و لهجه‌لری دیلیمیزه گتیریلمه‌سینی بعضاً بیلمزدن، بعضاً ده بیله‌رک، ادبی یارادیجیلیقلاریندا، ایشله‌دیب و آنلاتماقدالار. کسینلیکله بونا بیر اولوملو اولای کیمی باخا بیلمرم.
بیر ادبیاتچی و دوشونجه آدامی کیمی، خالقمی بیزه یول گؤسترجک، بیز می خالقا؟ بیز می خالقیمیزا نئجه یازیب نئجه دانیشاجاغینی اؤیرتمه‌یه چالیشاجاییق، یوخسا خالق می دانیشدیغی یانلیش قورولوش و سؤزلری بیزه تحمیل ائده‌جکدیر؟ کیتاب اوخویان موخاطب تاپیلیرسا، ستول سؤزونون نه آنلامدا اولدوغونو بیلمیرسه د، دیرناق آراسی و یا اتک یازیداکی آچیقلامادان اؤیرنه بیلر. هر حالدا بو تیپ سؤزلری یازیدا گئتمه‌سینین ده نورماللاشماسیندان یانایام.
ادبییاتیمیزدا کئفلی ایسکندر کیمی، ج.م. قولوزاده نوبوغویلا، قلوباللاشان خاراکتئرلریمیز ده اولوب. تهمینه و زاور کیمیلری، آنار ریضادان یاددا قالیب. علی و نینو ایسه قوربان سعیددن. احمد و جاهاندار بی دلی کورده اونودولمور، بکیل ایسه کؤچ ده. بورادا مسله ادبیاتیمیزین دونیا میقیاسیندا دئیه‌جه‌یی سؤز دئییل، سؤز بیز گونئیلیلرین بونا ناییل اولماغا تلسمه‌ییمیزده‌دیر. البته اؤیره‌نه‌جک چوخ شئیلر و تجروبه ائده‌جه‌ییمیز چوخ یوللار واردیر. یازدیغیم قیسا باخیشدا بئله بیر اوبرازلاری یاراتمانین آسان اولدوغونو یازمامیشدیم. بونون اوچون دیلین ایچ قاتلارینا کئچیب، اوزون اوزادی هله اوخویوب، دوشونوب داشینیب، یازیب یاراتماق لازیمدی.
بورادا وورغولاماق ایسته‌دیییم باشقا بیر مساله، کئچن قیسا باخیشیمدا شعره دور دئمک واختیدیر دئمکله، بعضی دوستلاردا ترس آنلاییش اولاراق ائله دوشونولموشدور کی، داها شعر یازمایاق. کسینلیکله بئله بیر مقصد اورتادا یوخدور. ساده‌جه شعر و یا دیلله باغلی هر هانسی بیر ادبی تورده، اؤنجه دیلی اؤیره‌نیب، سونرا یارادیجیلیغا باشلامالیییق دئمک ایسته‌میشدیم. یوخسا شعر و نثر آیری آیری ادبی تورلریدیر و ایشلولری ده باشقا.
قادیر جفری
- ۹۸/۰۷/۱۰