فئمینیست حرکتله اکولوژینین بیر آرایا گئتیریلمه‌سی ایله اولوشتورولان بیر دیسیپلین اولان اکوفمینیزم تئریمینی "1974’ده، قادینین باسقی آلتینا آلینماسی ایله دوغانین باسقی آلتینا آلینماسی آراسیندا آچیق باغلانتیلار گؤرن و فئمینیست حرکتین چئوره‌چی حرکت ایله بیرلشدیریلمه‌سینی ساوونان فرانسیز فئمینیست فرانچویسه د’قوبوننه[1] لیتراتورا سوخموشدور" (چوچن[2]، 2011: 8) اکوفمینیستلره گؤره، "ارکگین قادین اوزرینده‌کی اگَمنلییی ایله اینسانین دوغا اوزرینده‌کی اگَمنلییی آراسیندا بیر باغلانتی واردیر. اونلارا گؤره، دوغانین تخریبیندن سوروملو اولان اینسان مرکزچیلیک دئییل، ارکک مرکزچیلیکدیر" (چوچن، 2011: 9). اکوفمینیزم و درین اکولوژی[i] گؤروشلری دوغا تخریباتینین سوروملوسو اولاراق فرقلی عنصرلاری ایشارت ائتمکده‌دیرلر. دوغا آچیسیندان باخاراق و دوغانی مرکزه آلاراق سؤیلم گلیشدیرن درین اکولوژی، چئوره‌سل سورونلاردان جینسییت آیریمی گؤزائتمکسیزین اینسانی سوروملو توتارکن؛ اکوفمینیزم ایسه آتا ارکیللییی سوروملو توتاراق اینسان مرکزچیلیک یئرینه ارکک مرکزچیلییی چئوره‌سل سورونلارین باشلیجا ندنی اولاراق گؤرور. هر ایکی یاخلاشیمین دا واز کئچدییی و حسابا قاتمادیغی شئی بنزردیر. درین اکولوژی دوغال قایناقلارین آلدیریشسیزجا توکَتیلمه‌سینده و دوغانین تخریب ائدیلمه‌سینده پای صاحیبی اولانلاری آراشدیرمادان توپتانچی بیر آنلاییشلا حرکت ائتمکدهدیر. بو ندنله شهرده یاشایان و گونلوک یاشامیندا قوللاندیغی آراجلارلا چئوره‌یه ضرر وئرن بیریسی ایله، بیر داغ کؤیونده یاشایان بیر اینسانین دوغانی تخریب ائتمه سوچونون عینی قبول ائدیله بیلمه‌یه‌جَیی گؤز اؤنونه آلینمالیدیر. بنزر بیر یاخلاشیمی مللور[3] دا نوفوس آرتیش اورانی ایله ایلگیلی اولاراق دیله گئتیرمکته‌دیر. او دا اینسانلارین چئوره‌یه ضرر وئریش اورانلارینی، توکَتیم مقدارلاری اوزریندن دئییل ده نوفوس آرتیش مقدارلاری اوزریندن دیَرلندیرمه‌نین یانلیش اولاجاغی قناعتینده‌دیر (یاردیمجی[4]، 2006: 73). اکوفمینیزم گؤروشونده ایسه دیقت چکن نوقطه دوغا تخریباتیندا سوروملونون ارکک اگمن توپلوم یاپیسی اولاراق قبول ائدیلمه‌سیدیر. بوراداکی اؤلچو ده درین اکولوژی‌ده اولدوغو کیمی آیریشدیریجیدیر و اکوفمینیزم‌ین، چئوره‌نین قورونماسی یؤنونده اوره‌تدییی سؤیلم دوغانی ساوونماقدان آرتیق آتا ارکیل یاپییا سالدیرماغا یارایاجاق بیر آراج حالینی آلمیشدیر. دیگر یاندان اکوفمینیزم، توم قادینلاری چئوره کیرلیلییی و تخریباتینین دیشیندا توتاراق اونلارین تخریباتا معروض قالدیغینی سؤیله‌مه‌سی درین اکولوژی گؤروشونده اولدوغو کیمی کِنایی (مئتونیمیک) بیر آلقینین نتیجه‌سیدیر. ارکگی توم چئوره سورونلارینین سوروملوسو قادینی ایسه دوغا کیمی ائدیلگن و ایشلنمَیه مهتاج بیر نسنه اولاراق گؤرمک فیکری چوخ دا دوغرودان قبول ائدیلیر بیر گؤروش دئییلدیر. نئجه کی صنایع‌لشمه و قادینین ایش حیاتینا گیریشی ایله بیرلیکده قادینلارین دا داها چوخ چئوره‌سل سورونا یول آچان قرارلارین حتی اویقولامالارین آلتینا امضاء آتتیقلارینی گؤرمک مومکوندور. اکوفمینیزمه گؤره، "چئوره سورونلارینین قادین سورونلاری حالینا گلمه‌سینین و قادینلارین قوربانلیغینین ندنی آتا ارکیللییین قادین و دوغا آراسیندا یاخینلیق اولوشدوراراق هر ایکیسینی ده اوتوریته آلتینا آلماسیدیر. آتا ارکیللیک طرفیندن قادین و دوغانین ایکیلی سؤموروسو اکوفمینیزم‌ین تمل باخیش آچیسیدیر" (چتین[5]، 2005: 62). بورادا دقت‌دن قاچان شئی دوغانین یالنیزجا ارککلر طرفیندن سؤمورولدویو و تخریب ائدیلدییی وارساییمیدیر. قادینلارین دوغایا موداخله‌سینی یوخ سایان و گؤرمزدن گلن اکوفمینیزم، دوغایا موداخله‌نین قادین ارکک آیریمی اولماقسیزین اینسانلار طرفیندن یاپیلدیغینی یادسیماقدادیر. فئمینیزم آنلاییشینا گؤره قادینین سؤموروسو ارکک طرفیندن گرچکلشدیریلیرکن دوغانین سؤموروسو دا اونون اوزرینه ییخیلماقدادیر. آنجاق بورادا قادینین یوخ ساییلماسی سون درجه یانلیشدیر. اکوفنیمیزه گؤره دوغا سؤموروسونون سونا ائرمه‌سی قادین سؤموروسونون سونا ائرمه‌سی ایله مومکون اولاجاقدیر. قادینین سؤمورو نسنه‌سی اولاراق گؤرولمه‌دییی بیر توپلومدا دوغا دا سؤمورو نسنه‌سی اولماقدان قورتولاجاقدیر. بو گؤروشه گؤره؛ اکوفمینیزم منطق‌سل آچیدان توپلومسال اکولوژی گؤروشویله اؤرتوشمکده‌دیر. توپلومسال اکولوژی، چئوره‌سل سورونلارین چؤزومونو، توپلومسال اولاراق حکم ائتمه و سؤمورمه آنلاییشیندان قورتولاراق داها قاتیلیمجی و ائشیتلیکچی بیر توپلومسال یاپینین اولوشتورولماسیندا گؤرور. اکوفمینیزم ده دوغانی سؤمورمک ایله قادینی سؤمورمه‌نین فرقلی شئیلر اولمادیغینی؛ ارککلرین قادین سؤموروسونه سون وئرمک صورتی ایله دوغا سؤموروسونه ده چؤزوم گتیره‌بیلجَیی فیکرینی ساوونور.
-
ادبی تنقید
(۶۶)-
فئمئنیسم
(۷) -
ائکوالشتیری
(۶)
-
-
اؤیکو
(۱۳) -
اؤیکو نقدی
(۱۸) -
اؤیکوجوک
(۱۰) -
کیتاب تانیتیمی
(۶۳) -
قیسا یازی
(۱۱۲) -
قوناق یازی
(۴۵) -
مقاله
(۴۵) -
فارسینوشت
(۶) -
کیتابلاریم
(۱۵)
-
۰۱/۰۹/۰۷جیمز جویس و سیرادانلیق
-
۰۰/۰۴/۱۲«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک
-
۰۰/۰۲/۲۱اومسوقدا قارا میزاح
-
۹۹/۰۵/۳۱تورپاق ـ چنگیز آیتماتوو
-
۹۹/۰۵/۳۰داغیتماغا دوغرو
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۴/۰۸/۲۱ایدهی راسکولنیکف!
-
۹۵/۰۴/۱۰اولمادی!
-
۹۴/۰۵/۰۷هئچ گئتمهین لککهلر
-
۹۴/۰۴/۲۵اؤیکوجوک
-
۹۵/۰۲/۳۱قلمه‌قوزان 1:
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۵/۱۲/۰۴باشارمیسان کی..
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۸/۰۸/۱۳حاشیهنین حاشیهسی
-
۹۴/۰۳/۱۳قان تر ایچینده..
-
۹۴/۰۴/۲۵اؤیکوجوک
-
۹۸/۰۴/۲۵اوبلوموف
-
۹۸/۰۷/۲۹بوغاناق، ییرمی ایلدن سونرا
ائکولوژینین بیرینجی یاساسی
اینسانین دوغایا وئردییی ضررین اصلینده اؤز بدنینه وئردییی ضرر اولدوغونو آنلاماسی نه یازیق کی چئوره بیلینجینین گلیشدییی زامانیمیزدا بیله یئترلی دوزئیده یایغین بیر آنلاییش دئییلدیر. دوغانین بدنینه، تورپاغا، سویا، هاوایا، و بیتکی و حیوانلارا وئریلن اینانیلماز بویوت‌داکی ضرر یاشامین چئشیتلیلییینی و تورلرین زنگینلییینی اینسانین دا علیهینه اولاجاق شکیلده یوخ اولماغا گؤتورمکده‌دیر. بو ازودن گونوموزده نه دوغانین بدنی نه ده اینسانین بدنی صاف و پوزولمامیش دئییلدیر. بو قونو دوغا یازینینین اؤزللیکله اوزه‌رینده دوردوغو بیر قونو اولاراق چئوره‌چی سؤیلملرین گلیشمه‌یه باشلادیغی 1960لاردان بری اؤنمینی قوروماقدادیر.
اوسته گتیردیییم پاراگراف پروفسور سرپیل اوپئمن 2006دا ایستانبول یونیوئرسیته‌سی، ادبیات فاکولته‌سی طرفیندن "ادبیات‌دا بدن" قونولو «Akşit Göktürk Anma Toplantısı»یندا سونولان بیلدیرینین گئنیشله‌تیلمیش، و یئنیدن دوزَنله‌نمیش شکلی‌دیر. «دوغا یازینیندا بدن پولیتیکاسی» باشلیقلی مقاله "هرشئی باشقا هرشئیله باغلانتیلیدیر" ایفاده‌سی ایله بیلینن ائکولوژینین بیرینجی یاساسینا دایاندیریلیب.
دوغا یازینیندا قایناق
دوغا یازینینین دئتایلی اینجه‌له‌مه‌سی ایچن: لیون (Lyon)، توماس ژ. ائد. (Thomas J. Ed.) This Incomparable Lande: A Book of American Nature Writing. (New York: Penguin Books, 1989). بو کیتابدا دوغا یازینی اوچ فرقلی باشلیق آلتیندا توپلانمیش و یئددی دییشیک کاتئقوریده اینجه‌له‌نمیشدیر. آیریجا Robert Finch و John Elder’ین درله‌دییی The Norton Book of Nature Writing’ده (New York: W.W. Norton & Co, 1990)، 18جی یوز ایلین باشیندان اعتیبارن یازیلمیش اثرلره یئر وئرمه‌سی آچیسیندان اؤنملی بیر قایناقدیر. دیگر بیر قایناق، John Cooley’ین حاضیرلادیغی Earthly Words: Essays on Contemporary American Nature Writing and Environmental Writers (Ann Arbor: The U of Michigan P, 1994) ایسه آمئریکان دوغا یازارلارینین تانیتیلماسی و اینجه‌له‌نمه‌سی آچیسیندان اؤنملیدیر.
ائکو-اله‌شتیری
ائکو-اله‌شتیری قاورامی ایلک اولاراق William Rueckert آدلی اله‌شتیرمن طرفیندن ادبیات چالیشمالارینا سوخولموشدور. Rueckert’ین 1978 ایلینده یایینلانان “Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism” (ادبیات و ائکولوژی: ائکوـ‌اله‌شتیری’ده بیر دئنه‌مه”) آدلی مقاله‌سی ائکوـ‌اله‌شتیرینین باشلانغیجی اولاراق قبول ائدیلمک‌ده‌دیر. آنجاق ائکوـ‌اله‌شتیرینین ادبیات چالیشمالاریندا یایغینلاشماسیندا، Cheryll Glotfelty و Harold Fromm’ین درله‌دییی، ایچینده Rueckert داخیل بیرچوخ ائکوـ‌اله‌شتیرمنین یازیلارینی توپلایان، The Ecocriticism Reader:Landmarks in Literary Ecology (1996) آدلی کیتاب اؤنچولوک ائتمیشدیر. Glotfelty کیتابین “گیریش” بؤلومونده ائکوـ‌اله‌شتیرینی، “ادبیات و فیزیکسل چئوره آراسینداکی ایلیشکیلری اینجه‌له‌مه” اولاراق تانیملاییر. ائکوـ‌اله‌شتیرمنلر، ادبیات اله‌شتیریسینی اینسان‌ـ‌مرکزچی سؤیلم‌دن چیخاریب، چئوره‌ـ‌مرکزچی بیر سؤیلمه داشیماغی آماجلاییبلار. بو قونودا 1996’دان بری چوخ ساییدا یایین وار.
ائکوأله‌شتیری (Ecocriticism)
یازماغیندا اولدوغوم ائکوأله‌شتیری مقاله‌مدن بؤلوم‌لر (باشلانیشی)
ائکوأله‌شتیری[1] قاورامی ایلک اولاراق ویلیام روکرئت[2] آدلی أله‌شتیرمن وَریندن 1978ده أدبی تنقید ساحه‌سینه «أدبیات و دوغابیلیم: ائکوألهشتیریده بیر دئنه‌مه»[3] آدلی مقاله ایله گیردی. آنجاق بو قاورام آمئریکادا 1980لارین سونو و بریتانیادا ایسه 1990 اون‌ایللرین باشلانغیجیندا أدبی تنقید قوللاریندا یئر توتماغا باشلادی.[4] یاشیل مطالعه‌لر[5] عنوانی ایله ده تانینان بو قولون، آمئریکادا چئریل گلاتفئلتی[6] و هارولد فروم[7]ون روکرئت‌له بیرچوخ ائکوأله‌شتیرمنین یازیلارینی توپلادیغی «ائکوأله‌شتیری: یازینسال دوغابیلیم‌ده دؤنگه‌لر»[8] آدلی کیتاب، یایغینلاشماسینا یاردیم ائتدی. گلاتفئلتی کیتابین گیریش بؤلومونده ائکوأله‌شتیرینی، «أدبیات و فیزیکسل چئوره آراسینداکی ایلیشکیلری اینجه‌له‌مه» اولاراق تانیتدیریر.[9] آنجاق 1990 ایل‌لریندن ائکوأله‌شتیری، أدبی تنقیدین بیلیمسل قوللاریندان بیری اولاراق بیلیم‌یوردلاریندا آیاق توتماغا باشلامیش اولسا دا، هله اوقدر تانینمیش یاخینلاشما طرزی اولان، یوخسا ییغجام و چرچیوه‌لی قورام اولاراق دئییلدیر.
دوغا و حیاتین یابانجی گوجلرینه توخونان یازار/یازیلار ائکوأله‌شتیری‌نین أدبی قونوموندا رول اوینایان اولموشلار. اؤرنک اولاراق، رالف والدو ائمئرسون[10]ون 1836دا، اؤز آدی چکیلمه‌دن، یاییلدیغی Nature (دوغا) آدلی کیتابچاسیندا اونا بوراخدیغی دوغا ائتکیسیندن آچیقجا یازمیشدیر.[11] آنجاق ائکوأله‌شتیری آمئریکادا چوخلو دئنه‌ی‌اوستوچولوک[12] فلسفه‌سینه دایالی اولسا دا بریتانیادا 1790 ایللرینین رومانتیزم فلسفه‌سینه کؤکله‌نن یازارلارین یازیلارینا دایانیر. [13] آمئریکادا یازیلان ائکوأله‌شتیری‌دن چوخلو دوغانی «اویماق» قوخوسو آلینسا، بریتانیادا داها چوخ چئوره‌یه وئریلدییی آجی ضرردن «اویارماق» وار[14]؛ اؤرنک اولاراق The Song of the Earth (تورپاق تیرینگه‌سی) آدلی کیتابدا، جاناتان بئیت[15]، یاییلماچیلیق[16] مئشه‌لر و دوغانی بوتونلوک‌له تخریب ائتمکدهدیر، دئییر.[17]
[1] Ecocriticism
[2] William Rueckert
[3] Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism
[4] Barry, Peter (2009). Beginning theory: An introduction to Literary and Cultural Theory, Third Edition, Manchester University Press. P284
آنجاق Karl Kroeber، آمئریکالی بؤیوک ائکوأله‌شتیرمن، ایلک کز اولاراق «دوغابیلیم» دئییمینی ائکوأله‌شتیری ایله ایلگیلی قونودا 1974ده «گراسمئرده (Grasmere) بیر ائو: دوغابیلیم قوتساللیق» آدلی مقاله‌سینده ایشله‌تدییینی دئییر.
[5] Green Studies
[6] Cheryll Glotfelty
[7] Harold Fromm
[8] The Ecocriticism Reader:Landmarks in Literary Ecology
[9] Oppermann, Serpil (2006). Doğa Yazınında Beden Politikası, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi.
[10] Ralph Waldo Emerson
[11] Barry, Peter (2009). Beginning theory: An introduction to Literary and Cultural Theory, Third Edition, Manchester University Press. P284
[12] Deneyüstücülük (Transcendentalism/Transandantalizm)
[13] ibid.
[14] ibid.
[15] Jonathan Bate
[16] Yayılmacılık (Imperialism/Emperyalizm/İmperializm)
[17] ibid.
ائکوأله‌شتیری
ائکوأله‌شتیری
پروفئسور سرپیل اوپئرمان (Serpil Oppermann)
حاجت‌تپه اونیوئرسیته‌سی
آنکارا
کؤچورن: شریف مردی
ائکوأله‌شتیری چئوره و أدبیات آراسینداکی ایلیشکیلری اینجه‌له‌ین دیسیپلینلرآراسی [میان رشته‌ای] بیر چالیشما آلانیدیر و آمئریکا بیرله‌شیک دؤولتلئرینده 1993 ایلینده ASLE (Association for the Study of Literature and Environment -أدبیاتدا چئوره چالیشمالاری درنه‌یی)نین قورولماسییلا أدبیات قوراملاریندا کئچرلیک قازانماغا باشلادیغی سؤیله‌نه‌بیلیر. أدبیات چالیشمالارینا چئوره بیلینجی قازاندیرماغی باشاران ائکوأله‌شتیری‌نین تئرمین اولاراق ایلک قوللانیمی 1978ده William Ruckert'ین «Literature and Ecology» (أدبیات و ائکولوژی) آدلی مقاله‌سینده گؤرولور. روکئرت ائکوأله‌شتیرینی «ائکولوژینین پرئنسیپلری‌نین أدبیاتا اویارلانماسی» اولاراق تانیملار (107). اونا گؤره ائکولوژی اینسانین دونیایا باخیشیندا گزه‌یه‌نین بوگونو و یارینینی ایلگیله‌ندیرن أن اؤنملی دیسیپلیندیر. أدبیاتی دا اینسانلاری دریندن ائتکیله‌یه‌بیلن اؤنملی بیر دیسیپلین اولاراق گؤردویو ایچین أدبیات ائکولوژیسی دئدییی یئنی بیر آلانین گره‌کلیلییینی بو مقاله‌ده وورغولامیشدیر. آنجاق ائکوأله‌شتیری‌نین یایغین بیچیمده قوللانیمی، اؤنجو ائکوأله‌شتیرمنلردن بیری اولان Cheryll Glotfelty'نین 1996 ایلینده Harold Fromm'لا بیرلیکده یایینلادیقلاری و بیر چوخ ائکوأله‌شتیرمنین آلانداکی ایلک مقاله‌لرینی ایچرن Ecocriticism Reader (ائکوأله‌شتیری درله‌مه‌سی) کیتابینا یازدیغی گیریش بؤلومونده‌کی تانیمینا دایانیر. گلوتفئلتی ائکوأله‌شتیرینی «أدبیات و فیزیکسل چئوره آراسینداکی ایلیشکی‌نین اینجه‌له‌نمه‌سی،» اولاراق تانیملار. ائکوأله‌شتیری ایلک مرحله‌سینده Henry David Thoreau، John Muir، Aldo Leopold، Edward Abbey، Wendel Berry، Annie Dillard، Barry Lopez، و Terry Tempest Williams، کیمی آمئریکالی دوغا یازارلارینین اثرلری اوزرینه یوغونلاشمیش اولسا دا داها سونرا أدبیاتین دیگر تورلرینی ده قاپسامی ایچینه آلمیشدیر. دیسیپلینلرآراسی بیر آلان اولماسی ندنی ایله ده بیولوژی، اقلیم بیلیمی، ژئولوژی، ائکولوژی، فیزیک، سوسیال ائکولوژی، ائکوپسیکولوژی، چئوره ائتییی [اخلاق]، و ائکوـ‌فلسفه‌لری کیمی بیر چوخ ایلگیلی بیلیم دالی‌نین وئریلرینی ائتکیلی بیچیمده قوللانماقدادیر. ائکوأله‌شتیری‌نین 1993دن بو یانا یایینلانان رسمی درگیسی Interdisicplinary Studies in Literature and Environment (دسیپلینلرآراسی أدبیات و چئوره چالیشمالاری)، قیساجا ISLE'ده چیخان بیلیمسل یازیلاردان دا آنلاشیلدیغی کیمی ائکوأله‌شتیری آرتیق أدبیات و کولتور قوراملارینی دا گئنیش بیر یئلپیک‌ده [محدوده] قوللانان چوخ سسلی بیر آراشدیرما آلانینا صاحیبدیر. ایلک ائوره‌سینده پوست‌مودئرن قوراملارا قارشی بیر داورانیش سرگیله‌یرک رئالیست ائپیستئمولوژینی اؤن پیلاندا توتان ائکوأله‌شتیری بوگون دوغا ایله ایلگیلی دووالیته [ایکی‌لیک] قایناقلی تام اوست‌ـ‌آنلاتیلارین [فراروایت] حقانیت‌ینی سورغولایان و باتی دوشونجه‌سی‌نین تمل‌لرینی اولوشدوران ایکیلی قارشیتلیقلاری ییخان پوست‌مودئرن ائکولوژینی ده قبول ائتمیشدیر. اصلینده ائکوأله‌شتیرمن‌لرین قارشی چیخدیغی پوست‌مودئرنیزمین دوغانین دیل طرفیندن یاپیلاندیریلان و فیزیکسل گئرچکلییی اولمایان متن‌سل بیر قاورام اولدوغونو ساوونان بویوتو آرتیق کئچَرلییینی ایتیرمیشدیر. ائکولوژیک پوست‌مودئرنیزم أدبیاتی دوغانین ایچیمیزده‌کی سسی اولاراق یوروملاییر و اینسان سؤیله‌ملرینده ائکولوژیک بیلینج اولوشدورما آچیسیندان دیلین نه قدر اؤنملی بیر یئری اولدوغونو اؤنمله وورغولایاراق أدبیات متنلرینی بیولوژیک چئشیتلیلییه دایانان ائکوسیستم‌لره بنزه‌دیر. ائکوأله‌شتیرمن Michael Branch'ین ده ایفاده ائتدییی کیمی، «ایستر دیزئل ایستر ائکوسیستم باغلامدا اولسون هئچ‌بیر پارچا اونو تانیتدیران سیستم‌ین بوتونلویو دیشیندا دوشونوله‌نمز» (Ecocriticism).
بوگون ائکوألهشتیرمنلر ائکوسیستم‌لرین یئنی‌له‌مه‌سینه یؤنه‌لیک بیر چوخ پروژئده سسلرینی دویورماقدادیر. بو آلانین اؤنجولریندن و ASLE'نین قوروجولاریندان بیری اولان پروفئسور Scott Slovic اؤرنه‌یین درسلرینی اقلیم بیلیمچی بیر مسلکداشییلا بیرلیکده وئرمکده‌دیر. أدبیات و بیلیمی بیرله‌شدیرن «سوردوروله‌بیلر أدبیات» آدلی درسی Nevada دا مطبوعاتین دا ایلگیسینی سیخ اولاراق چکمیشدیر. دیگر بیر ائکوأله‌شتیرمن Ursula Heise'نین 2002 ایلینده یایینلادیغی مقاله‌سی «توکسینلر [سموم]، عیلاجلار و قلوبال سیستم‌لر: چاغداش روماندا ریسک و آنلاتی» باشلیغینی داشیییر. آلانین أن بؤیوک آدلاریندان بیری اولان Lawrence Buell'ین کیتابلاریندان بیرینین آدی Writing For an Endangered World (تهلوکه آلتینداکی دونیا ایچین یازماق) باشلیغینی داشیییر، و اؤرنک وئرمک گره‌کیرسه، کیتابین ایلک بؤلومو «آناتومیسی یاپیلان توکسیک [سمی] سؤیلم،» توکسیکلیک، ریسک، و یازینسال خیال گوجونه آیریلمیشدیر. 6. بؤلومو ایسه «اوقیانوسلار و بالینالاری [نهنگ] خیال ائتمک» اوزرینه‌دیر. کیتابین باشاباشیندا أدبیات اثرلرینین بو باغلامدا نئجه اینجه‌له‌ندییینی گؤروروک. ائکوألهشتیریده بونلار کیمی داها یوزلرجه اؤرنک واردیر.
ایندی هرکسین عقلینه ندن أدبیاتچیلار بئله دیسیپلینلرآراسی بیر آلانا قایدیلار، ندن آلیشیلاگلمیش أدبیات چالیشمالاریندان اوزاقلاشدیلار دییه بیر سورو گله بیلر. بو سورغویا آمئریکالی پوست‌مودئرن یازار Don DeLillo'نون White Noise (بیاض گؤرولتو) آدلی رومانیندان بیر آلینتییلا جواب وئرمک ایستردیم. بو رومانین آنا کاراکتئری اینگیلیز أدبیاتی پروفئسورو Jack Gladney ائوینده چئوره فلاکت‌لری‌نین آنلاتیلدیغی آخشام خبرلرینی سئیر ائدرکن بئله دئییر: «بئله شئیلر بو فلاکت‌لره آچیق یئرلرده یاشایان اینسانلارین باشینا گلیر. توپلوم ائله یاپیلانمیش کی دوغا و یا اینسان قایناقلی فلاکت‌لرین ائتکیلریندن تام یوخسول و ائییتیم‌سیز کسیم ضرر گؤرور. من اونیوئرسیته پروفئسورویام. سیز هئچ بئله بیر تلویزیون سئلینده اؤز کوچه‌سینده قاییقلا کورک چکَرک قاچماغا چالیشان بیر اونیوئرسیته پروفئسورو گؤردونوزمو؟» (114). آنجاق روماندا گلادنئی'ین باشینا أن بؤیوک چئوره فلاکت‌لریندن بیری گلیر و توکسیک زهَرله‌نمه‌یه معروض قالیر. من بیر چوخوموزو جک گلادنئی'ه بنزه‌دیرم، آخی اولکه‌میزده أدبیات پروفئسورلاری هله ائکوأله‌شتیرل چالیشمالارا ایلگیسیز بیر داورانیش سئرگیله‌ییرلر. آنجاق 1996دا Cheryl Glotfelty'نین آکادئمیسین‌لره یاپدیغی چاغری هله کئچرلیدیر. گلوتفئلتی، «ائله بیر زاماندا یاشاییریق کی» دئییر، «اینسان ائیلم‌لری‌نین سونوجلاری گزه‌یه‌نین تمل یاشام دستک سیستم‌لرینه بؤیوک ضرر وئرمکده» (xx). «چئوره سورونلاری آرتاراق چوخالیرکن هر زامانکی اولاغان چالیشمالاریمیز بلینج‌سیزجه ساچما گؤرونمه‌یه باشلاییر. اگر بیز چؤزومون پارچاسی اولانماساق سورونلارین پارچاسییق» (xxi). و هامیمیز سسله‌نرک اؤنملی بیر سورغو سوروشار: «بیزلر چئوره قوروماسینا، ساده‌جه بوش زامانلاریمیزدا دئییل، آنجاق أدبیات پروفئسورلاری اولاراق اؤز یئته‌نه‌ییمیز ایچینده نئجه قاتقیدا اولا بیلیریک؟» ایندی بو قاتقی ائکولوژیک بیلینجین یایغینلاشماسینی ساغلایان ائکوأله‌شتیرمن‌لرین دوغا بیلیم‌لری و أدبیات آراسیندا متن‌لرآراسی ایلیشکیلر قوراراق أدبی متنلری ائکولوژیک باخیش آچیلارییلا یوروملاماغا باشلامالارییلا گلیشمکده‌دیر. ائکوأله‌شتیرمن‌لره گؤره ائکوسیستم‌ده‌کی بوتون جانلیلار بیرر بیرئیدیر و هر بیرئیین کیملییینی دیگر جانلیلارلا اولان ایلیشکیسی شکیلله‌ندیریر. ائکوأله‌شتیرمن Neil Evernden'ین ده ایفاده ائتدییی کیمی «هرشئی بیربیری ایله باغلانتیلدیر، بیرینده بیر دییشیم دیگرینی دریندن ائتکیلَر» (93). بو حساس و قارماشیق ایلیشکیلر آغیندا دنگه‌لری پوزان تک جانلی اینسان اولسا دا اوره‌تدییی حیکایه‌لر آراجیلیغییلا بونا چؤزوم آرایان یئنه ده اینساندیر. أدبیات بو اوزدن دوغایا یاخلاشیملاریمیزدا بلیرله‌ییجی بیر رول اوینار.
بو باغلامدا ائکوأله‌شتیری تمل‌ده ائکولوژینین بیرینجی یاساسی اولان و هرشئیین هرشئیله باغلانتیلی اولدوغونو بلیرتن بوتونسل ائورن گؤروشونه دایانیر. گزه‌یه‌نده‌کی بوتون ائکوسیستم‌لر ایچینده یاشایان هامی جانلیلار، و تورپاق، سو، هاوا بیربیرلرییله باغلانتیلی اولدوغونا گوره اینسانین بو سیستم‌ده‌کی یئری و دوغایا وئردییی ضررین أدبیات باغلامیندا اینجه‌له‌نمه‌سی ائکوأله‌شتیری‌نین ایلگی آلانیندادیر. ائکوسیستم‌لره وئریلن ضررین بویوتونو بیلیمسل اولاراق اورتایا قویان یایینلار و راپورلارین سیرادان اینسانلاری دریندن ائتکیله‌مه‌دییی ده آچیقدیر. بیلیریک کی نه چئوره بحرانین اورتایا قویدوغو هاوا، سو و تورپاق کیرله‌نمه‌لری، اورمانلارین هیزلا یوخ اولماسی، آغاجلارین کربن دیوکسید نیسبت ایله باشا چیخاماییشی، جانلی تورلری‌نین هیزلا یوخ اولوشو، نه ده کوره‌سل اقلیم دییشیکلییی‌نین یاراتدیغی بوزوللارداکی [یخچال‌های طبیعی] هیزلی أریمه و دنیز سوییه‌لری‌نین یوکسه‌لمه‌یه باشلاماسی، دونیا توپلوملاریندا رادیکال تدبیرلری تعجیل اولاراق آلماغا یؤنه‌لیک یئترلی ائتکینی یاراتمیشدیر. زیرا اینسانلاری بیلیمسل اولاراق اورتایا قونان ماتئماتیک‌سل شابلونلار و تابلولار، رقم‌لر و ایستاتیک‌سل وئریلر چوخ ائتکیله‌مه‌مکده‌دیر. اینسان بیلینجینه اصیل اولاشان حیکایه‌لردیر. اینسان بو حیکایه‌لر آراجیلیغییلا دوغانین اؤز خیدمتینه سونولموش سینیرسیز بیر قازانج قایناغی و یا یالنیزجا گوزللیک‌لرییله خیدمت وئرن بیر دینله‌نمه اورتامی اولمادیغینی آنلایابیلیر. بو آنلامدا ائکوأله‌شتیری، ائکوسیستم‌لرین أن کوچوک پارچاسینا وئریلن ضررین بوتون سیستمی چؤکمه‌یه گؤتوره بیله‌جه‌یینی أدبیات متنلری آراجیلیغییلا اینجه‌له‌ین بیر قورام اولاراق اینسان بیلیم‌لرینده آرتیق تام ایکیلییه دایانان دوشونجه غالیبلری‌نین، و سؤیلملرین تمل‌دن دییشمه‌سی گره‌کلیلییینی وورغولاییر. دیسیپلینلرآراسی چالیشمانین ساغلادیغی چوخ بویوتلو یاخلاشیملارا صاحیب اولان ائکوأله‌شتیری‌نین أن اؤنملی تمل پرئنسیپلریندن بیری ده اینسان و اینسان اولمایان بوتون توپلولوقلارین بیربیرلرییله اولان ایلیشکیلرینی «anthropocentric»، (اینسان مرکزچی) اولمایان بیر باخیش آچیسییلا اینجه‌له‌مکدیر. آچیقجاسی، ائکوأله‌شتیری اینسانین بوتون جانلیلارین علیهینه اولاجاق شکیلده گلیشدیردییی داورانیش و دوشونجه غالب‌لرینی ییخماغا چالیشیر.
ائکوألهشتیرمنلر دوغانین اینسان طرفیندن اؤته‌کیله‌شدیریلمه‌سینی، اینسانین اؤزونو دوغادان آیری بیر قونومدا دَیرله‌ندیرمه‌سینی و دوغانین خام ماده قایناغی اولاراق بلینج‌سیزجه سؤمورولمه‌سینی أئله‌شتیریرلر. ائکوأله‌شتیری‌نین گلیشمه‌سینده بؤیوک پایی اولان درین ائکولوژی حرکتی‌نین اؤنجوسو نوروئژلی ائکوـ‌فیلسوف Arne Naess'ین self-realization (منلیک فرقینده‌لییینه [خودآگاهی] چاتما) قاورامی دا ائکولوژیک أدبیات آراشدیرمالاریندا یئرینی آلمیشدیر. نائسس'ه گؤره ائکولوژیک منلییی گلیشمیش اینسان بوتون اؤن‌یارغیلاردان و من‌ـ‌مرکزچیلیکدن آرینمیش بیر کیملیکله یاشامینی دنگه‌لی بیچیمده سوردورن اینساندیر. بونو ساغلامانین یولونو Scott Slovic'ین بئله ایفاده ائدیر: «ائکوألهشتیرمنلر (و باشقا چئوره بیلیم‌لرینده‌کی مسلکداشلاریمیز)'ین تماسا احتیاجی وار؛ یالنیزجا أدبیاتلا، یالنیزجا بیربیریمیزله تماس دئییل، بوتون فیزیکسل چئوره ایله تماس» (30).
ائکوأله‌شتیری أدبیات اثرلرینده یالنیزجا دوغانین نئجه یانسیتیلدیغینی اینجه‌له‌مز، دوغایا یوکله‌نن سیمگه‌سل آنلاملاری، بو آنلاملارین اولوشدوردوغو دوشونجه غالب‌لرینی، چایلار، دنیزلر، تورپاق و بیتکی و حیوان تورلری‌نین اینسان کولتورلرینی نئجه شکیلله‌ندیردییینی، دیلین نئجه قوللانیلدیغینی، چئوره سورونلارینا نئجه یاخلاشیلدیغینی، متن ایچینده‌کی دَیر یارغیلارینی، و منلیک قاوراملارینی دا دیقت آلتینا آلیر. Reading The Earth: New Directions in the Study of Literature and Environment (دونیانی اوخوماق: چئوره و أدبیات چالیشمالاریندا یئنی گلیشمه‌لر) کیتابی‌نین ائدیتورلارینا گؤره، «ائکوأله‌شتیری یالنیزجا أدبیاتدا دوغانی آنالیز ائدن بیر آراج دئییلدیر؛ ائکوأله‌شتیری داها بیوـ‌مرکزچی بیر دونیا گؤروشونه قایان بیر حرکتی آنلاتیر، و اینسان ایدراکی‌نین فیزیکسل چئوره و اینسان اولمایان یاشام فورملارینی ایچَرن کوره‌سل توپلولوقلاری دا قاپسایاجاق شکیلده گئنیشله‌تیلمه‌سینی تمثیل ائدر» (xiii). ائکوأله‌شتیری اصلینده گزه‌یه‌نیمزه دَیر وئرن کوره‌سل بیر سوسیال دؤنوشوم یارادیلماسینی آماجلاماقدادیر. بو آچیدان، اینسان کولتورلری‌نین فیزیکسل چئوره ایله اولان باغلانتیسی، چئوره‌نین کولتورلری نئجه یاپیلاندیردیغی و اینسان کولتورلری‌نین فیزیکسل چئوره‌نی نئجه دؤنوشومه اوغراتدیغی دا ائکوأله‌شتیری‌نین ایلگیسینده‌دیر.
أدبیات چالیشمالارینی و قوراملارینی گزه‌ین‌ـ‌دوشونجه‌سینه یؤنله‌ندیرن ائکوأله‌شتیری اینسان مرکزلی باخیش آچیلاری‌نین یئرینه اینسانی دا ایچینه آلان گزه‌ین مرکزچی دونیا گؤروشونو گتیرمه‌یه چالیشماقدادیر. بو اوزدن اینسان دوشونجه‌سینی یؤنله‌ندیرمه توتومونا صاحیب اولان أدبیاتا چئوره بیلینجینین یایغینلاشدیریلماسیندا اؤن سیرالاردا یئر وئریلمیشدیر. Lawrence Buell'ین سؤزلرینین «توکسیک سؤیلم‌لر» آکادئمیک آلاندا دا یئرلرینی ائکولوژیک سؤیلم‌لره بوراخماغا باشلامیشدیر. و بو دؤنوشوم ائکوأله‌شتیری‌نین نه قدر ائتکیلی اولدوغونو دا گؤسترمکده‌دیر. سؤزلریمی گزه‌ین دوشونجه‌سینی سون دؤنم رومانلاریندا حیکایه‌له‌شدیرن پوست‌مودئرن اینگیلیز یازار Jeanette Winterson'ون Gut Symmetries آدلی رومانی‌نین گیریش بؤلومویله بیتیرمک ایسته‌ییرم:
بیز باشلانغیجیق. بیز زاماندان اؤنجه واریق. بیاض/سیاه، ایی/کؤتو، أرکک/قادین، بیلیج/بیلینج‌آلتی، جنت/جهنم، اووچو/قوربان کیمی سورونلار و قارشیتلیقلارا دایالی کئچیجی دونیامیزدا بوتون اولانین ایکییه یاریلدیغی آمما بوتونلویو آرایان باشلانغیجیمیزین درامالارینی مجبورن اویناییریق.
زامان و اوزایدا اؤزونو آرایان بو کوچوک ماوی گزه‌یه‌نه مرحمت ائدین. (5)
قایناقلار:
Branch, Michael. “Ecocriticism: The Nature of Nature in Literary Theory and Practice.” http:weberstudies.weber.edu/info.htm. 1994.
Branch, Michael P., Rochelle Johnson, Daniel Patterson, and Scott Slovic. Introduction. Reading the Earth: New Directions in the Study of Literature and Environment. Ed. Michael P. Branch et al. Moscow, ID: U of Idaho P, 1998. xi-xviii.
Buell, Lawrence. Writing for an Endangered World: Literature, Culture, and Environment in the U.S. and Beyond. Cambridge, Mass.:The Belknap P. of Harvard UP, 2001.
Evernden, Neil. “Beyond Ecology.” Ecocriticism Reader. 92-104.
Glotfelty, Cheryll. “Introduction:Literary Studies in an Age of Environmental Crisis.” Ecocriticism Reader.. xv-xxxvii.
Heise, Ursula K. “Toxins, Drugs, and Global Systems: Risk and Narrative in the Contemporary Novel.” American Literature. 74.4 (December 2002). 747-778.
Rueckert, William.”Literature and Ecology.” Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology Eds. Cheryll Glotfelty and Harold Fromm. Athens: Georgia UP, 1996. 105-123.
Slovic, Scott. “Ecocriticim.: Storytelling, Values, Communication, Contact.” Going Away to Think: Engagement, Retreat, and Ecocritical Responsibility. By Scott Slovic. Reno,Nevada: U of Nevada P, 2008. 27-30.
Winterson, Jeanette. Gut Symmetries. 1997 Reprint, London: Granta Books, 1998.