دوز یول هارداندیر؟ / غفور امامی‌زاده خیاوی
بیلدییینیز کیمی معیار دیل، اورتوقرافی فرقلی‌لییی، اوتای آذربایجان و ایستانبول تورکجه‌سینین نجور ادبی دیلیمیزله ایلگی‌یه کئچمه‌سی کیمی موضوع‌لار، ادبیات چئوره‌لریمیزده فرقلی باخیش‌‌لارلا آلینان و یانسییان گوندم مساله‌لردن بیری اولاراق گؤزوموز اؤنونده سرگیله‌نمکده‌دیر.
بو قونودا آز دا اولسا، آرادا سیرادا مقاله‌لر یازیلمیش، یازارلاریمیز دا بعضن، اؤز باخیش‌لارینی یئری گلدیکجه اوخوجولاری ایله پایلاشمیشلار.
کئچن دؤنه‌کی قیسا یازیمدا، سایین شریف مردی‌نین جوابیه‌سینین اولینده دوغرولوقلا ایشاره ائدیب سیرالادیغی کیمی، بیر چوخ مساله‌لردن سؤز ائتمیشدیم. یازی‌نین اولینده ده "بو قونولاردا چؤزوم یول‌لارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده اولمادیغیم" وورغوسو ایله، "ساده‌جه بو قونودا اولان باخیش‌لاریمی و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویماق" نیتینده اولدوغومو اوخوجولارلا پایلاشمیشدیم.
طبیعی کی کئچید دؤورونو یاشایان دیلیمیز، باخیش فرقلی‌لییی و نئچه‌سسلی‌لیین رسمیته تانیندیغی دئموکراتیک بیر اورتام‌دا و سانباللی ادبی اثرلریمیزین بول بول یارانیب اوزه چیخدیغی بیر فضادا دیرچه‌لیب بویا باشا چاتاجاقدیر. ایسته‌دیییمیز یئره چاتانا قده‌ر، اورتالیقدا گرگین بیر دورومون یارانماسی دا کامیلن طبیعی‌دیر، آنجاق یازارلاریمیزین بو دورومون قاباغیندا سوسمالاری و هر نه‌یی اولورونا بوراخمالاری هئچ ده طبیعی نظره گلن بیر شئی دئییلدیر.
شریف‌بی بو اؤنملی قونو اوزه‌رینده سوسمایان یازارلارین ایچینده یئرینی سیخ سیخ ساخلاسا دا، نظرلرینی سانسورسوز و آچیق آیدین شکیلده اورتایا قویان یازارلارین ایچینده یئر آلماییبدیر یقین. قادیر جعفری بی‌له نئت اولاراق باخیش‌لاریمیزی اورتایا قویدوغوموز و بیر چوخ مساله‌یه گؤره موضع‌لریمیزی بیلدیره‌رک بیربیریمیزی نقد ائتدیییمیز یازیشمالاریمیزین ترسینه، شریف بی‌دن بو قونودا نئت اولاراق اورتایا قویولموش بیر باخیش و یا موضع گؤرمه‌دیم. تکی "سورونون آچیق آیدین بیر شکیلده سورونسال‌لاشماسی گره‌کدیییندن" سؤز ائدن و یئری گلدیکجه ده، منیم بو قونوداکی پرابلئم‌لریمیزی سیرالادیغیم قیسا یازیمی هیجانلی اولماغیم‌لا مرتبط بیلن یازاردان، اؤزونو قیراغا چکن محافظه‌کارلارا مخصوص داورانیش‌دان باشقا هئچ نه گؤرمه‌دیم بو یازی‌دا.
یازارین "سورونون سورونسال‌لاشماسیندان" نه‌‌لره ایشاره ائتدییی، یازی‌سینین آخیریناجان بللی اولمور. حتی اؤزونون سون پاراقراف‌دا، سانکی یاخاسینی بو قصوروندان قورتاراجاق بیر اعتیراف کیمی بونا ایشاره ائتمه‌سی ده، هئچ نه‌یی ده‌ییشمیر. مساله گئنه یئرلی یئرینده‌دیر: شریف بی سؤزونو آچدیغی قونویا گؤره هئچ زاد دئمه‌ییب. اؤزو دئمیشکن بو یازی‌دا فقط "چؤپ اوزادیب قورتدالاییر" و "آلای ائدیر".
البته شریف کیمی یازاریمیزدان، بئله بیر بحث‌لرین "آلای" یئری اولمادیغینی بیلمه‌سی و "آلای" کلمه‌سینین تورک دیل قوروموندا اولان او آلچالدیجی آنلامینا بوندان داها آرتیق دیقت یئتیرمه‌سینی اومماق، یئرسیز بیر انتظار دئییلدیر سانیرام.(البته من امینم کی بو آنلام، موطلق شریف به‌یین ذهنینده یوخدور.)
یازیب: من گئنل اولاراق کسین اؤنریلر و اؤیودلر وئرمه‌یه قارشی‌یام دوغروسو.
من ده دئییرم شریف‌بی، اؤزل اولاراق دا اؤنری وئرمک‌له موخالیف‌دیر و اصولا اؤنری وئرمک‌له موخالیف‌دیر.
"سورونسال‌لاشدیرماغا" دا آخیردا، بیر خالا خاطیرین قالماسین شئی تاپیب قوراشدیریر: "مونولوقا دئییل، دیالوقا گیرمک". حالبوکی بیز بو سیرا یازیلاریمیزدا، بئله بیر بحث‌لرین باشینی آچماق‌لا، یازارلاریمیز آراسیندا بیر دیالوقا کئچمک‌دن باشقا هئچ نه‌یی آختارمامیشیق، البته "آلای"سیز دیالوق‌دور منظوروم و امینم کی تکجه چؤپ اوزادیب قورتدالاماق هدفی ایله بحثه گیریشمه‌یین بیر باشی، هارا چاتیرسادا "دیالوقا" چاتماز.
یازار "شخصی سمبولیک" دیل ایله ایلگیلی دئدیکلریمه قارشی چیخیب. بونو بوردان آچیقلامالی اولدوغومو دوشونورم:
شخصی سمبولیک دیل آدلاندیرماسی ایله، شعر و نثریمیزده عمدی ابهام یاراتمالاری، ایستانبولجا و اوتای آذربایجان‌دان تزه‌جه اؤیره‌نیلمیش کلمه‌لری یاراشیق‌سیز و چالاچوخورلو جومله‌لره یوکله‌مه‌لری، بو کلمه‌لره اؤزلریندن شخصی آنلام‌لار قاتاراق فارسجا و عربجه کلمه‌لرین یئرینده ایشله‌تمه‌لری، ذهن‌ده‌کی دویغو دوشونجه‌لرین موبهم‌لیینی عمدی اولاراق موخاطبه تانیش اولمایان کلمه‌لره انتقال وئرمه‌لری و عمومیت‌ده ادبی ضعف‌لرینی چتین کلمه‌لر اؤرتویو ایله اوست باسدیر ائله‌مک کیمی غیرحرفه‌ای ایش‌لری نظرده توتورام.
شریف بی! امینم سن ده منیم کیمی، بوتون کلمه‌لرینین آنلامینی بیلدییینه رغمن، جومله‌لریندن باش آچمادیغین یازی‌لارا آز راس گلمه‌ییبسن بو تای آذربایجاندا یازیلان ادبی متن‌لرین ایچینده. بونا شخصی سمبولیک دیل آدینی قویموشام. ایسترسه‌ز بو آدی دییشین، یئرینه باشقاسینی سئچین، ولی آجی گئرچک‌لر یئرلی یئرینده‌دیر. ادبیاتیمیزین هئچ کسین بیربیرینین سؤزوندن باش آچمادیغی، هره‌نین اؤزونه شخصی بیر دیل و جومله قورولوشو و سؤز داغارجیغی اولدوغو بیر چاخناشیق دوروما گلیب چاتماسیندان، بو یولدا چالیشان بیر چوخ یازارلار کیمی منیم ده قورخوم وار. موبهم دیل ایله موبهم فیکیر شخصی سمبولیک دیلی یارادیر. اؤز ایچ دویغولارینی دیله گتیرمکدن عاجیز شاعیر و یازارلار، سمبولا چئوریلمیش عمومی کلیشه‌لردن سؤز ائدرکن اوخوجو ایله اؤزلرینین آراسیندا اوچوروملار آچیرلار. بیر چوخ یازیلاریمیزدا دیل شخصی‌دیر، محتوا عمومی؛ حالبوکی ترسینه اولمالی ایدی بو پروسه: دیل عمومی، محتوا شخصی.( طبیعتا شخصی‌لشمیش عمومی محتوالار دا بونا داخیل اولابیلر.)
سمبول کلمه‌سینی ده، طبیعی کی ادبی سبک آنلامیندا ایشلتمه‌میشم.
شریف مردی حتی قادیر جعفری ایله ایلگیلی نقدینده ده، اؤز باخیش‌لارینی سانسور ائله‌‌مه‌یی اونوتمور. جومله‌سینی بوردا عینا گتیریرم:
قادر بی «بوتای آذربایجان تورکجه‌سی» دئییمینه قارشی چیخاراق «اوتای بو تای» فرقسیز، آنجاق «ایستانبولجا و آذربایجانجا»نین فرقلی اولمالارینی ساوونور.
شریفین کیتاب و مقاله‌لرینی اوخویانلارین بو دیرلی یازاریمیزین نه قده‌ر ایستانبول تورکجه‌سیندن
ائتکی‌لندییینی آچیق آیدین گؤره‌‌بیلیر. ( و طبیعی کی بونو عیب سانمیرام.) یوخاریداکی جومله‌ده بو ائتکی‌لنمه‌یین چوخ ضعیف شکیلده ساوونولدوغونو گؤروروک. یئری وار ایدی شریف بی بو ساحه‌ده‌کی باخیش‌لارین داها آیدین بیر دیلده آیدین بلیرتسین. ولی معلوم دئییل نییه اؤزونو سانسور ائله‌ییر.
منیم بوندان قاباقکی مقاله‌لریم، اصلینده بوتای آذربایجاندا یازارلاریمیزلا موخاطب‌لریمیزین ایلیشگی‌لرینین پاتولوژیسی ایدی. بو قونودا بیر سیرا ایددیعالار ایره‌لی سوردورموشدوم . آنجاق عملی تجروبه‌لریمه دایالی، اورتایا قویدوغوم اؤنری‌لریمی سایین شریف‌بی، تعجوب ائله‌مه‌لی بیر شکیلده تحریف ائدرک، سانکی اوخوجولاری اؤزوم کیمی یازماغا، اؤزوم کیمی دوشونمه‌یه ترغیب ائدرکن سوچ اوسته یاخالاییر منی. اؤزونو بیه‌نن بیری کیمی "شخصی دیل" دن باشلاییب "شخصی یازی"یا چاتان، فرقلی یول‌لارا اعتقادی اولمایان (البته استثنالارلا، بو استثنانی دا شریف‌بی کشف ائله‌ییب گیومه ایچینه سالیر)، موضونو بوراخیب بحثین وسطینده، بؤیوک "اینانج"لا شخصی اوغوروندان سرخوش اولان من، قونویا "سرسری گیریشیب، تلم تله‌سیک اؤنریلر سوخورموشام موخاطب‌لرین گؤزونه!!".
امینم منیم یازیمدان بونلارین هئچ بیری آلینمیر، بونلار هامیسی شریف به‌یین شخصی تفسیرلری‌دیرلر.
او، بو یازیسیندا، اورتایا قویدوغوم فیکیرلرین هئچ بیرینه گؤره بیر سؤز دئمه‌ییب. آنجاق منیم اؤزومه گؤره دانیشماغین یئرینه فیکیرلریمی نقد ائله‌سه‌یدی، اوخوجولار دا اورتایا چیخان بو فضادان آرتیقراق یارارلانابیلردیلر.
آخیردا دا بونو یازیر:
بؤیله قونولارین تک چؤزوم یولو یوخدور؛ اولا دا بیلمز. لاخلاتماق لازیمدیر یئریندن آنجاق سرسری گیریشمک، تلم تله‌سیک اؤنریلر سوخماقلا دئییل موخاطبین گؤزونه! البته بونلار دا قونویا گیریشمه‌یین بیر قاپیسی‌دیر سونوندا (ترسه یؤندن اولسا دا!).
آخی کیم دئییب بو قونونون تک چؤزوم یولو وار؟ سنین اؤزونون چؤزوم یولون هانی شریف بی؟ نه‌یی لاخلاتماق ایستیرسن؟ دئنن بیز ده یاپیشاق.! تلم تله‌سیک اولمایان اؤنری‌لرین نه خصوصیت‌لری واردیر؟ دئنن اؤیره‌نک. ترسه یؤندن اولمایان یول هانکیسی‌دیر عزیز دوستوم؟
- ۹۸/۰۷/۱۵