یئنی سس، قوم شَسَون‌لریندن!

  آشاغیدا گلن مقاله، قوم شَسَون لریندن اولان «حمید قرائی» آدلی یازارین اؤیکوسونه یازدیغیم "یاخین اوخوما، بیچیم چؤزومو و بیر پارا نوتلار"دیر. بو اؤیکو یازارین اؤز ایذنی ایله بوردا ایلک کز اولاراق یاییلیر. اوزَرینه یازیلمیش بو نقدین اورژینال فایلینی بوردان اوخویا بیلرسیز؛ بوردان ایسه PDF فایلینی آلا بیلرسیز.

یئنی سس، قوم شَسَون‌لریندن!

یاخین اوخوما، بیچیم چؤزومو و بیر پارا نوتلار

 

چتین یازماق، یازی طرزی‌دیر بو یازاردا. اؤیکولرینی آنلاماق اوچون سؤزجوک‌لری و جومله‌لری ایله بیرر بیرر اوغراشیب، دایانمالی‌سان هره‌سینده. یازیسی مالیخولیالی بیرینین‌دیر سانیرسان ایلک باخیشدا؛ اؤزونه گؤره بیر دونیا، ایچینه‌ـ‌قاپالی، گئرچکلییه مئیدان اوخویان. گؤزل دیلی ایله حمید قارایی، قوم شَسَون‌لری دلی‌لر طایفاسیندان‌دیر. سؤزجوک‌لره سئوگی بسله‌مه‌سیندن‌دیر شَسَون سؤزلویو اوزره چالیشماسی. اینجه ایشارت‌لرله گولمه‌یه مجبور ائدیر ده، سونوندا اوخوجونو باشی‌ـ‌دولو سورغولارلا اؤزـ‌باشینا بوراخیر. سوردویو فیکیری آنلاماق ایسته‌ین بیر کزدن آرتیق اوخومالی‌دیر یازیسینی، آرتیق آلدیغی لذت ده اونودولماز اولور بئله‌لیک‌له. ائستئتیک ذؤوق آلیرسان بو اوخوما چالیشماسیندا. تورکجه‌سی‌نه تورکیه تورکجه‌سینین کؤلگه سالماسی نظره گلسه ده، بو کؤلگه سو اوزونده کؤپوک‌لر کیمی‌دیر؛ شَسَون طایفالاری، اؤزلجه قوم‌ـ‌ساوا شَسَون‌لری ایله اوغراشان بیلَر بو سؤزون هاردان گلمه‌سینی.

حمید قارایی یازدیغی «    ،     ،     ،          ،     ،» آدلی اؤیکونون، ایلک باخیش‌دا آدی شاشیرتماسا دا، متنه کئچدیییمیزده چاش‌ـ‌باش ووراجاییق. بو اوزدن اؤیکونون آد قونوسونا توخونمادان اؤنجه متنینه کئچمک، اونونلا اوغراشماق و یاخین اوخوماق[1]لا گؤز گزدیرمک ایستَردیم؛ یازیمین سونوندا اؤیکونون آدینا بیرداها قاییداجام!

اؤیکونون ایلک و سون پاراگرافینی قیراقدا ساخلاساق، ایکینجی پاراگرافدا یازار بیرینجی شخص آچیسی ایله ایکی اوغلانین «سیاسی» چته قوردوقلاریندان؛ ایندی ایسه قوردوقلاری «قارا قافلان‌لار» چته‌سیندن چیخان اوچونجو کیشینین چیخماغینین آیلار کئچمه‌سیندن سؤز آچیر. اؤیکوده ایکی آنلاتی قوشا گئدیر: 1) یازار و پارتنئری ایله قوردوغو «قارا قافلان‌لار» چته‌سی. 2) ژئله کیمی وارلیق باشیندا ترپه‌نیب، باشینی آغرییا سالان قادین. ایکینجی آنلاتی، اوچ، بئش، دوققوز و اون‌ایکینجی پاراگرافلاری اؤزونه قازانمیش و اوچونجو شخص آچیسی ایله آنلاتیلیر. ایکی یاناشی گئدن آنلاتینین بیربیرینه باغلی اولمامادیغینی دا سانا بیلریک.

ایکینجی آنلاتی‌داکی قادین بئله تانیتدیریلیر «ژله کیمی بیر شئی باشیندا چالخالانیر. باشی‌نین هر ترپنمه‌سی‌یله اویناییر و سایدام وارلیغینی گور بیر سس‌له بیر کره داها اعلان ائدیر.» ساوادسیز بو دول قادینین باشی آغریلی اولدوغوندان، ایچینده «ژله»، «تپه‌گؤز» «اک»، «سایدام» و «جنین» کیمی وارلیغین اولماسینی سانیر؛ آوکالادیغیندا اسرارانگیز بیر حرکت‌له چکیب چیخارتماغینی، دوغوزدورماغینی ایسته‌ییر ده اولمور آنجاق. «بو عصبی جنینین چیخماسی‌یلا بیرلیک‌ده اؤلومون قاپیسینی آچماق‌دان بدنی تیر تیر تیتره‌ییر.» هرنه‌دیر باشینداکی آغرینی اؤز عؤمور شیشه‌سی ده سانیر. ساوادسیز اولدوغو ایسه «یاشیل آچار قیرمیزی قاپادار» جومله‌سینین ازبرله‌مه‌سیندن آلینیر. جئب تلفونون آچماغینا گؤره اوغلو اؤیره‌دمیش اونا. قادین «رحمتلی اری‌نین عکسی»، اوغلونون «شارژداکی جئب تلفونو»، قونشو ائودن گلن آنلایا بیلمه‌دییی فارسجا شعرین سسی و باشینداکی دردله اَل‌ـ‌به‌ـ‌یاخادیر. یالقیز بوراخیلمیش قادینن، ائشیتدییی هر سسه قوشقولودور.. نه‌یی ایسه بکله‌ییر ده گؤزو گولومسه‌ین رحمت‌لی کیشیسینین عکسینده‌دیر سوره‌کلی. جان هاییندایکن قادین، شارژداکی جئب تلفونا باخیر و اونون باطریسینین دولوب بوشالماسینی جانلی بیر وارلیغین نفس چکمه‌یینه اوخشادیر. قادین اؤزو چکدییی سون نفس‌لرینه دوشونور بلکه..

بیرینجی آنلاتی‌یا کئچدیک‌ده اؤیکونون ایلک و سون پاراگرافی و بیر ده اوسته سایدیغیم پاراگرافلاردان باشقا، هامیسی شهَرین حاشیه‌سینده اولان ایکی اوغلانین «قارا قافلان‌لار» چته‌سینی قورما و اونلارین دوشوندوک‌لری قونولاری آنلاتیر. اونلار بو چته‌نین قورماغیندا، آماج‌لارینی بئله آچیقلاییرلار:

«قارا قافلان‌لار» آدینا رغمن چته‌میز تروریست بیر اؤرگوت اولمایاجاق‌دی. هدفیمیز یالنیز توپلومون آلت قاتلارینداکی اینسانلاری حرکته گئچیرمک‌دی؛ دئمک سونرالار بؤیله اولدو. کیچیک تئوری‌لردن بیله دئوریمسل بیر حرکت چیخارماق ایسته‌ییردیک.

بو «حرکته گئچیرمک» و «کیچیک تئوری‌لردن» «دئوریمسل بیر حرکت چیخارماق» هدف‌لرینه چاتابیلمه‌دیک‌لریندن «ادبیاتا» گیریرلر. شهَرین حاشیه‌سینده اولمالارینا ایسه «سیاسی فعالیت‌لر»ینی گیزلت‌مک ایچین کیرالادیقلاری «ماغازا» و یانلارینداکی «گاز کپسولو دولدوران ماغازا» بیر گؤسترگه‌دیر، شهَرین اورتاسیندا یوخسا پوللو محله‌لرده «کارتون ییغما» ماغازاسی اولماز گئنل اولاراق.

سیاسی فعالیت‌لریمیزی اؤرت باس ائتمک ایچین بیر ماغازا کیرایه ائتمیش‌دیک. کارتون ییغیردیق و بؤیله‌جه توپلومون ایچینه گیریردیک. البته بو ماغازا بیزیم چوخ ایش‌لریمیزی اؤرت باس ائتمک ایچین قوللانیلیر. گوناها باتماق – دونیادا بؤیله قوروم‌لارین یانی سیرا دوغال اولان بیر شئی- و ایندی ایسه ادبیاتا دالماق.

هرنه‌دیر کیرالادیقلاری ماغازا یالنیز کارتون ییغما یوخسا سیاسی چالیشمالارا گؤره دئییل‌دیر. بو گئدیش‌ده بونلارین «چته»لرینه «یاشیل گؤزلو» و داها سونرا «گؤز ببیی قهوه رنگلی» بیری قاتیلیر. «یاشیل گؤزلو» ایله گئجه‌لر کیتاب اوخویور و اونلارا باخیشلاری ایله سؤزلردن هئچ نه آنلامادیغینی بیلدیرنین آنلامادیغیندان سئوینیرلر. «گئجه‌لری کارتون دوکانی/اوفیس‌ده اوتوروب یاشیل گؤزلری‌یله معجزه گؤرموش کیمی کیرپیک چالمادان بیزه باخان بیر یئنی یئتمه ایله سیگارا ایچه‌رک اوخویوردوق و اونون سؤزلریمیزدن بیر شئی آنلامادیغی‌نین سئوینجیندن حرکت اؤنجه‌سی اوخومالاری سوردوروردوک.» دوشوک سویه‌ده بؤیوک دوشونور و بیلیم آداملارینین آدینی چکمک‌دن چکینمیر، یئکه یئکه سؤزلر اورتایا قویورلار..  و بئله‌لیک‌له «اینسان‌لارین آپولوتیک[2] اولمالارینی بیر دایاناغا» دایاسالار دا، چته‌لرینه قاتیلان «اوچونجو شخص»ی ده قاچیردیر، «قورخونچ وارلیق‌لار» ائتکئتی ده آلیرلار اوندان.

اوسته ایشاردیغیم ایکی آنلاتی تمل اولاراق بو آرا بیرینجی (و ایکینجی) آنلاتینین قاتیندا باشقا آنلاتیلار دا سایماق اولار: بیرینجی تمل آنلاتینی سوره‌نین سیاسی پارتنئرینین «اکیز خالالاری»نین قوردوقلاری «درنک» و اونلارین توتوقلانماسی. «محله‌ده‌کی هر شئیه بورون اوزادان‌لار» و س.

اؤیکوده ایشتیراک ائدن بو خیردا آنلاتیلارین اَن ماراقلیسی ائله «محله‌ده‌کی هر شئیه بورون اوزادان‌لار»ین آنلاتیسی‌دیر.

طبیعی‌کی بیرنئچه قادین ایکی گنچ اوغلان‌لا «نه ایش‌لری وار؟» سوراردی‌لار محله‌ده‌کی هر شئیه بورون اوزادان‌لار. ائولی قادین ال‌لرینی اؤلچه اؤلچه قونوشوردو. باروتلاندیغی زامان البته کی قافلان‌لاری قورخودوردو. سؤزلری هئچ بیر فلسفی دایاناغا دایانمیردی آنجاق دراماتیک زنگین‌لییی بیزی او زامان شاشیرماغا و بو گون‌لرده دیز چؤکمه‌یه مجبور قیلمیش‌دی. صحنه‌نین هیس توتموش دووارلاری بیله قادینین درد ایله محنت‌دن قایناقلانان گوجه صاحیب اولدوغونا اعتراف ائدیردی. سسی تیتره‌دییی زامان دووارداکی همزادلاریمیز یئر ده‌ییشه‌ن کیمی اولوردولار. باشیندا آخان لئچه‌یینی دوزه‌لتمک ایچین آچدیغیندا زئیتین رنگی ساچی و سوت رنگی بوینوندان یاری قارانلیق اوتاغیمیزا جنت ایشیق‌لاری ساچدیریردی. دوروشو ساغلام، سؤزجوک‌لرینده دورغونلوق یوخ‌دو. گؤزلری یاشلانینجا تام بیر مهارت‌له باشقا بیر سس چیخاردیغینی حیس ائده‌ردین. آرامیزا سوکوت چؤکسه‌یدی گودونو بکله‌دیییمیزی ساناردین.

باشقاسینین ایشینه باشینی سوخان آداملارین محله‌سینده، ایکی گنج اوغلانلا بیر نئچه «خالا» خانیمین اؤزو ده کارتون ییغان توکانیندا توپلاشمانین دوزدن ده «نه ایش‌لری وار» گؤره‌سن؟ بونا بیزیم ایشیمیز یوخ! آنجاق «ائولی قادین»ینین بو خیردا آنلاتی‌دا گؤزل گؤرونتوسو وار: بو ائولی قادین «ال‌لرینی اؤلچه اؤلچه» دانیشیر. بو دانیشماقدا ایسه اؤفکه‌له‌ندییی زامان «دئوریمسل حرکت‌لر» آردیندا اولان «قافلانلاری» قورخودور. قادین سؤزلرینی «فلسفی دایاناغا» دئییل «دراماتیک زنگینلی»یه دایاییر و «سیاسی حرکت‌لر» ایسته‌ین دسته‌نی «دیز چؤکمه‌یه مجبور» ائدیر ایستَرـ‌ایسته‌مز! آنجاق بو قادین ارکک اگه‌من توپلومدا اؤزونه قادینلیق عنوانی ایله گوج قازانماییب؛ قادین «درد» و «محنت» سایه‌سینده سؤزو کئچرلی اولور. بئله بیر توپلومدا دردلی قادینین سسی سؤزو ارکک‌سی اولاسی قدر کئچرلی اولموش، اوقدر کی «سسی تیتره‌دییی زامان» توپلانتی‌دا اولان، کیشی‌لی‌ـ‌آروادلی، قورخو ایچینده اؤزلرینه دئییل ده دووارداکی کؤلگه‌لرینه باخیرلار! آخی قادینین سسی توتارلی، کسین، سرت و قورخودوجودور! نه ایسه بو «درد» و «محنت» چکمیش آدامین لئچک دوزه‌لتمه‌سی، باشیندان آچیلدیغیندا گؤرونن «زئیتین رنگی ساچی» و «سوت رنگی بوینو» دونیانین بوتون دردی‌ـ‌غمینی یوخ ائدیر، سانکی «جنت ایشیق‌لاری» ساچیر بو رنگ، بو ساچ، بو بویون‌دان..

«خالالار درنه‌یی» اویه‌لرینین توتوقلانمالاری دا اؤز یئرینده ایلگینج‌دیر. «اکیز خالالار» ایسه «بیرنئچه اؤیرنجی» و «اورتا ائییتیم‌لی گنچ و اری‌یله چکیشمک‌ده اولان باشقا بیر قادین‌لا درنک قورموش»، و «ارکک قارشیتی حرکت‌لر» یاپیرلار. آنجاق آنلاتیچینین نظریجه بونلار دا «جینسیت آییرتچیلیغینا» اینانان توپلوم‌دا، همن ایشی گؤرورلر؛ یانی اؤزلری ده «جینسیت آییرتچیلاری»دیرلار. نه ایسه بونلارین بئله آییرتچیلیغا قاپانمالاری دا آنلاتیچینین «زورونلو ایش بؤلوشدورمه[3]‌» تئوریسی اساسیندا، ارکک اگه‌من توپلومدان آیری دوشدوک‌لری و «یالنیزلاشدیرمیش» اولمالارینا گؤره‌دیر. «خالالار»ین درنه‌یی ده اؤز ایشلرینین اؤرت باس ائتمه‌سینه «اویونجاق ماغازا»سی کیرالاییبلار؛ ایندی ایسه بونلارین ماغازالارینا «هدفی باش باشا قویماق یوخسا قارا قورخو گلمک بیلینمه‌یه‌ن، «ممه‌لرینیزین قدرینی بیلین» جومله‌سینده بیر یازی اویونجاق ماغازالارینا گلیر». «جینسیت آییرتچیلار» توپلوموندا بئله بیر جومله‌نی پولیسه گؤسترمک اولارمی؟!

اؤیکو خیردا ایپ‌اوجولارلا سؤزونو آتیب کئچیر؛ قالیر اوخوجونون بونلاری توتوب هارالارا وارماغینا! بو ایپ‌اوجولاردان سیرالاماق دا اولار: ـ ادبیات و خاطیرلاماق. ـ مودئرن اینسانین و زامان. ـ چیی آدام‌لارین تئوری‌ده الی بوللولوغو. و س. یازارین باشاریلی اؤیکوسونده یاشادیغی توپلومون تنقید ائتمه‌سی ده گؤز اؤنونده‌دیر: دایاز دوشونجه‌یه دایانان اینسانین چالیشدیغیندا تئز تئز قول دَییشمه‌سی، توپلومون ارکک اگه‌من یاپیسی، ائمیل دورکیم‌دن توپلوما اویغون ان ال‌ـ‌وئریشلی «homo duplex»[4] گؤرونومو، مرکزین قورخونجلوغو اونون مخالیف‌لرینه ده اوخوماسی، «قدرتین اوره‌تدییی کلیمه‌لری قوللانما».. و س. اؤیکوده قادین‌لا ارکک توپلومون یاپیسینا رغمن یاناشی رول اویناییر. دئمک اولار بوتونلوک‌ده قادینلارین رول‌لاری داها گؤزه‌ـ‌گلیم‌لی‌دیر.. بونو «قارا قافلان‌لار» پوستئرین یاتیملی توصیفینده بیله گؤروروک.

اؤیکونون بوتونلویو اولدوقجا گؤزل و یئرلی یئرینده‌دیرسه، آنجاق اوخورکن نئچه سورغو ایله قارشی قارشی‌یا دوروروق: 1) ایکی تمل آنلاتینین بیربیرینه قاریشیب یاناشی گلمه‌لری نه‌یی گؤستریر و نه‌دن‌دیر؟ بو ایکی آنلاتینین بیربیرینه باغلیلیغی وارمی هئچ؟! 2) جئب تلفونون تئمی؟ اورتادا گلن اس.ام.اس‌لر؟!  3) زامان تئمی و تئکنولوژینین ایشله‌وی یاشام‌دا؟ آرادا 10:53 و 11:02 ساعاتلاری نه‌یی گؤسترمک‌ده؟ 4) اون‌اوچونجو پاراگراف‌دا «قاییر، قاییر، قاییر.» جومله‌سی نه‌یه ایشاریر؟ نه‌دیر بو اوچ (ائش، عینی حالدا فرقلی) سؤزجویون آماجی؟ (ایلک «بیلمیر.» جومله‌سی؟!) 5) اؤیکو آراسیندا ایتالییانجا جومله نه قاییریر؟ و داها باشقا سورغوـ‌سواللار کی اوجونو توتسان بیله باشینا وارماغین هئچ ده بللی دئییل.

بعضن اؤیکوده گلدییی و اوسته سیرالادیغیم بیرـ‌پارا سورغولارا، اونون متنینی آراماقلا، یانیتلاماق دا اولار؛ آنجاق جاواب‌سیز قالان و اوخوجونون دونیاسی ایله متنین دونیاسینا (و البته بعضیسی یالنیز مؤلفین دونیاسینا[5]) باغلی اولان  سورغولار دا وار.. و متنین ائستئتیک لذت وئریجی یؤنو ایسه ائله بودور. باشقالاری اویون قوراللاری‌دیر اؤیکوده و اؤیکو چرچیوه‌سینده یئرله‌شن گؤزللیک‌لردیر.. متن اوخوجونو چلیشکی‌یه چکمیرسه، دایاز ذؤوق‌لر یارادسا بیله، یوخ اولماغا مجبور اولاجاق. باخمایاراق مودئرن اینجه‌صنعتین بیر اوجو مود، اوبیری اوجو ایسه ابَدی و قالارغی دایاناقلارا دایانماغینی سؤیله‌میش‌لر[6] و پوست‌مودئرن اینجه‌صنعت ایسه بوتونلوک‌له اویونا قاپانمیش صنعت‌دیرسه؛ چلیشکی یاراتماق، اوخوجونو سورو ایشاره‌ت‌لری ایله باش‌ـ‌باشا قویماق، اوخوماق سوره‌جینده اوخوجونو (آلیملایانی) راحاتسیز ائتمک.. بیر اثرین باشاری و اوغور قازانما شرطلریندن‌دیر. بو اوزدن حمید قارایی‌نین بو اؤیکوسو دونیا سوییه‌سینده اؤزونه یئر قازانان اثرلردن اولماغا یاخینلاشمیش‌دیر.

باشدا سؤز وئردیییم، اؤیکونون ایلک و سون پاراگراف ایله آدینا توخونمادان؛ بیر اؤیکوچونون و گئنل اولاراق یازارین یاشادیغی (و باشقا) توپلوم‌دا خیریم‌ـ‌خیردا و گؤزه گلمه‌ین هرنه‌یه گؤزـ‌قولاق اولماسی، هر شئیه و هر اولایا اطرافلی یاناشماسی ایله بیرگه، باشقا بیلیم‌لر و تئکنولوژی‌لردن آچی آلماغی، او بیلیم یوخسا تئکنولوژینین قونویا نئجه یاخینلاشماغینا، اولدوقجا دیققت یئتیرمه‌لی‌دیر؛ بونونلا یازیسینین وئریملی و یئنی یاناشما اولدوغونا داها اولوملودور.

اؤیکونون ایلک پاراگرافینی آشاغیداکی کیمی سایا دوزسک، اون‌آلتی جومله‌دن اولوشور:

[1] بیلمیر. [2] ال‌لرینی قالدیرابیلمیردی. اؤز تعبیری‌یله ایچینده‌کی سویوق‌لوق دامارلارینداکی قانی دوندورموشدو سانکی. [3] سؤزجوک‌لرین بیر آن ایچری‌سینده پیرتلاماسینی سئویرم. کئشکه سؤزجوک‌لر بیر آن‌دا موسیقی‌دن چیخان‌بیله‌ن ائش زامان‌لی سس‌لر کیمی چیخسایدی. [4] دؤرد گؤزلو دولوخموش گؤزلری‌یله منه باخیر. [5] هیجان‌دان هسه‌کله‌ییر. [6] تانیمایان، ساغ الینده‌کی قایچی و سول الینده‌کی مئیوه پیچاق‌لارینی گؤرسه بیرینی اؤلدورمه‌یه گئتمه‌سینی ساناردی. [7] بؤیوک قارداشیم سککیز ایل اؤنجه مطبخ پیچاغی‌یلا گئدیب اؤلو قاییتماسی‌ اونو بو گونه دوشورموش. [8] اون‌دان بری الینه گئچه‌ن هر تورلو ایتی نسنه‌نی توپلاییب گیزله‌دیر. [9] قایغیسی من‌دن دئییل اؤزوم‌دن کیچیک قارداشیم‌دان‌دیر. [10] آغ ساچ‌لاری آرخایا تارانمیش، یئنی حامام‌دان چیخمیش قیرمیزی دری‌سیندن تر آخیر. [11] «بو او دئییل»، جومله‌سینی دئویرسن «او بو دئییل». [12] جومله‌لر زامان‌دان گئری قالیر. مع‌الاسف ائش زامانلی‌لیغی بیر یئرده آنلادامیرلار. [13] مع الأسف الشّدید... [14] اینسان‌لاری، قونولاری، یاشادیق‌لاری زامانی پاراگراف‌لارلا آییرمالی‌سان؛ دئمک پاراگراف‌لارین ناموسونو قورومالی‌سان. [15] هله هارالارینی گؤرموش‌سن ایکی دؤنه Enter دویمه‌سینی باسماق‌لا ایللوزیونیستلیک یاپارسان. [16] ارکک‌سی گؤزلریندن گئچه‌بیلسن یوموشاق اوره‌ییندن گئچه‌مه‌زسن.

 

ایلک «بیلمیر.» سؤزجوک‌ـ‌جومله‌سینه توخونماسام هله؛ قالان جومله‌لرین آنلاتی آچیسی بیرـ‌ایکی یئرده دَییشیلیر: ایکینجی جومله، «اوچونجو شخص» آچیسیندان آنلاتیلیر، سونرا اوچونجو جومله‌دن دوققوزونجو جومله‌یه قدر «بیرینجی شخص» آچیسینا کئچیر؛ اونونجو جومله یئنه «اوچونجو شخص» آچیسینا دؤنور؛ داها قالان جومله‌لر «ایکینجی شخص» آچیسی ایله آنلاتیلمیش. اؤیکونون بوتونلویونو اوخوموش اولورساق، چوخ احتیاطلی داورانیشلا باشی آغریلی قادینین (ایکینجی تمل آنلاتی) آنلاتیسینا ایشارماسینی دئیه بیلریک! قادین اوزاندیغی یئرده، قاپی چالینیر، اؤیکونون سونوندا ایسه تلفون چالیر.. (بیر دولانما سایساق) اؤیکو سونوندان آنلاتیلمیش[7] (بیرینجی تمل آنلاتی دا ایسه اورتالاردان، اوچونجو شخصین چته‌دن چیماغی آندان آنلاتیلمیش) بئله‌لیک‌له اؤیکو تلفونون چالماسی ایله (و قادین ال‌لرینی قالدیریب تلفونو گؤتورمک ایسته‌دیی چاغدان) باشلانیب و بیتیب‌دیر.. بو اوزدن ایکینجی جومله‌ده قادینین اللرینی قالدیرامماسیندان دئییر و «اؤز تعبیری‌یله ایچینده‌کی سویوق‌لوق دامارلارینداکی قانی دوندورموشدو سانکی».

اوچونجو جومله ایسه مؤلفین اؤزونه یوخسا سایدیغیم بیرینچی تمل آنلاتینین آنلاتیچیسینا قاییتمالی‌دیر. ایکینجی فرض دوز اولورسا آنلاتیچینین «قورامجی اینسان» اولدوغوندان و «ادبیاتا قاپیلما»لاریندان سؤز گئتمیش اؤیکوده. بو اوزدن دئیه بیلریک یئنه تئوری وئرمک‌ده‌دیر بو قورامجی اینسان.

دؤردونجو جومله‌دن دوققوزونجویا قدر (و اونونجو!) داها چلیشکی‌لی جومله‌لردیر؛ بوردا ایشاریلان اولایا اؤیکونون هئچ بیر یانیندا ایشاریلماییب، آنجاق اوزاق تخمین‌له یئنه همن آنلاتیچی «قورامجی اینسان»ـا دا باغلایا بیلریک. بو اینسانین ائولرینده باش وئردییی بلیرسیز بیر اولایا ایشاریلیب‌دیر؛ آنجاق بونو دئمه‌یه ده اؤیکوده  هئچ گؤسترگه یوخ! بوردا بو جومله‌لرین اولماسی نه‌دنی سورغوسو قاباغا گله بیلر! اونونجو جومله ایسه بو سیرایا گیرر ده گیرمز ده! یانی اؤزونه گؤره باغیمسیز بیر جومله‌دیر ده دئیه بیلریک.

اون‌بیردن اون‌بئشینجی جومله‌یه قدر یازارین بو یاراتدیغی (الده‌کی اؤیکو) دونیانین توصیف ائتمه‌سینی سانار، و بو جومله‌لردن اوست پاراگرافدا قاباغا گلن سورغونون جاوابینی آلماغا ایپ‌اوجو سئزه‌بیلریک؛ اؤزللیک‌له اون‌دؤرد و اون‌بئشینجی جومله‌لردن. آنجاق بو جومله‌لر اوچونجو جومله‌یه ده قاییدیر. یانی بونلارلا اوچونجو جومله بیر قونودان دانیشیر. و بو ادعایا گؤسترگه، «ائش زامانلی» سؤزودور. اوچونجو جومله‌ده یازار سؤزجوک‌لرین موسیقی کیمی ائش زامانلی چیخماغینی آرزیلاییر؛ بو جومله‌لرده ایسه «جومله‌لرین زاماندان گئری قالماغینا» و ائش زامانلی چیخاممادیغینا حئییف‌سه‌نیر.

اؤیکونون ایلک نفس‌ـ‌کسن پاراگرافین سون جومله‌سی اؤزونه گؤره بیر دونیادیر: بو جومله‌نی توتماقلا هارالارا وارماغیندا بیر آز خیال گوجو ایله چالیشساق، یازارین اؤیکونو یازما دورتوسو (بیر دونیانین یاراتما دورتوسو) کیمسه‌نین «ارکک‌سی گؤزلری» ایله «یوموشاق اوره‌یی»دیر؛ یوخسا، اؤیکو ایچینده آنلاتیلان «باشینی هرکسین ایشینه سوخان» ائولی قادینین گؤزلری و اوره‌یینین توصیفی‌دیر؛ یوخسا اونونجو جومله‌نین ضمیرینده اوتوران کیمسه‌نین دلیجه اؤیولمه‌سی‌؛ یوخسا..

و ایندی اؤیکونون ایلک «بیلمیر.» سؤزجوک‌ـ‌جومله‌سینه قاییتسام: بو «بیلمیر.» جومله‌سی، اؤیکونون سون جومله‌سینین داوامی دئییل‌می؟! بونو دئمک‌ده هئچ ده کسینلیک یوخ؛ آنجاق باشی آغریلی قادین کیمسه‌نی بکله‌ییردیسه، تلفونو گؤتوردویونده «دوود- دوود- دوود-» گلمه‌سینه‌می، باشیندا ترپه‌شن «وارلیغا»می... نه‌یه‌سه، «بیلمیر» دئمیرمی؟ بلکه «قورامجی اینسان»ین دوستو اونو «حاجی» لفظی ایله خطاب ائده‌نده اوخودوغو بوتون «جنیفر له‌مان کیتابی‌یلا دورکیم‌ین دادینی قاچیراجاق»ینی بیلمیر! بلکه..

سون پاراگراف ایسه ایلک پاراگرافین گونونده‌دیر؛ بو اوزدن اونون چؤزمه‌یینی اوخوجولارینا تاپشیریرام. آنجاق بو ایکی پاراگرافین بئله پیرتلاشیق و قارماقاریشیق اولماسینین نه‌نی نه‌دیر سوالین قاباغیندا، یازارین ایلک پاراگرافدا گتیردییی قورال: «اینسان‌لاری، قونولاری، یاشادیق‌لاری زامانی پاراگراف‌لارلا آییرمالی‌سان؛ دئمک پاراگراف‌لارین ناموسونو قورومالی‌سان. هله هارالارینی گؤرموش‌سن ایکی دؤنه Enter دویمه‌سینی باسماق‌لا ایللوزیونیستلیک یاپارسان.»ی پوزسون دئیه داها «اینسان‌لاری، قونولاری، یاشادیق‌لاری زامانی» آییرماق ایسته‌میر؛ بو اؤزو ایشاردیغی قورالا بویون اَیمک ایسته‌میر! و مؤلف اؤزو یاراتمیرمی دونیاسینی؟ و دونیا دئدیییمیز «دیل»دن آیری‌می؟! بو دونیانی یازی دیلی ایله، سؤزجوک‌لر و پاراگراف‌لارلا قورموروق‌مو؟!

اؤیکو، خاطیرلادیغیم کیمی، مالیخولیالی بیر اؤیکو اولموش دا دادینی، آلانا، ایسته‌دییی قدر دادیزدیریر! بونونلا بو اؤیکو ایله یئنی بیر سس تؤره‌تمه‌ده و اوغورلو اولان، حمید قارایی‌نی «دلی یازار» آدلاندیرا بیلرم. آرتیق ایلک ایشاردیغیم، اؤیکونون آد قونوسونا گیریشمک زامانی گلمیش. اؤیکو بئش ویرگول‌لا آدلاندیریلمیش، آنجاق بو بئش‌ده قارماقاریشیقلیق یوخدور هئچ! ویرگوللار ایکی «چته»یه، هر «چته»نین ویرگوللاری آراسیندا ایسه WORD یازلیم‌ین بئش آرا (Space) ایله آرالانمیش‌دیر (ایکی چته بیربیریندن اون آرا ایله آرالانمیش؛ تام دیسیپلین‌له!). گتیردیییم «چته» سؤزجویو بو ویرگوللارین نه‌یه گؤسترگه اولمالارینی آندیرماق ایسته‌ییر[8]. قادینلاری ایسه قاباغا سالیب بئله‌لیک‌له! یوخسا «قارا قافلان‌لار» چته‌سینین ایکینجی پاراگراف‌دا، اوچ اؤیه‌سیندن بیرینین آیریلماسی‌نی گؤستریر؟! آمما بئله یوزماق آشاغیلاییجی بیر یوزمادیر.. بئله آدلاندیرما یئنی‌یاناشما اولماقلا، اونون یوزماغی و آنلاملاماغیندا مؤلف‌ـمتن‌ـ‌اوخوجو اوچ‌ـ‌بوجاغینا تاپشیرمالی‌ییک..

---

[1]  یاخین اوخوما (close reading) دیققت‌له اوخومادیر.. تنقید سوره‌جینده ایسه، منتقیدین بوتون متنی اطرافلی اوخورکن، سئچدییی بؤلومون آچیقلاییب یوزماسی، تعریف‌له‌نمیشدیر.

[2] ـ Apollotic: آپولو ایله باغلی اولان، ایشیق، موسیقی، شعر و گؤزللیک تانریسی، اسکی یونان و روم اوسطوره‌لرینده. آپولوتیک، نظم، ایییمسرلیک‌ و گؤزللیک قاوراملارینی یئتیرن‌دیر و اونون قارشیتیندا دییونیسیوسیک (Dionysusic) آنلامی‌دیر، نظم‌سیزلیک، قارماقاریشیقلیق و.. بو ایکی قارشیت آنلام یئنی دؤره‌یه قدر مسکوت قالسا دا، آنجاق نیچه‌نین فلسفه‌سینده اؤزونه اؤزل یئر آییردی.

[3] ـ تقسیم کار اجباری! «خالالار درنه‌یی» ایله آدلاندیریلان خانیم اویه‌لر، آنلاتیچینین فیکریجه، اؤزلری توپلوم طرفیندن «یالنیزلاشدیریلمیش» اولدوقلارینا گؤره «ارکک قارشیتی حرکت‌لر»ـه قاپیلمیشلار. توپلومون ارکک اگه‌من یاپیتی اونلاری آییردیقدا، اونلار دا توپلومدا اونلاری آییرانلارا قارشی چیخیرلار دئمک.

[4] ـ 19جو یوز ایلین ماکرو سوسیولوگو (macro-sociologist) امیل دورکیم (Émile Durkheim)ین اعلان ائتدییی گؤرونوم: بیر یاندان آدام آرزو، دیلک و ایشتاها ایچ‌گودولر طرفیندن یؤنله‌ندیریلن بیولوژیک بیر اورگانیزمادیر، اوبیری یاندان ایسه اخلاق و توپلومدا تؤره‌نن باشقا ائلئمئنت‌لر طرفیندن یورودولور. آنجاق کیشینی "حیوان" خویلو اولماماغا یول وئرن، توپلومداکی بلیرلی نورمال سیستئم یارادان یایغین دین و داورانیشلارینی دوزنله‌ین بیر یول‌دور.

[5] ـ گؤرونور رولان بارت‌ین قورامی، مؤللیفین اؤلدورمه‌یینده اوقدر ده اوغورلو دئییلمیش! (بو قونودا "دیکتاتورلوغا دؤزمه‌ین قاپی!" آدلی مقاله‌مه باخا بیلرسیز.) هر حالدا معنانین یوخلوغونا دا اینانانلارین قارشیسیندایکن؛ متندن آیریلان، تؤره‌نن، و هر تورلو آنلاییش و معنا، اوچ‌بوجاق بیر سیستئم‌ده (مؤلف، متن، اوخوجو) اولوشور.

[6] ـ شارل بودلئر (Charles-Pierre Baudelaire) مودئرنیته سؤزجویونو ایلک کز اولاراق مقاله‌لرینده گتیرمیش و اونو اینجه‌صنعت آچیسیندان تعریفله‌دییینده، مودئرن اثرین بیر اوجو مودا باغلی و گلینجه ده گئتمه‌لی، اوبیری اوجو ایسه ابَدی و قالارغی‌دیر دئییر.

[7] ـ اصلینده بو اؤیکو دوققوز دقیقه آراسی بیر اولایدیر دئیه‌ده بیلریک!

[8] ـ خالالار چته‌سینین اوچ اؤیه‌سی، قارا قافلان‌لار چته‌نین ایکی اؤیه‌سی وار!