شریف مردی

شریف مردی

یاییملانمیش کیتابلاریم:

1ـ قلمه‌قوزان، 1395
2ـ اولدوزلاردان بیری قایمیشدی، 1395
3ـ یول آیریجیندا یازیلمیش حیکایه‌جیکلر، 1395
۴- داغیتماغا دوغرو، ۱۳۹۹
ایمیلیم:
sharifmardi[@]gmail.com

«بوغاناق» رومانین آلتینجی بؤلومونده، 195جی صفحه‌ده بئله اوخویوروق:

«کئچی جان هاییندا قصاب پی آختاریر. من نه حالدا بی نه حالدا.. یانی گلیب مننن مییاعات اولا.. نئجه اولی اوغلیم اولاندا.. جان جاننان آیریدی باش باشدان.. نه بیلیر نه چکیرم.. ایندی کئفله‌نیر کی دده‌مه یانچییام دای.. همراه.. دیین یوخ نه همراه تمراهیدی..؟ هر مریضه بیر بوینی یوغون یئنگه قوشیسوز کی نئینییه..؟ مریضین باشین توتا..؟ دده‌سین یاندیرا..؟ قارراقار.. قورراقور.. هیرراهیر.. زهر درد.. نه‌دی..؟ پرسداررار آزیدی سوز ده بی یاننان.. نه دئییسوز آخی..؟ بیماریستان دیی کی ماتی مئیخاناسیدی.. ماتی مئیخاناسی.. دیین یوخدی اگر مریضه یئنگه لازیمدی به بیر بئله پرستار نه‌یه گرحدی..؟ ایت خیلی کیمین هورکوتمویونجه سایماق اولمیر.. باخیسان هئی آغ کؤینحلیدی کی آششیغینان بالابانچی کیمین بیربیرینین دالیجا بیدی هیرناشا هیرناشا کئچیر.. بیماریستان دولاندیرماخ دیی بو.. اویون اویناماخدی.. اویون اویناماخ.. پیشیح بزه‌محدی.. آدام نه دئسین آخی..» (ملک‌نژاد، 1396:195).

سیرایلا بیربیرینه دوزن مثللر و آتاسؤزلر ایله دردلرینی دیله (بیلینج آخیشینا) گتیرن آنلاتیجی، سایدیقلاری درددن باشقا دیله گتیرمه‌دیی دردی ده گؤستریر (دئمیر). «بوغاناق» تمامی ایله نئچه‌بویوتلو بیر روماندیر؛ اوست قاتلاری کئچیب درینه جومساق، دیل قونوسودور بو رومان. دردلر ایچینده بوغولان آنلاتیجی‌نین درین دردلریندن بیری ایسه دیل‌دیر. سؤزلرینی آنلاماق ایچین اوخوجونون کولتورل کودلارین آنلاییشینا وارماسی گرک. بو اوزدن آنلاتیجی «دیل»ین قاتلارینی گؤسترمه‌لی‌دیر؛ بویلو بوخونلو. «آدام نه دئسین آخی..» ایفاده‌سی ایسه، بئله‎لیکله، نئچه بویوتلو آنلام قازانیر سون‌دا؛ «نه دئسین آخی...» آنلاتیجینین اومودسوز اولدوغونو یئتیررک، «آدام یاد کولتورون ایچینده دیل خزینه‌سینیندن نئجه یارارلانسین؟» کیمی بیر باغیرما وار؛ یالنیزلیق یوکسکلییینده غریب بیر چیغرما. کیتابین سونولوش بؤلومو ایسه آچیق آیدین گؤستریر بونو. بو اوزدن سؤزلرین سونوندا گلن «آدام نه دئسین آخی...» ایفاده‌سی دفعه‌لرله اوخوجونون باشیندا یانقیلاناراق گئدیب قاییدیر.

 

اوسته گتیردیییم یازی، یازماغیندا اولدوغوم مقاله‌نین بیر پارچاسی‌دیر.

  • شریف مردی

مقاله قوزئی آذربایجان فیلسوفو آنار جعفروو قلمی ایله باکو تدقیقات اینستیتو سایتیندا یولکه‌نمیشدیر. اوخوناقلی و دقیق اولدوغونا گؤره اونو کؤچوروب بوردا قویماغینی دوشوندوم.

مقاله‌ده آنالیتیک فلسفه‌نین نه اولدوغو، هاردان و کیملر واسیطه‌سی ایله قورولدوغو دارتیشیلاراق سونوندا ایکی اؤرنک‌له آذربایجانین یازیلی دیلینده نه‌دن بیر بئله قاتماقاریشیقلیغا یول وئریلن مساله‌نین کؤکو آراشدیریلیر.

 

آنار جعفروو

باکی دؤلت یونیوئرسیته‌سینده تاریخ، آلمانیانین

Almaniyanın  و Heydelberq یونیوئرسیته‌لرینده ایسه

فلسفه تحصیلی آلیب. هایدئلبئرق یونیوئرسیته‌سینده فلسفه

دوکتورو (PhD) علمی درجه‌سی آلماق اوچون مودافعه ائدیب.

 

آنالیتیک فلسفه نه‌دیر؟

آنالیتیک فلسفه اون دوققوزونجو عصرین سونو ییرمینجی عصرین اوللرینده آوروپادا مئیدانا چیخمیش و موعاصیر دؤورون بیر چوخ مهم فلسفی جریان و مکتبلرینی اؤزونده احتیوا ائدن گئنیش بیر فلسفی ایستیقامتدیر. اگر بیز ییرمینجی عصرین فلسفه تاریخینه باخساق، اوندا گؤرریک کی، بو دؤورون فلسفی جریانلاری حاقیندا یازانلار اساسن ایکی گئنیش فلسفی ایستیقامتی بیر بیریندن فرقلندیریرلر: آنالیتیک فلسفه و کونتینئنتال فلسفه. آنالیتیک فلسفه‌یه منطیقی آتومیزم، منطیقی پوزیتیویزم، اوکسفورد دیل فلسفه‌سی کیمی جریانلار، کونتینئنتال فلسفه‌یه ایسه فئنومئنولوگییا، ائکزیستئنسیالیزم، هئرمئنئوتیکا، پوستمودئرنیزم و س. کیمی جریانلار عایید ائدیلیر. بو فلسفی جریانلارین هر بیری اؤزونده بیر نئچه فلسفی مکتبی احاطه ائدیر کی، اونلارین دا آدی ییرمینجی عصر فلسفه تاریخینه یاخشی معلوم اولان مشهور فیلوسوفلارین فعالیتی ایله باغلیدیر. طبیعی کی، بیر مقاله‌ده بو فیلوسوفلارین یارادیجیلیغی و اونلارین آدلاری ایله باغلی اولان مکتب و جریانلار باره‌ده اطرافلی معلومات وئرمک سادجه مومکونسوزدور. و منیم بو مقاله‌ده‌کی مقصدیم همین فیلوسوفلار و اونلارین آدلاری ایله باغلی اولان مکتب و جریانلاری آیری‌آیریلیقدا نظردن کئچیرمک ده دئییل. مقاله‌ده اساس مقصد آنالیتیک فلسفه‌نین مهم خوصوصیتلریندن بحث ائتمکدیر. بوندان علاوه، مقاله‌نین سون حیصه‌سینده آنالیتیک فلسفه‌نین مهم خوصوصیتلری گؤستریلدیکدن سونرا اونون آذربایجاندیللی فلسفه‌یه نه وئره بیله‌جگی ایله باغلی سوالا جاواب وئرمه‌یه چالیشمیشام.

«من نیته‌لیکسیز آدامام، ساده‌جه کیمسه بونون فرقینده دئییل. بوتون یاخشی، بیچیمسل دویغولارا صاحیبم، نئجه داوراناجاغیمی البته بیلیرم، آمما ایچ‌سل اؤزدشله‌شمک یوخ.» (1928) موزیل

فرانز کافکا، جیمز جویس و هرمن بروخ ایله بیرلیکده ییرمینجی یوز ایلین رومانینین بؤیوک اوستالاری آراسیندا یئر آلان اوتریشلی یازیچی روبئرت موزیل (1942ـ1880)، 1921 ایللریندن باشلایاراق اؤلونجه‌یه قدر نیته‌لیکسیز آدام اوزرینده همن هر گون چالیشمیش و رومانین ایلک کیتابی 1930دا، اوچونجو کیتابی ایسه 1933ده یاییملانمیشدیر. تاماملانمادان قالان دؤردونجو و سون بؤلومو یاییملانماسی ایسه آنجاق آرادان هاردایسا ییرمی ایله یاخین بیر سوره کئچدیکدن سونرا گرچکلَشه‌بیلمیشدیر. نیته‌لیکسیز آدام، گرچک آنلامدا بیر چاغ و کئچیش دؤنَمی رومانی‌دیر. یازیچی طرفیندن «ایمپکرالیا» دئیه آدلاندیریلان، گرچکده 19جو یوز ایلین سونوندا و 20جی یوز ایلین باشیندا آرتیق چؤکوش سوره‌جینه گیرمیش اولان اوتریش ماجاریستان ایمپاراطورلوغونو سیمگه‌لَین بیر اؤلکه‌ده موزیل، مودئرنیزم سوره‌جینده‌کی بیر توپلومون و بیرئیین توم چالخالانتیلارینی سرگیله‌مه‌یی آماجلار. بو چالخانتیلار، رومانین باش کیشیسی، یعنی «نیته‌لیکسیز آدام» اولان اولریخ‌ین کیملییینی آراجلیغی‌یلا سرگیله‌نیر. اولریخ، بیر آیاغی‌یلا اسکی‌ده، اؤته‌کی آیاغی‌یلا یئنی‌ده دورماقدادیر. بوتون سورون، اونون بو کئچیش قونومونون دوغال سونوجو اولان چلیشکیلرین اوسته‌سیندن گلیب گلمه‌یه‌جه‌یی سوروسوندا اوداقلانیر. نیته‌لیکسیز آدام اولریخین کیشیسل چاتیشمالاری آراجلیغی‌یلا آوروپانین بیرینجی دونیا ساواشی‌یلا بیرلیکده باشلایان تینسل چؤکوشونو آنلاتان موزیل، گله‌نکسل ترزدن اوزاقلاشاراق، رومانین اولایلاری آنلاتیم هؤرگوسویله ده اوخوجونو شاشیردیر. یاشانان بونالیمی اله آلیش و آختاریش ترزی ایله چاغداش ادبیاتین باش یاپیتلاریندان بیری اولاراق قبول ائدیلیر.

  • شریف مردی

چئوریسینی سئچکین سئلوی‌نین یاپدیغی جان یایینلاری 2005 تاریخلی 27جی باسقیسینین آرخا قاپاغیندا قارسیا مارکئزین آغزیندان بو سؤزلر یئر آلماقدادیر:

«یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی یازماغا باشلادیغیمدا، اوشاقلیغیمدا منی ائتکیله‌میش اولان هر شئیی ادبیات آراجلیغی‌یلا آختارابیله‌جه‌ییم بیر یول بولماق ایسته‌ییردیم. چوخ قسوه‌تلی قوجامان بیر ائوده، تورپاق یئین بیر باجی، گله‌جه‌یی سئزن بیر بؤیوک‌آنا و موتلولوقلا چیلغینلیق آراسیندا آیریم گؤزائتمه‌ین، آدلاری بیر اؤرنک بیر ییغین قوهوملوق آراسیندا کئچن اوشاقلیق گونلریمی صنعت‌سل بیر دیلله آردیمدا بوراخماقدی آماجیم. یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی ایکی ایلدن داها قیسا بیر سوره‌ده یازدیم. آمما یازی ماشینیمین باشینا اوتورمادان اؤنجه بو کیتاب حقینده دوشونمک اون بئش، اون آلتی ایلیمی آلدی. بؤیوک‌آنام، ان آجیماسیز شئیلری، قیلینی بیله قیپیردامادان، سانکی یالنیزجا گؤردویو شئیلریمیش کیمی آنلاتیردی منه. آنلاتدیغی اؤیکولری بو قدر دَیرلی قیلان شئیین، اونون دویغوسوز تاوری و ایمگه‌لرینده‌کی زنگینلیک اولدوغونو قاورادیم. یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی بؤیوک‌آنامین ایشته بو یؤنته‌مینی قوللاناراق یازدیم. بو رومانی بؤیوک بیر دیقت و کئیفله اوخویان، هئچ شاشیرمایان سیرادان اینسانلار تانیدیم. شاشیرمادیلار، چونکو من اونلارا حیاتلاریندا یئنی اولان بیر شئی آنلاتمامیشام. کیتابلاریمدا گرچکلییه دایانمایان تک جومله بولمازسینیز.»

Çevirisini Seçkin Selvi'nin yaptığı Can Yayınları 2005 tarihli 27. baskısının arka kapağında García Márquez'in ağzından şu sözler yer almaktadır:

"Yüzyıllık Yalnızlık'ı yazmaya başladığımda, çocukluğumda beni etkilemiş olan her şeyi edebiyat aracılığıyla aktarabileceğim bir yol bulmak istiyordum. Çok kasvetli kocaman bir evde, toprak yiyen bir kız kardeş, geleceği sezen bir büyükanne ve mutlulukla çılgınlık arasında ayrım gözetmeyen, adları birörnek bir yığın hısım akraba arasında geçen çocukluk günlerimi sanatsal bir dille ardımda bırakmaktı amacım. Yüzyıllık Yalnızlık'ı iki yıldan daha kısa bir sürede yazdım. Ama yazı makinemin başına oturmadan önce bu kitap hakkında düşünmek on beş, on altı yılımı aldı. Büyükannem, en acımasız şeyleri, kılını bile kıpırdatmadan, sanki yalnızca gördüğü şeylermiş gibi anlatırdı bana. Anlattığı öyküleri bu kadar değerli kılan şeyin, onun duygusuz tavrı ve imgelerindeki zenginlik olduğunu kavradım. Yüzyıllık Yalnızlık'ı büyükannemin işte bu yöntemini kullanarak yazdım. Bu romanı büyük bir dikkat ve keyifle okuyan, hiç şaşırmayan sıradan insanlar tanıdım. Şaşırmadılar, çünkü ben onlara hayatlarında yeni olan bir şey anlatmamıştım. Kitaplarımda gerçekliğe dayanmayan tek cümle bulamazsınız."

  • شریف مردی

انیس باتور، نوزاد ارکمن چئویردیی «یولیسسئس» رومانینا یازدیغی «آرخا سؤز»

 

آرخا سؤزو

 

 

1922ده بیر «یولیسسئس»، 1984ده بیر باشقا «یولیسسئس»

 

 

ییرمینجی یوز ایلین ایلک یاریسیندا یاییملانان اوچ «آنیت رومان»، مودئرن آنلاتینین چهره‌سینی بلیرله‌دی: پروست‌ون «ایتیریلمیش زامان آردیندا» آدلی 7 جیلدلیک کیتابی اوسلوب فرقلیلییی ایله اولدوغو قدر روحسال چؤزومله‌مه‌لرینین درینلییی ایله ده دارتیشیلماز بیر ائتکی یاپدی چاغداشلاریمیز اوزرینده؛ موسیل[1]ین یاریم یوز ایله یاخین بیر سوره اوزرینده چالیشدیغی و بیتیرمه‌دن اؤلدویو «نیته‌لیکسیز آدام» باشلیقلی رومانینین یاییملانمامیش تاسلاق (پیش‌نویس) بؤلوملرینین بیرنئچه مین صفحه‌لیک بیر یوماق اولوشدوردوغونو آچیقلادی یایینچیلاری؛ جویسون ایلک کز 1922ده باسیلان «یولیسسئس»ی ایسه کلمه‌نین تام آنلامی ایله، تک باشینا «کولتور دئوریمی» ائتکیسی یاراتمیش بیر رومان اولدو. سون 50 ایل ایچینده، یالنیز باتی دونیاسیندا دئییل، دونیانین پک چوخ اؤلکه‌سینده، دیل و ایفاده دوزله‌مینده، پئرسپئکتیو و جرئت دوزله‌مینده بو اوچ رومانین قاچینیلماز چیخیش نقطه‌لری اولاراق دیَرله‌ندیریلدیکلری گؤرولدو. جویس‌ون «یولیسسئس»ینین بو اوچ رومان آراسیندا بیله آیریجالیقلی بیر یئر توتدوغو بیلینیر: یالنیزجا رومانچیلارین دئییل، باشدا شاعرلر اولماق اوزره توم یازینئرلرینین (ادبیات‌چی‌لارینین) «موتلو قاراباسانی» اولموشدور، چیخار چیخماز. شاعرین و یازارین، دیل و آنلاتیم سورونلاری ایله یاشادیغی اوز اوزه مجادله‌ده بؤیوک بیر قیریلما اولوشدورموشدور «یولیسسئس»؛ اؤته یاندان، بیر باشقا بویوت داها قازانمیشدیر اؤزگونلویو ایله: بوگونه دک یاییملانمیش اولان رومانلار آراسیندا، اوزرینه ان چوخ دئنمه و الشتری یازیسی یایملانان، ان چوخ اینجه‌لَمه قونوسو ائدیلن یاپیت اولموشدور. توم زورلوقلارا قارشین، بیرچوخ دیله چئوریلن «یولیسسئس»ین سون بؤلومو یئنی درگی[2]نین «بیلینج آخیشی» اؤزل ساییسیندا، جویسا ایشیق توتان بیرنئچه یازینین ائشلییینده یاییملانمیشدی. تورک اوخورو «یولیسسئس»ی پک تانیمیر گرچی، آمما جویسون یابانجیسی دئییل بوتون بوتونه: «صنعتچی‌نین گنج بیر آدام اولاراق پورترئسی»، موراد بلگه[3]نین یئتکین چئوریسی ایله دیلیمیزه قازاندیریلمیش، یازارین «دوبلینئرز[4]» آدلی تک اؤیکو کیتابیندان یاپیلمیش ایکی آیری درلمه کیتاب حالینده یاییلملانمیش، سلجوق یؤنل[5] ده تک اویونو «سورگونلر»ی دیلیمیزه آختارمیشدی.

 

"یولیسسئس"ی چئویرمه‌یه قالخماق باشلیباشینا بیر چیلغینلیق؛ یاییملاماغا، داها دوغروسو چئویرتمه‌یه قالخیشماق دا اؤیله؛ یا، چئوریلمیش، یایینا حاظیر ائدیلمیش "یولیسسئس" ایچین بیر اؤن‌سؤز یازماغا قالخیشماق؟ بونون بیردن آرتیق تهلوکه‌سی وار: اؤنجه "حد" سورونو گلیر. جویس'ون شوبهه‌سیز بوغ آلتیندان یورومو، "یوز ایل بویونجا اله‌شتیرمن‌لرین و آکادئمیسین‌لرین باشینا بلا کسیلمک" یولونداکی اؤن‌گؤروسو گرچک‌له‌شدی، بیلیریک: سایسیز اینجه‌لَمه، آراشدیرما، چؤزومله‌مه ایله مودئرن زامانلارین اوزرینده ان چوخ باش ازن کیتابی اولما عنوانینی قازاندی بو رومان؛ داهاسی، چاغین فتیش رومانی حالینا گلدی، یاییملانیر یاییملانماز. بونجا بیلیرکیشی، اوزمان، اله‌شتیرمن وارکن منیم بیر اؤن‌سؤز قلمه آلیشیمین چوخ یالین بیر نه‌دنی اولدوغونو آنیمساتماق ایسته‌ییرم: "یولیسسئس"ین یاییملانما سوره‌جینی باشلادان اولوشومون قیویلجیمی، قراری، جرأتی، اونو نئجه آدلاندیرماق آدلاندیرالیم، یؤنله‌ندیریجیسی قونوموندا اولدوغوم بیر قورومون قورولوندان (هیئت مدیره‌سیندن) گلمیشدی ـ بئله بیر حق بوندان تانیندی منه، بو حقی قوللانماقدا ساقینجا گؤرمه‌دیم. بیر ده، بلکه اکله‌مک گرکیر، بیرآز کیمسه یوکون آلتینا گیرمک ایسته‌مه‌دییی ایچین، بیرآز دا نوزاد ارکمن'ین دیله‌یینه اویاراق، "یولیسسئس"ین رئداکسیونونو اوستله‌نمک، اونو یایینا حاظیرلاماق دوروموندا قالدیم: چئویرمنینی سایمازساق، رومانین تورکجه "وئرسیون"ونو یاخشی تانییان اوخور، "هله‌لیک" منم.

  • شریف مردی

یولیسسئس

جیمز جویس

چئویرئن: نوزاد ارکمن

"جویس، یولیسسئسی یازارکن، ایلک اولماسا بیله، یئنی بیر یازینسال بیچیم قوللانماق ایسته‌میشدیر. دوبلینده، 1904 ایلینده یاشایان اورتانین آلتینداکی صینیفدن کیشیلری آلمیش، هازیران (خرداد) آیینین باشلانقیجینداکی بیر گون بویونجا، ساده‎‌جه نه‌لر یاپمیش اولدوقلارینی دئییل، نه‌لر دوشونموش اولدوقلارینی دا آنلاتمیشدیر. "منه ائله گلیر کی، جویس، شاشیرتیجی بیر باشارییلا، سورکلی اولاراق دییشن کالئیدوسکوپیک بیلینج ائکرانیندا، هم سیرادان ملزَمه‌نی، هم ده لاپ درینلرده‌کی (بیلینج‌آلتی) ملزمه‌نی یانسیتابیلمیشدیر." بو سطرلر بیر اله‌شتیری یازیسیندان دئییل: یارغیج (قاضی) جان م. وولسئی[1]ین، 8 آرالیق 1933 گونو، آب‌د[2] (آمئریکا بیرله‌شیک دؤلت‌لر) حکومتینین "موستهجنلیک گرکچه‌سی ایله توپلاتما قراری آلدیغی یولیسسئس ایچین وئردییی قراریندان‌دیر. "یولیسسئس بیر یولچولوق. (...) هامیمیزین یاشام ماجراسینی سیمگه‌لَین بیر تینسل ـ تنسئل یولچولوقدور بو. "یولیسسئسی چئویرمک ده بیر یولچولوقدور ـ هئچ بیتمیجک. او تانیمسیز لابیرئنت‌ده (دهلیز) آجیماسیز دئولرله قاپیشماق، فتتان دنیزقیزلارییلا اویناشتیم، دوبلین اینسانلارییلا نه اویونلار اوینادیم، کئچیدلری ایله یولداش اولدوم، جویسون یولوسئسینی دینله‌دیم ده دینله‌دیم، بیر مِستر بلووم[3] اولوب چیخدیم." بو سطرلر ده "یولیسسئس"ی "تورکجه"یه چئویرن نوزاد ارکمندن. قیرخ ایلدیر سورن بو یولچولوق، بیتدی نهایت. گرچک بیر "کلاسیک" (هرکسین بیلدییی، کیمسه‌نین اوخومادیغی) نهایت تورکجه‌ده: شیمدی یازینین چئوریسی بورادا: ایشی گوجو بواخیب اوخویاجاقلار ایچین!


بونلاری "انیس باتور" کیتابین "اؤن‌سؤز"ونده یازمیش!



[1]  John M. Woolsey

[2] ABD

[3] Mr. Bloom


  • شریف مردی

یولیسسئس...

ایللردیر جیمز جویس یازان "یولیسسئس/اولیس"ی گؤزله‌دیم؛ بیر چاره بولوب اونو نئجه اوخویاجاغیمدان اومید قیردیم (انگلیسجه متنینی تاپدیم دا، چالیشدیم دا، اوخویا بیلمه‌دیم)؛ منوچهر بدیعینی گؤزله‌دیم (1371دن بویانا هله ده کی وار باساجاق ترجومه‌سینی... باسمادی/ باسانمادی/ قویمادیلار) سونرا کسیم قیریق ترجمه‌لر اویان بویاندان اوخودوم، آمما اولمادی. بونلار هامیسی وار دا "یولیسسئس" یوخ! حتی 17جی بؤلومونو یایدی منوچهر بدیعی؛ آمما اونون اوخوماغیندا نه حظ! بوللو مقاله‌لر اوخودوم رومانا گؤره آنجاق اؤزو ائله‌بیل اوزاقدان، داغ باشیندا، دوروب گؤز وورور دا واریلماز اولموش.

ائشیتدیم "ناباکوف"و ترجمه ائدیب افغانستان چاپخانالاری طریقی ایله بیزه چاتدیران "اکرم پدارم‌نیا" "یولیسئسس"ین ترجومه‌سینه قالخمیش. بیرینجی جیلد ده بیر ایکی آیدیر چیخمیش! (آلت یازیسی و آچیقلامالاری چوخ اولدوغو ایچین آلتی جیلدده بیته‌جک رومان) آمما او دا ایرانا گلیب چیخمایاجاق! یاییمچی سؤز وئریب آلتی آیدان سونرا الکترونیک نوسخه‌سینی پولسوز اولاراق ایرانلی‌لارا وئرسین...

بونلار بیر درد اولاراق هردن قالخیب قاریشیب قایناشیب سونرا بیرآزدان (هله ده واریلماز اولدوغو عقله گلرک) ساکینله‌شیب.. اونودولوب. آمما...

تورکیه‌ده...

تورکیه‌ده آختاردیم؛ اوچ ترجمه بو روماندان وار! اونلارین بیریینه "انیس باتور" اؤن‌سؤز و آرخاسؤز یازمیش! اونو رئداکته ائتمیش! دئدیم نه گؤزل. ائله‌بیل "یولیسسئس"ین سونوندا اوخونولما زامانی گلیب چاتیر...

تورکجه چئورینی آراییب دوردوم. هئچ یئره الیم چاتمادی. نهایت کیفیت‌سیز و صفحه‌دیزیسی اولمایان بیر پی.دی.اف.ـه راستلادیم. اونو نئجه الدن وئریم؟ کاغاذا کؤچوروب کیتاب شکلینده صحافی ائله‌تدیردیم.

آمما دوغروسو بونون دا اوخوماغی او آرادیغیم حظی وئرمیر! ایستانبول تورکجه‌سی هله ده چتین (او دا بئله چتین بیر رومان ایچین)؛ چوخ آغیر گئدیر قاباغا... کیتاب دئییل (کیتاب شکلینده دئییل... دیزانی زادی یوخ! پرینت آلمیشام.. آمما)؛ لاتین الیفباسینا هله ده آلیشمامیشام. هرنه‌دن اویانا... چتین.


  • شریف مردی

اوبلوموف

روس رومانلاری همشه حیرانلیقلا منی اؤزونه چکمیش. بو گونلر «اوبلوموف»و اوخویورام. اوچ گونده بئش یوز صفحه اوخودوم. شیرین!


  • شریف مردی

نوستالژی‌ده یاشاماق!

بیر: نییه نوستالژی کلمه‎‌سینی ایشله‌دیرم؛ حال بوکی بیزیم «نیسگیل» دئیه بیر تئرمینیمیز وار!

آمما نیسگیل، یا چوخ ایشله‌ندیییندن یا آز ایشله‌ندیییندن، قونوموندان جایاراق بیرجور قاورام داریسقاللیغینا اوغراییب. نیسگیل بیزده «درد ائتمه» (بیر اولایی خاطیرلاییب اونون آغریسینی چکمک) آنلامیندان ایشله‌نیر چوخراق.

بیر طیف قائل اولساق منفی‌دن مثبته (گئنیش آلاندا، خوش و شن دویغولاری مثبت و غم کدر دویغولاری منفی توتورساق) بیز «نوستالژی»ده او طیفین "منفی یاریسی"نی ایشله‌دیر آنلاییریق و نه یازیق کی اونون اوبیرطرفینی هر حالدا قوللانمیر یوخسا هئچ آماجلامیرق دا دانیشیغیمیزدا.

مثلن منیم مدرسه‌یه گئتدیییم ایللرین بیرینجی گونلری (خوش کئچمیش اولورسا!!) یادیما توشوب اونونلا فرحله‌نسم! عجبا بو خاطیره بیر «نیسگیل» اولابیلر می؟ اؤیرنجی‌لیک زامانلاری و قیزاوغلان داغا داشا گئدیب یوخسا کیلاسدان سونرا کافه‌نین قاباغیندا بیرگه اوتوروب دانیشیب گولوشمه‌لریمیز گونلری ایندی ایشله‌دیییمیز چتین گونلرده (بورج و قیسط‌لریمیزله برابر) خاطیرلاییب نارین بیر گولومسه‌مه قونسا دوداغیمیزین اوجونا؛ عجبا بو «نیسگیل» می؟

ایندی! او خاطیره‌لری آنیمساییب «خوش گونلریمیز کئچیب گئتدی» دئیه و «آرتیق قوجالدیق» دوشونسک و بیر قات داها خودوکله‌نسک! بو دورومدا نئجه؟ یئنه بو بیر «نیسگیل» اولور مو؟

دوغرودور؛ توک یوغونلوغوندا آرا وار بو «نیسگیل»لرین بیزه دادیزدیران دویغولاردا.

جاواب هر نه اولور اولسون (نیسگیل یوخسا نوستالژی)؛ نظره گلیر بیز بو دورومدان (نوستالژی یوخسا نیسگیل دوستاغیندان) چیخان اینسانلارا بنزه‌میریک!

ائله ایسه: کئچمیش‎‌ده می یاشاییریق بیز؟

ـ کئچمیش‌ده دئییل، کئچمیشین دؤنمه‌یینی ده آرزیلامیریق. دولاشیق بیر دوروم. ایندیکی زامانی هله قبول ائله‌مه‌میشیک (یا هله آنلامامیشیق) گله‌جه‌یه اینانمیریق (تانیمیریق، گؤروشوموز یوخ اوناگؤره) و کئچمیشی ده بیرجور آتلامیشیق!

 

یازیدان سونرا:

تحصیلیمین بیرینجی گونلری دئییل؛ بیرینجی ایلی منه «عذاب الیم» ایدی. فارسجا بیلمیردیم. همن یای کؤچموشدوک قوما! 1370ده بوتون محله‌میز تورک اولا اولا، مدرسه‌ده کیمسه تورکجه دانیشمیردی! ایلک گونلر لال و کار ایدیم. بیرآزدان سونرا فقط لال... سونرالار کی دیل آچدیم هله چوخ دالی ایدیم کیلاسداشلاریمدان.


  • شریف مردی

یاساق بالا!

اویغور بیر "بالا" ایله تانیش اولدوم. بیرآز چکدی بیربیریمیزی آنلایاق. ال‌آیاق دیلی ایله، تورکجه، اویغورجا، چینجه، اینگلیسجه ... آنجاق یاریماقیرچ آنلاییردیق بیربیریمیزی. دانیشیغیمیزن چوخو دا گولوشلر آراسیندا ایتیردی، آنلاشیلماز قالان سؤز ساولاری اؤرت‌باس ائتمک اوچون. گؤزلرینده جانلی بیر قارالیق وار... اوینار دورور، گؤزللیک ساچیردی.

«بالا» اویغور دیلینده، بیزلره رغمن، تمامن مثبت آنلامدا، اوشاقدان توت اورتا یاشلی آداما دئییلیر. فخرله ایشلَنن جینسیت دیشاری بیر دئییم!

تورپان شهریندن، شینجیانگ بیلیم‌یوردونا اوخوماغا گلن بو «بالا»دا بیر صافلیق بیر تمیزلیک واردی کی اؤزونو ده ازیب یوروردو. دئدییی کیمی «کافر»لردن خوشو گلمیر! اونلارلا اوتور دور ائتمک ایسته‌میر، آنجاق قاچیلماز دورومدا ایدی. اونو گؤرن «کافر»لر آمما آچیق قوجاقلا قارشیلامیش، اونونلا مهربان ایدیلار. آرادا بؤیوک چات اولدوغونا رغمن «بالا» یاشاییردی، آنجاق ایچدن ایچه بؤیوک چکیش برکیش‌ده ایدی. اونلاری سئومیردی. آمما «کافر»لر بو سئومه‌مه‌یی باشقا یوزور اینجیییردیلر. «بالا» ایسه باشقا بیر دورومدا اینجیک!

بو آرا گؤزللیک و خوش گؤرونوشلوک (ایچینده یئتَری قدر ایچدنلیکله دوغال صافلیق و صمیمیلیک اولاراق) اونو ایستملی ائتسه ده ائده‌بیلمه‌میشدی راحت ائتسین اؤزونو. دویغولاری ایله بؤیوک چاتدا یاشاییردی بو بالا.

سونرالار بوتون ایلگینی، بیردن بیره، کسدی. یوخ اولوب گئتدی منیم دونیامدان. بو کسیلمک بیرطرفه ایدی، آنجاق هله ده گومان ائتمیرم ایچدن بو کسمه‌یه قرار وئرمیشدی. آنلادیم بوتون اویغور دوستلاریم ایلگیلرینی کسیبلر!

داها خیاباندا دا اونلارلا گؤروشوب دانیشماق یاساق اولموشدو ائله‌بیل! یابانجی یاساق!! اؤزلجه "موسلیمان" بیر اؤلکه‌دن گلمیش یابانجی... و بیردن بیره اویغورلار شهرینده اویغورلارا یاساقلانمیش بیر یابانجی حیس ائتدیم اؤزومو.


  • شریف مردی

طاهر بن جلون!

مراکش دوغوملو. فرانسه دیلینده یازیر.

رومانلارینا گؤره اؤدوللر قازانمیش.

«مرد خسته»نی اوخودوم اوندان. «سمیه نوروزی» ترجمه‌سی ایله.

کیتاب قطعا اوخوماغینا دیر.

هر کیتابین اوخوماغیندا آدام اؤزونو بیرجور صفحه‌لرده گؤرور، یوخسا یازیلمیش اتمسفرده اؤزونون ده نفس چکمه‌یینی حیس ائدیرسه؛ دئمک کیتاب اوغورلو. و بو دا عینن ائله! یا هرحالدا منه اؤیله گلمیش.

اوخوماغینی اؤنریرم.

  • شریف مردی

بیر نئچه گوندور یووال نوح حراری[1] و یازدیغی دونیا سویه‌سینده چوخ ساتیلان اوچ کیتابی ایله ایلگیله‌ندیم. تام ایلگیمی چکن اوچ کیتاب بونلار اولدو؛ ساپیئنس: اینسان تورونون قیسا تاریخی[2]، هومو دئوس: گله‌جه‌یین قیسا تاریخی[3] و 21 درس 21جی یوزایل ایچین[4].

بیرینجی کیتابی ماراقلا اوخودوم و شاشیرمیش کیمی قالارقالدیم، بعضن گؤز آچیجی نکته‌لره ده راستلاشدیم؛ ایکینجی کیتابینا گلینجه ایچیمده قورجالانان بیر قورخو ایله اوزاوزه گلدیم و اوچونجو کیتابینی اؤزوم ده آچیقلایابیلمیه‌جه‌ییم دویغولار یاشایاراق اوخودوم/ دینله‌دیم. حرارینین قونویا گیریشی اؤزل‌دیر. اطرافلی ایشیق سالماقدا داهی‌دیر.

کیتابلار نه‌دن بحث ائدیر؟ آدلاریندان بللی اولسا دا سؤز قونوسو، کیتابین ایچ دونیاسی درین و باشقا! بیرینجی کیتابدا، یئر اوزونده بیرینجی اینسانین 2500000 ایل بوندان اؤنجه آفریقا باییرلاریندا آیاق باسدیقدان تا ایندی‌یه قدر اوز وئرن اوچ دئوریمدن سؤز ائدیر: بیلیش‌سل دئوریم[5]؛ تاریم‌سال دئوریم[6]؛ بیلیم‌سل دئوریم[7]. اوچ دئوریمی آچیقلاییب اونلارین ائتکیسینی (اینسانا و باشقا جانلیلارا) سایاندان سونرا ایکینجی کیتابینا و گله‌جک تاریخه کئچیر؛ هومو دئوس دئیه آدلاندیران آللاه‌اینسان‌ین، بیولوژی و کامپیوتر بیلیملرینین ایره‌لیله‌ییشینده و الگوریتملرین حوکم سوردویو عصرده، باشینا نه‌لر گله‌بیلر؟ و چاره نه‌دیر (چاره وارسا اگر!)

حراری، اینسان یئراوزونون اگَمَنی اولوب، هر شئیی الینه کئچیریب، سونرا یاشامینا معنا تؤره‌دیب، آنلاملار، دیللر، مذهب‌لر یارادیب... آنجاق تئکنولوژی گلیشدیکجه گله‌جک‌ده هر شئیین کنترلونو الدن وئررک الگوریتملر اویونجاغی اولماقدان دانیشیر.

نوح البته بؤیوک سورغولار قویور اوخوجونون قاباغینا و چالیشیر اونلارا بیر جاواب آراسین! جاوابلارینی رد یا قبول دا ائده‌بیلریک آنجاق سورغولار یئرینده و دهشتلی!



[1] Yuval Noah Harari

[5] Cognitive revolution

[6] Agricultural revolution

[7] scientific revolution


  • شریف مردی

درین ائکولوژی‌یه گؤره یئراوزونده‌کی جانلی و یا جانسیز، دوغانین پارچاسی اولان هر عنصر، وارلیغینین دیَری آچیسیندان دوغادا عینی حقلره و ایمکانلارا صاحب‌دیر. بو اؤزللییی ایله بودیزم و تاویزم کیمی دوغو دینلرینین اؤیره‌تیلرینه پارالئللیغی سؤز قونوسودور. یئراوزونده‌کی توم وارلیقلارین عینی صفده توپلانماسی، بیر داشا، بیر آغاجا، بیر آخار سویا، بیر حیوانا وئریلن دیَرله بیر اینسانا وئریلن دیَرین ائشیتلییی درین ائکولوژی حرکتلرینه "میستیک" بیر یان قاتماقدادیر (چوچئن، 2011).

درین ائکولوژی آنلاییشی، دوغانین اؤزلویوندن بیر دیَر داشیدیغینی ایره‌لی سورر و بو ندنله دوغایا ضرر وئره‌بیلجک هر تورلو صنعتی گلیشمه‌نی ایکینجی پلانا آتار. بو باخیش آچیسی ایله عینی اولان لاوپولدون "تورپاق اخلاقی" فیکرینه گؤره "گونلوک یاشامین بییوتا[1]نین ساغلیغینا گؤره دوزنله‌نمه‌سی، چئوره ساغلیغینا ضرر وئرجک هر تور داورانیشین یاساقلانماسی گرکیر" (اؤزداغ، 2011: 30). یاپیلاجاق اولان هرهانکی بیر شئی دوغانین دواملیلیغینی، گؤزللییینی و بوتونلویونو قورویورسا دوغرو، عکسی حالدا یانلیشدیر.

دوغانی مرکز قبول ائدن و زامان زامان "اینسان" علیهینه سؤیلَمه واران گؤروشلره ده صاحب اولان درین ائکولوژی‌یه چئشیتلی الَشتیریلر یؤنَلتیلمکده‌دیر. اصلینده "درین" اولاراق آدلاندیریلان گؤروشون یوزئیسل اولدوغو؛ چوخ آرتیق اکلکتیزمه[2] معروض قالدیغی و بو ندنله "پوتپوریگی[3]" آندیران بیر یاپی اوزرینده یوکسلدییی؛ نوفوس اوزرینده دوراراق اصیل سورون اولان تؤکَتیم ائشیتسیزلییینی گؤرمزدن گلدییی کیمی الَشتیریلر بونلاردان بعضیلریدیر (یایلی و چئلیک، 2011: 375).

درین ائکولوژی گؤروشو، هر نه قدر اینسان علیهینه و اینسانی دوشونمکدن و اونون چیخارلارینی گؤز اؤنونده توتماقدان بحث ائتمه‌سه ده یئنه اینسانی مرکزه آلان اؤرتولو نیتی دیقتی چکمکده‌دیر. مئللور[4]، قونویلا ایلگیلی اولاراق درین ائکولوژی‌نین اؤزونو گرچکلشدیرمه ایلکه‌سینین اینسان مرکزلی بیر موتیواسیون اولدوغونو دیله گتیریر. باشقا بیر دئییشله، دوغاداکی بوتون جانلیلارین ائشیت اولدوغو ادعاسینین، اینسانا عاید سوسیوپولیتیک کاتئقوریلرین دوغایا یانسیتیلماسی اولدوغونو ادعا ائدر (یاردیمجی، 2006: 72). بونون یانیندا "دوغانی قوروماق" سؤیلَمیندن حرکت ائدن درین ائکولوژی دوغانین اؤزو اؤزونو قورویابیلدییی گرچه‌یینی گؤز آردی ائتمکده‌دیر.  اصلینده دوغا مرکزچی سؤیلمه سیخی سیخی‌یا ساریلمیش حتا اینسان نوفوسونون دوغانین دوزنینه ضرر وئرمیجک سئوییه‌ده توتولماسی گرکدیییندن بحث ائتمیش اولسا دا درین ائکولوژی، اؤرتولو و ساخلی بیر یاپیدا "اینسان"ین چیخارلارینی گؤزائتمکده‌دیر.

دونیا اوزونده چوخ توپلولوق چئوره‌سل فلاکتلر و تخریباتلار نتیجه‌سینده یوخ اولموشدور و یوخ اولماقدادیر. آنجاق دوغا اؤزونو هر سفرینده یئنیله‌مَسینی بیلمیش و وارلیغینی دوام ائتدیرمیشکن گرچکله‌شدیردییی چئوره‌سل تخریباتدان هر دفعه‌سینده ضررلی چیخان اینسان اولور. پاسکالیا آداسیندا یاشانان تجروبه اؤنملی بیر اؤرنکدیر. پاسکالیا آداسیندا یاشایان توپلولوغون یاپدیغی چئوره‌سل تخریبات نتیجه‌سینده آدانی یاشاناماز حالینا گتیرمه‌سینین آردیندان آدادا جانلی اینسان قالماز. آنجاق اینسانلارین یوخ اولماسی نتیجه‌سینده پاسکالیا آداسی اؤز دوغال وارلیغینی و زنگینلییینی تکرار قازانیر[5]. گؤرولدویو اوزره دوغا اؤزونو ایییله‌شدیره‌بیلمکده‌دیر.  بو اؤرنکدن حرکتله درین ائکولوژی‌نین "اینسان یئرینه دوغا" و "هر شئی دوغا ایچین" تمل سؤیلم‌لرینین آردیندا گیزلی بیر اینسان مرکزچیلیک اولدوغونو سؤیلَمک مومکون گؤرونمکده‌دیر.  چونکو دوغا اؤز وارلیغینی هر جور دوام ائتدیره‌بیلمکده‌دیر. دوغانی تخریب ائتدییی ایچین ضرر گؤرن ایسه اینسانین اؤزودور. بو ندنله قورونماغا محتاج اولان اصلینده اینساندیر. درین ائکولوژی گؤروشو هر نه قدر دوغانی مرکزه یئرلشدیردییینی سؤیله‌سه ده اصلینده اینسانی قوروما هدفینی داشیدیغینی ایفاده ائتمک مومکوندور.




[1] بیر بؤلگه‌ده‌کی بیتکیسل و حیوانسال یاشام

[2] eclecticism

[3] potpourri

[4] Mellor

[5] Belgesel için bk. (http://video.nationalgeographic.com/video/national-geographic-channel/fullepisodes/explorer/ngc-easter-island-underworld/). Detaylı bilgi için bk. (http://www.firochromis.com/paskalya/).


  • شریف مردی

مودئرن توپلوملارین هیزلی صنایعلشمه و تئکنولوژیلشمه ایچریسینده، دوغانی هاردایسا یوخ سایان توتوملارینا قارشیلیق، اونو اؤن پیلاندا توتان یاخلاشیمی ایله درین ائکولوژی آخیمی اورتایا چیخار. درین ائکولوژی، اینساندان باشقا هر شئیین اینسانین قوللانیمیندا اولدوغو گؤروشونو رد ائدرک، اینسان مرکزچی بیر آنلاییشین عکسینه اینسانی دا دوغانین پارچاسی قبول ائدن داها بوتونجول بیر آلقی ایله دوغا مرکزچی آنلاییشی ساوونور.

درین ائکولوژی قاورامینی ایلک اولاراق ایسوئچلی بیلیم آدامی آرنئ نائسس[1] قوللانیر و درین ائکولوژی - سیغ [دایاز] ائکولوژی آیریمینی ایلک اولاراق 1972 ایلینده بخارست‌داکی "اوچونجو دونیانین گلَجیی کونفرانسی"ندا دیله گئتیریر (یایلی[2] - چئلیک[3]، 2011: 371). نوروئچلی فلسفه‌چی نائسس‌ین، سئسسیونس[4] ایله بیرلیکده اوزرینده چالیشاراق اولوشدوردوقلاری درین ائکولوژی‌نین ایلکه‌لری سکگیز نوکته‌ده توپلانماقدادیر.

1ـ یئر اوزونده‌کی اینسان و اینسان دیشی یاشامین یاخشی دورومدا اولماسی و گلیشمه‌سی اؤز باشینا [ئش آنلاملیلاری: ایچسل دیَر (intrinsic value)، دوغاسیندا بولونان دیر (inherent value)] دیَرلی‌دیر. بو دیَرلر اینسان دیشی دونیانین اینسان آماجلاری ایچین یارارلی اولوب اولمامالاریندان باغیمسیزدیر.

2ـ یاشام فورملارینین زنگینلییی و چئشیتلیلییی بو دیَرلرین گرچکله‌شدیریلمه‌سینه قاتقیدا بولونور و اؤز باشلارینا دا بیر دیَردیر.

3ـ یاشامسال گرکسینیملرینی قارشیلاماق دیشیندا اینسانلارین بو زنگینلییی و چئشیتلیلییی آزالتماغا حقلری یوخدور.

4ـ اینسان یاشامینین و کولتورلرینین گلیشیمی، اینسان نوفوسونون اؤنملی اؤلچوده کوچولمه‌سی ایله بیر آرادا اولابیلیر. اینسان دیشی یاشامین گلیشیمی داها کوچوک بیر اینسان نوفوسونو گرکدیریر.

5ـ اینسان دیشی دونیایا موجود اینسان موداخله‌سی آشیریدیر و بو دوروم هیزلی بیر شکیلده کؤتولَشمک‌ده‌دیر.

6ـ دولاییسی ایله پولیتیکالار دییشمه‌لیدیر. بو پولیتیکالار تمل ائکونومیک، تئکنولوژیک و ایدئولوژیک یاپینی ائتکیله‌مکده‌دیر. بو دییشیکلییین گرچکلشمه‌سی حالیندا اورتایا چیخان دوروم، موجود دورومدان درین فرقلی اولاجاقدیر.

7ـ ایدئولوژیک دییشیکلیک گئتدیکجه یوکسلن بیر یاشام استانداردینا باغلی قالماقدان چوخ، تملده یاشام نیته‌لییینی تقدیر ائتمه (اؤنَمینی آنلاماق) (ایچسل دیَر دوروملاریندا یاشاما) یؤنونده اولاجاقدیر. ایریلیک (bigness) و بؤیوکلوک (greatness) آراسینداکی فرقه ایلیشکین انگین بیر بیلینج اولوشاجاقدیر.

8ـ یوخاریدا آنلاتیلان نکته‌لره قاتیلانلار گرکلی اولان دییشیکلیکلری یئرینه گتیرمه‌یه اوغراشماقلا دوغرودان و یا دولایلی اولاراق یوکوملودورلر (شاکاجی، 2011: 192).


قایناق



[1] Arne Naess

[2] Yaylı

[3] Çelik

[4] Sessions


  • شریف مردی