شریف مردی

شریف مردی

یاییملانمیش کیتابلاریم:

1ـ قلمه‌قوزان، 1395
2ـ اولدوزلاردان بیری قایمیشدی، 1395
3ـ یول آیریجیندا یازیلمیش حیکایه‌جیکلر، 1395
۴- داغیتماغا دوغرو، ۱۳۹۹
ایمیلیم:
sharifmardi[@]gmail.com

ادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / بیرینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی

بو مطلب، اصلینده سایین قادیر جعفری‌نین، منیم ادبی دیلیمیزله ایلگیلی بیر یازیما جوابیه اولاراق یازدیغی بیر یازیسینا، ایکینجی جوابیه کیمی قلمه آلینمیشدیر. 

من بو یازی‌دا، بو قونودا اولان باخیش‌لاریم و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویموشام. باشقا شاعیر و یازارلاریمیزدان دا، بو اؤنملی مساله‌یه قاتیلمالارینی، بو قونودا اولان باخیش‌لارینی مکتوب اولاراق پایلاشمالارینی تمنا ائدیرم.

سؤزومو بیر خاطیره ایله باشلاییرام:

۱- یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی چیخارتدیغیمیز گون‌لر، خییوودا تزه‌جه تانیش اولدوغوم بیر اؤیره‌نجی دوستوملا دانیشدیغیمیز سیرادا، دوشوندوروجو بیر مساله‌ ایله قارشیلاشدیم. سؤزون تام آنلامیندا ادبیاتین عادی موخاطب‌لر‌یندن ساییلابیله‌جک دوستوم، یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی ائله ایلک صفحه‌سیندن باشلاییب، دیلیندن باش آچدیغی مطلب‌لرینی ماراقلا اوخویوب باشا وورموشدو. آنجاق ایل‌لر بویو یازیب اوخودوغو فارس دیلینده اولدوغو اوچون، یازی‌لاری اوخوماقدا زورلاندیغیندان، بعضی مطلب‌لردن واز کئچمیشدی. موخاطب‌لرین چوخونا اؤزگه گلن، چتین کلمه‌لری یاراشیق‌سیز بیر بیچیمده ایچینه یاغدیردیغیم او سایی‌داکی منیم مقاله‌لریم، بو "واز کئچیلمیش‌"لرین ایچینده ایدی. 

او گوندن بری باشی‌بوشلوغو بیر یانا بوراخیب، موخاطب قونوسوندا آرادا سیرادا دوشونمه‌یه باشلادیم. یازیچی‌لیق‌دا جیددی‌لشدیییم سونراکی ایل‌لرده، بو قونو، دوشونجه‌لریمین اساس مرکزینده یئر آلان مساله‌لردن بیرینه چئوریلدی. بو موددت‌ده بؤرکومو قاباغیما قویوب اؤزومدن دؤنه‌لرجه سوروشدوغوم "کیمه یازیرام" سؤالی اوزه‌رینده دوردوغوم، بونا شخصی اولاراق بیر جواب‌لار تاپدیغیم و بونلاری، یئری گلدیکجه بعضن ادبی درگی‌لرده ده یاییملادیغیم آز اولمامیشدی.

اؤزومو آلداتمامالی‌ ایدیم. من تکجه اؤزومه و اوره‌ییمه یازمیردیم؛ بؤیوک بیر اؤلچوده، باشقا اینسان‌لارین دا ذؤوقونو اوخشاماق و اونلارین منی تایید ائله‌ین باخیش‌لارینی قازانماغین دا آرزوسوندا ایدیم. من تکجه اؤزومه و بیر نئچه یاخین_اوزاق دوست‌لاریما یازماقلا قانع اولان او آلچاق کؤنوللو‌لره (بلکه ده اوجا کونوللو، کیم بیلیر؟) قوشولماق اوچون گیرمه‌میشدیم بو یولا. من ده باشقا یازارلار کیمی یازی‌لاریمین گئنیش کوتله‌ طرفیندن قارشیلاندیغی و آدیمین اونلارین قولاغینا چاتاجاغی آرزوسوندا ایدیم.

بو دوشونجه طرزی ایله طبیعی کی موخاطب قازانما یول‌لارینا دا فیکیر قیلمالی ایدیم. ساده دیلده یازماق دوشونجه‌سی، ائله بو باخیش‌دان اورتایا چیخیردی. ایکی اؤیکو مجموعه‌می، (اؤزه‌للیک‌له ایکینجی‌سینی) هر زامان ذهنیمین بیر گوشه‌سینده، هامینین باشا دوشه‌جه‌یی بیر دیلده یازمالی اولدوغومو دوشونرکن یازیب باشا چاتدیردیم. عؤمورلری بویونجا ایلک دفعه تورک دیلینده بیر کیتاب اولاراق اله آلدیقلاری قیرمیزیم مجموعه‌سینین حاققیندا، اوخویارکن بیر خاص چتینلیک چکمه‌دیکلری و بیر نئچه مورددن سونرا کیتابی اوخودوقلاریندا دیل پرابلئمی یاشامادیقلارینی دیله‌ گتیرن بیر چوخ موخاطب‌لریم، منه بو قونودا دوز فیکیرلشدیییمین سیقنالینی چوخدان وئرمیشدیلر. قیرمیزیم مجموعه‌سی یاییملاندیغی ایلده، ۵۰۰ جیلده یاخین ساتدی. موخاطب قونوسوندا بونو اؤزومه اوغور ساییردیم. بونو دئمک ایسته‌ییرم: بیز یازی‌لاریمیزدا تورکجه‌میزی باشارمایان بؤیوک بیر آماتور اوخوجو کوتله‌سینی ده نظرده آلمالی‌ییق. 

سئویملی غفور بی، اؤنجه‌دن دوشونجه‌نیزی داها آچیق و چیلپاق شکیلده اورتایا قویدوغونوز اوچون میننتدارام.

بو تور موباحیثه لرده، قارشی طرفین نئت اولاراق نئجه دوشوندویونو اؤیره‌نینجه، دانیشیغین هانسی محورده آخاجاغی بلله‌نیر. یا سیز دئمیشکن، ایبهاملی دئییل، بئله دانیشیقلار دوز یازییا اساسلاندیغی اوچون، ادبی یازیدان فرقلی اولاراق، آماج ساده دئییمله آنلاتیلمالیدیر. ایندی وورغولادیغینیز موضوعلار اوزره باخیشیمی پایلاشماق ایسته‌ییرم.

یازیلارینیزدا دوشونولن، ساده یازماق ادبی اوسلوبویلا، ساده دیلده یازماق فرقلری دریندن ایچ ائدیلمه‌میشدیر. ساده یازماق بیر ادبی آخیم اولاراق، ساده دیلده یازماقلا عینی دئییلدیر. میثال اوچون آدینی چکدییینیز اورهان ولی اصلینده زامانیندا خالقینین دانیشدیغی دیلده دئییل، ساده یازی ادبی آخیمینین بانیلریندندیر. بیلدییینیز کیمی تنظیمات دؤنمینده تورکییه‌ده خالق دیلی عثمانلیجایدی. تنظیمات دؤنه‌می، عوثمانلیجادان یاخا قورتارماغا چابالاما دؤنه‌میدیر. همین دؤورده ساده یازمایان گوجلو و سئویلن شاعیرلر واردیر.

هئچ نه اینانج قدر اینسانی یانیلتیمیر دئسم، بلکه ده یالان دئییرم. آمما لوطفا اؤزگووه‌نینیز اولسون، آمما دوشوندویوموز ایناما چئوریلمه‌سین سئویملی غفور. آذربایجان ادبیاتینین فرقلی آسپئکتلردن فرقلی قورتولوش یولو اولا بیلر.

دیلیمیزین سیاسی قونومو اولوب، خالق مکتبلرده دیلیمیزده تحصیل آلمایینجا، ادبیاتیمیز گونئیده کوتله آراسی یایقینلاشاجاغینا او قدر ده اینانمیرام. اصلینده بیز ادبیاتچیلار بیر بیریمیز اوچون یازیریق. بیر بیریمیزین موخاطبلریییک. بو موضوعدا اؤزوموزو آلداتماساق داها یاخشیدیر.

سیز قوزئی یازارلاری خالق دیلینده یازیردیلار دئیه‌نده البته یانیلیرسینیز. قوزئیده‌کی یازیچیلار خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار دئسک داها دوغرودور. بیز گونئیلیلرسه بوندان محروموق. اونلارین یازیلاریندا گئدن ستول، سکامیا... اؤنجه آذربایجان ادبی دیلینه کئچمیشدیر. آذربایجان خالقینا، روسجا قارشیلیقلار دوغولورکن آنادان گلمه‌میشدیر. بیزیمکیلر کیمی دیگر خالقلارلا علاقه و تحصیلله اؤیرندیلر. آمما بو بیزیم سورونوموز دئییل. دیلیمیزه آخیشان بونجا یاد سؤزلر دورورکن، بیز ده گونئیده بو قارماشیقلیغی داها چوخالتساق، سؤیله‌دییینیز 1813 دن بری یارانان مسافه‌نی داها اوزاقلاشدیریب، هانکی قووه‌لرین خئیرینه آددیملادیغیمیزی، سیز داها یاخشی بیلیرسینیز. آیریجا بیلدییینیز کیمی قوزئیده حاضیردا بو مسافه‌نی قالدیریب و یاد سؤزلری دیلیمیزدن آریتداماغا، آزاجیق دا اولسا، دوشونجه و چابا واردیر. هر حالدا خالقیمیزین آلیشدیغی مدرس، دانیشگاه، نیمکنت و… سؤزلری یازیلاریمیزدا ایشلتمک، دیلیمیزی الیمیزله داها گؤممکدن باشقا بیر شئی دئییلدیر، دئیه دوشونورم.

قوزئیده بوتون دیلیمیزه گلن سؤزجوکلره باخمایاراق، دیلیمیزین سینتاکسی قورونوب. ج.م. قولوزاده‌دن توتموش، آ. ریضایئو، ائ. افندییئو، ای. موغننا، ج. جاببارلی، م. سولئیمانلی، ای. شیخلی وئ... هامیسی آذربایجانین فرقلی بؤلگه‌لریندن اولوب، فرقلی لهجه‌لرده دانیشمالارینا باخمایاراق، معیار ادبی دیلده یازمیشلار. هئچ بیر یازاریمیز :گلیروخ، گلوروک وس. دئییل، هامیسی گلیریک دئیه یازمیشدیر. آمما بیزیم دیل بیلمز گونئینیلر، آغیز و لهجه‌لری دیلیمیزه گتیریلمه‌سینی بعضاً بیلمزدن، بعضاً ده بیله‌رک، ادبی یارادیجیلیقلاریندا، ایشله‌دیب و آنلاتماقدالار. کسینلیکله بونا بیر اولوملو اولای کیمی باخا بیلمرم.

بیر ادبیاتچی و دوشونجه آدامی کیمی، خالقمی بیزه یول گؤسترجک، بیز می خالقا؟ بیز می خالقیمیزا نئجه یازیب نئجه دانیشاجاغینی اؤیرتمه‌یه چالیشاجاییق، یوخسا خالق می دانیشدیغی یانلیش قورولوش و سؤزلری بیزه تحمیل ائده‌جکدیر؟ کیتاب اوخویان موخاطب تاپیلیرسا، ستول سؤزونون نه آنلامدا اولدوغونو بیلمیرسه د، دیرناق آراسی و یا اتک یازیداکی آچیقلامادان اؤیرنه بیلر. هر حالدا بو تیپ سؤزلری یازیدا گئتمه‌سینین ده نورماللاشماسیندان یانایام.

ادبییاتیمیزدا کئفلی ایسکندر کیمی، ج.م. قولوزاده نوبوغویلا، قلوباللاشان خاراکتئرلریمیز ده اولوب. تهمینه و زاور کیمیلری، آنار ریضادان یاددا قالیب. علی و نینو ایسه قوربان سعیددن. احمد و جاهاندار بی دلی کورده اونودولمور، بکیل ایسه کؤچ ده. بورادا مسله ادبیاتیمیزین دونیا میقیاسیندا دئیه‌جه‌یی سؤز دئییل، سؤز بیز گونئیلیلرین بونا ناییل اولماغا تلسمه‌ییمیزده‌دیر. البته اؤیره‌نه‌جک چوخ شئیلر و تجروبه ائده‌جه‌ییمیز چوخ یوللار واردیر. یازدیغیم قیسا باخیشدا بئله بیر اوبرازلاری یاراتمانین آسان اولدوغونو یازمامیشدیم. بونون اوچون دیلین ایچ قاتلارینا کئچیب، اوزون اوزادی هله اوخویوب، دوشونوب داشینیب، یازیب یاراتماق لازیمدی.

بورادا وورغولاماق ایسته‌دیییم باشقا بیر مساله، کئچن قیسا باخیشیمدا شعره دور دئمک واختیدیر دئمکله، بعضی دوستلاردا ترس آنلاییش اولاراق ائله دوشونولموشدور کی، داها شعر یازمایاق. کسینلیکله بئله بیر مقصد اورتادا یوخدور. ساده‌جه شعر و یا دیلله باغلی هر هانسی بیر ادبی تورده، اؤنجه دیلی اؤیره‌نیب، سونرا یارادیجیلیغا باشلامالیییق دئمک ایسته‌میشدیم. یوخسا شعر و نثر آیری آیری ادبی تورلریدیر و ایشلولری ده باشقا.

قادیر جفری

  • شریف مردی

غفور امامی زاده خیاوی

یاشا قادیر. بو قیسا مقاله‌نی اوخویوب باخیشلارینی بیلدیردییین اوچون میننتدارام.

منیم بو ساحه ده بیر اینانجا چئوریلمیش دوشونجه‌م وار: ادبیاتیمیزین بو دورومدان قورتارماسی اوچون قاباغیندا بیر یولو واردیر: خالقین و عوموم اوخوجو کوتله‌سینین ایچینه کئچمک.

بوندان باشقا بوتون یوللار بیزی چیخماز دؤنلگه‌لرده آزدیراجاقدیر.

من بو قیسا مقالمده بو مسله‌یه توخونموشام، ساده دیلده یازماق بیزی بو هدفه یاخینلاشدیراجاقدیر، چونکو میلتیمیز اؤز دیلینده یازیب اوخوماغی هله باجارمیر.

1813 دن بویانا، 200 ایلدن آشقین بیر سوره‌ده چوخلو اولایلار اولوب ایکی آذربایجاندا. هئچ کیمسه بو اوزون سوره‌ده اورتالیغا چیخان دیل و دوشونجه دییشیکلییینی گؤرمزلیکدن گله‌بیلمز. سؤزومه اؤرنک گتیریرم:

او تای آذربایجاندا فننی، مهندیسی، ایداری، بیلیمسل (وه حتّی بیر چوخ ادبی) ایصطیلاحلارین چوخو روسجا اولدوغو بیر حالدا، بو تایدا عربجه و فارسجادیر. یازار دوستلاریمین بیری دئییردی باکیدا ماشینیم خاراب اولموشدو، تعمیرگاهچی ایله آوارا قالمیشدیق نجور او خاراب اولان قطعه‌نین آدلارینی تاپیب بیربیریمیزه منظوروموزو بیلدیرک.

بو قونودا اؤرنکلر چوخدور.

سوال بودور: ایندی بو فرقلیلیکلری نه تهر ادبیاتیمیزا یانسیتمالیییق؟ او تای آذربایجاندا یایغین روسجا کلمه‌لری دیل بیرلیغی آدی ایله گتیریب اؤز دیلیمیزه می سوخاجاغیق؟ یوخسا بو تایدا دیلیمیزه سئل کیمی آخیشان فارسجا کلمه‌لری ایشله‌تمه‌یی او تایداکی سویداشلاریمیزا می تکلیف ائده‌جه‌ییک؟ یا دا کی باشیمیزی قوما سوخوب بو فرقلری گؤرمزلیکدن گله‌جه‌ییک؟ موطلق بئله اولمامالیدیر. بو ایش بیر چوخ ادبییاتچیلاریمیزین سون ایللرده هامی‌یا ایلقاء ائتمه‌یه چالیشدیغی بیر ایشدیر. اونلار سینمایا کینو، تئلئویزیونا تئلئویزیا، نیمکته سکامیا و... یازیرلار. اونلارا خالقین اونلارین ایشله‌تدیکلری کلمه‌لردن باش آچیب آچماماسی اؤنملی دئیلدیر. من بو مقاله‌ده اونلاری هدف آلمیشام.

بو آداملار سون اوتوز قیرخ ایلین ایچینده یازیلی دیلیمیزه یوزلرجه چتین یاد کلمه‌لر گتیریب سالیبلار و بو جهتدن د موقصیر ساییلیرلار. البتته بو مثلالین او بیری یانی دا واردیر. یئری وار او تای آذربایجانین ادبیاتچیلاریندان سوروشاق کی، نییه سیز ایجازه وئردینیز بونجا روس کلمه‌لری یازیلی دیلینیزه کئچسین؟ سوروشاق، به سیز بیلمیردینیز کی بو ایشیزله بیزیم دیل ایله سیزین دیلین آراسیندا فاصیله‌لر آچیلاجاق؟

یقین بیلیرم اونلارین جوابلاری بئله اولاجاق: (یانی بوندان باشقا یوللاری دا یوخدور): بیز یازیلاریمیزدا خالقیمیزین دیلینده یایغین اولان کلمه‌لری ایشله‌تمیشیک، بوندان باشقا بیر ایش گؤرمه‌میشیک. بیز ادبیاتیمیزی روس ادبیاتینین تسللوطوندان چیخاردیب میلتیمیزین ایچینه آپارمالی‌یدیق؛ و بونو دا یئرینه چاتدیردیق.

و من قبول ائلیجم بو جوابی، بو سؤزلرده عاغلی تمکینه مجبور ائدن اؤنگؤره‌نلیک گؤرورم.

همن بو ایشین بنزرینی تورکییه یازارلاری دا تنظیمات دؤورونده گؤرموشدولر. تورکییه‌لی شاعیر و یازارلار هم او زاماندا همی ده ایندیکی زاماندا اؤز خالقلارینین دیلینده یازیبلار (اؤرنکلری مؤوجوددور) و طبیعی کی خالق دیلینه ده درین ایزلر بوراخیبلار. بو تاثیر زامان بویونجا و تدریجله اوز وئرمیشدیر.

بیزیم شاعیر و یازارلار بو یولدا اونلارین تاریخی تجروبه‌لریدن درس آلمالیدیرلار.

قادیر بیین سؤزونون دوامی قلوباللاشماقداندیر.

بو ساحه ده ایندییه‌جن چوخ سؤزلر دانیشیلیب و اوزرینده فرقلی باخیشلار اورتایا قویولوب. آنجاق هامی بیلیر کی بونلاری پراتیکده یئرینه چاتدیرماق چوخ چتین ایشدیر.

قادیر بی مقاله‌مده «یئرلی لهجه و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی و ادبیاتیمیز موستقیل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالیدیر» جومله‌سیندن بو نتیجه‌یه چاتیب کی یازار «بؤلگه‌سل و موستقیل» کیملییه چاتمانین یولونو «یئرلی لهجه و کلمه‌لردن» فایدالانماقدا خولاصه ائله‌ییر.

حالبوکی مقاله‌ده بو ایکی جومله‌نین آراسیندا عیلت معلولی بیر ایلیشکی یوخدور و بو، قادیر بیین شخصی تفسیریدیر. ادبیاتدا قلوباللاشما و بؤلگه‌سل کیملیک قازانمانین یوللارینا گؤره بو مقاله‌ده بحث اولونماییب. آنجاق مقاله‌نین یازانی اولاراق، بو یولون اؤزوموزدن، یئرلی دیلیمیزین ساغلادیغی دویغو و دوشونجه ساحه لریندن باشلانابیله‌جه‌یی دوشونجه‌سینده اولدوغومو دا بیلدیرمه‌لییم بوردان.

سونونجو سطیرلرده بو جومله‌یه راس گلیریک:

«بؤلگه‌سل اولماق بؤلگه‌سل خاراکتئرینی کوره‌سل میقیاسدا یاراتماقدیر.»

چوخ آدام بو جومله‌نی ایشلتدیکده فیکر ائله‌ییر کی قلوباللاشمانین او اوزون اوزادی چتین یوللارینی باجاریر، آنجاق بو، فقط ساده بیر جومله‌دیر، عملده آیری ایتتیفاقلار دوشور و آیری شئیلر لازیم اولور. همن شئیلر کی بیز بو تای آذربایجان چوخداندیر اونوتموشوق. و بوتون سورونلار دا ائله بوردان تؤره‌نیر.

 

  • شریف مردی

یاشا غفور. یازیدا نئچه یئر منیم اوچون آنلاشیلماز قالدی. بو تای آذربایجان تورکجه‌سی منه گؤره اساس‌سیز بیر آددیر. آیریجا ایستانبول تورکجه‌سی ایله آذربایجان تورکه‌سی آراسیندا آیری توتمورسانیز، بوتای و اوتایی آیری توتماق منطیقیمه سیغماییر.

یئرلی سؤز و آغیزلاردان سؤزجوکلر دیلیمیزه آخیتماق یئنه موبهم اولاراق آچیقلانماییب. اردبیل، تبریز لهجه‌لرینده شعر و یازیلار یازانلار دا وار. اونلارا گؤره عموم خالقین دانیشیغیندا یاییغینلاشان دانیشگاه سؤزو ده ادبی دیلده ایشله‌نیله بیلر. و یا گلیریخ کیمی یئرلی لهجه‌لر.

منجه یئرلی لهجه‌نی ایشله‌تمک، ادبیاتی بؤلگه‌سل ائتمیر. بؤلگه‌سل اولماق بؤلگه‌سل خاراکتئرینی کوره‌سل میقیاسدا یاراتماقدیر.

پاموک، براهه‌نی، حیکمت، شاملو و... لهجه‌لرده یازاراق دئییل، بؤلگه‌سل ادبیاتی دیل و دوشونجه چالارلارییلا جاهانیله‌شدیریبلر.

بیز دیل آچمادیغیمیز اوچون چتین یازیریق. دوز یازیدان، 10 ایللرین شاعیری بئله، قاچیر. آرتیق شعره دور دئمه‌نین واختیدیر. اؤنجه یازی اوخویوب، سونرا شعره کئچَرسک، درین معنالاری ساده ایفاده‌لرله آنلادا بیلریک منجه.

قادیر جفری

  • شریف مردی

ساده یازماق چتین‌می، چتین یازماقمی ساده؟

 شعریمیز چوخالیب، یانی‌سیرا شعر کیتاب‌لاریمیز دا او بیری ادبی ژانرلارا گؤره چوخ یاییملانیب؛ آنجاق شعر کیتاب‌لارینین سایجا آرتماسی، موخاطب‌لرینین ده آرتماسی آنلامینا گلمیر. بونو آذربایجان ادبیاتی ایله یاخیندان اوزاقدان ایلگیله‌نن هر کس بیلیر و گؤرور؛ سؤزومون اثباتیندا کیتاب ساتیش مرکزلرینده قفسه‌لرده توز یئیه‌ن شعر کیتاب‌لارینا ایشاره ائتمه‌یی ده لازیم گؤرمورم. 

 بوردا بو سارسیجی مساله‌نین عیللت‌لرینه توخونماق و یا بو قونودا چؤزوم یول‌لارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده دئییلم. فقط، او بایاغی سؤزو، دادی گئتمیش ساققیز کیمی من ده چئینه‌ییب چئینه‌ییب تکرارلاماق ایستیرم: شعریمیزده دیل و دوشونجه چالاچوخورلوغو وار. 

 دوشونجه‌دن بوشالمیش شعریمیز، آرتیق موخاطب‌لرین بیه‌نیسینی قازانابیلمیر؛ شعرلریمیزده او آن‌لاردان داها خبر یوخدور؛ چونکو او آنی یازیب یارادانلار، یازدیقلارینی گئرچک دونیادا دا یاشامیرلار. شاعیرلریمیزین یاشام طرزی، یئمک رژیمی، موطالیعه‌لرینین مسیری دییشمه‌لی‌دیر بلکه. 

 بول بول قورولوش و ترکیب یانلیشلیق‌لارینین گؤزه چارپدیغی و یا هر شئیین یولوندا گئتدییینی ساندیغیمیز بیر یازی‌دا، دیقتله سئچیلمه‌میش کلمه‌لره راسلادیغیمیز شعرلریمیزین دیلینده، چکیجی‌لیک عونصورو چوخداندیر اوچوب گئدیب. شخصی دیل شعریمیزین بلاسی اولوب.

 هامی کلمه‌لره ایسته‌دییی و خوشونا گلن مفهومو چاتیب بیزده‌له‌ییر، هئچ کس ساده یازمیر، موبهم یازماق بیر اوستونلوک ساییلیر، چتین و آلینما کلمه‌لر ایشله‌تمک بیر ائپیدئمی‌ اولوب. چیلخا تورکجه آدی ایله، ولی اصلینده باشقا تورک اؤلکه‌لرینده اوخوناجاغی تاماهلانماسییلا ایستانبولجا کلمه‌لر یاغدیریلیر شعرلره.* اوتای آذربایجاندا یایغین اولان روسجا کلمه‌لر دوغما کلمه‌‌لر کیمی موخاطب‌لره قالب اولونور. حالبوکی بو اثرلر یئترینجه گوجلو اولدوغو صورت‌ده، هم ایستانبولدا اوخوناجاقدیر، هم پاریس‌ده، هم ده باشقا شهرلرده‌. آنجاق هر یئردن اؤنجه تبریزده اوخونمالی‌دیر بو اثرلر، بوتای آذربایجان تورکجه‌سینده و بو تای آذربایجان کوتله‌سی ایچینده. یئرلی لهجه‌ و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی‌ و ادبیاتیمیز مستقل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالی‌دیر.

شعریمیز هاچان اوغرادیغی بو شخصی سمبولیک دیلین الیندن قورتاراجاق؟ موبهم یازماق نه زامان حاقسیزجا یوکسه‌لدییی بو مسلط موقعیتیندن آشاغی ائندیریله‌جک؟ ساده شعر هاچان او موبارک آددیملارینی ادبیاتیمیزا باساجاق؟ شاعیرلریمیز ساده یازماق خطرینی نه زامان جانلارینا آلاجاقلار؟ شعریمیزین لنگئیستن هیوزلارینی، کارل سئندبرگ‌لرینی، اورهان ولی‌‌لرینی نه زاماناجان گؤزله‌مه‌لی اولاجاغیق؟ 

بوردا بو سؤزوم‌له ایستانبول تورکجه‌سینی آذربایجان تورکجه‌سیندن آیری توتان بیر باخیش‌ طرزی‌نین طرفلیسی کیمی گؤرونمک ایسته‌میرم. بو سؤزومله تکجه یئره‌ل و بؤلگه‌سل عونصورلارین ادبیاتیمیزدا اؤن پلان‌لارا گتیریلمه‌سیندن یانا اولدوغومو وورغولاماق ایستیرم. ایستانبول تورکجه‌سینین ادبی سؤز داغارجیغیمیزدا نجور گیرمه‌سی قونوسوندا بیر چوخ یازارلار کیمی منیم ده نظرلریم وار.

غفور امامی‌زاده خیاوی

(بو سیرایازیلار ایلک اولاراق اؤیکوموز کانالیندا گئدیب)

  • شریف مردی

یوخلوغون وارلیغی:

رولان بارت قوراملاشدیردیغی آنلاتی‌بیلم چرچیوه‌سینده «قیرمیزیم» و «سوموکلری قالمیشدی» حیکایه توپلوسونون اینجه‌له‌مه‌سی ایله، آنلاتی اوزره اؤزوتله‌دیی آنلام‌سال بیرئیلرین تانیتیمی

 

اؤزت

غفور امامی زاده خیاوی ایکینجی کیتابینی «سوموکلری قالمیشدی» باشلیغی ایله اوخوجو کوتله‌سینه سونموش؛ ایکی ایل اؤنجه ایسه، 1396دا، «قیرمیزیم» آدلی اؤیکو توپلوسونو یاییملامیشدی. بورادا آماجیم یازارین اؤیکولرینه تنقید گؤزو ایله باخاراق، فرانسیز گؤسترگه‌بیلیمچی و الشتیرمن، رولان بارت یؤنته‌می ایله آنلاتی بیلیم چرچیوه‌سینده اؤیکولرین یاپیسینی بلیرتیب، دولاییسی ایله بارت‌ین اؤنه سوردویو قیسا تانیتیملا اؤنوموزده اولان متنین «اوخورجا» یوخسا «یازارجا» اولدوغونو دارتیشاجام. آنجاق ایلک اؤنجه رولان بارت‌ین 1970ده یاییملادیغی اس/زد باشلیقلی کیتابیندا آنلاتی اوزرینده قوراملاشدیردیغی سونوجا اشاره ائدیب؛ ساووندوغو هر آنلاتینین توم قارماشیقلیقلارینا باخمایاراق بوتونلوکله بئش دوزگویله اؤرتوشدوردویونو آچیقلایاراق، همن دوزگولر اوزره قیسا تانیتیم وئره‌جه‌یم. تانیتیملارلا برابر آدینی چکدیییم آنلامسال بیرئیلرین قاوراییشی قولای اولسون دئیه سون ایللرده یاییملانمیش اؤیکو یوخسا رومانلاردان اؤرنکلر گیتره‌جه‌یم. ایره‌لیده ایسه غفور امامی زاده خیاوی‌نین هر ایکی اثرینین بیرر اؤیکولرینی قیسا اؤزتلری‌یله اله آلدیغیم یؤنتم دوغرولتوسوندا آچیقلایاراق، یازارین حیکایه‌لرینده یارارلاندیغی دوزگولری و ده یارارلانمادیقلارینی گؤستره‌جه‌یم.

مقاله‌نین سونوندا، اله آلدیغیم کیتابلارین اؤیکولرینین باشقا اؤزللیکلرینه قیساجا توخوناراق «جیلخ آنلاتی» قاورامینی ساوونوب، یازارین ایسه آنلاتیسیندا بو دوغرولتودا آددیملادیغینی وورغولایاجاغام.

آچار سؤزلر: رولان بارت، آنلامسال بیرئی، اوخورجا متن، یازارجا متن، قیرمیزیم، سوموکلری قالمیشدی

مقاله‌نین پی‌دی‌اف فورمونو بوردان ائندیرین.

  • شریف مردی

اولیسسئس یوخسا اولیس (یولیسسئس) رومانینین اؤنه‌میندن دانیشماق منه توشمز. آرماغان اکیجی (جیمز جویس’ون نوزاد ارکمن’دن سونرا ایکینجی کره تورکجه‌یه چئویرن آدام) «اولیسسئسی نه‌دن اوخومالیییق؟» باشلیقلی یازیسینیندا سایدیغی نه‌دنلر. آرماغان اکیجی اؤز یازیسیندا بئش نه‌دن گتیرمیش! او بئشینجی نه‌دن ایسه باغلانیر اوغوز آتای’ین «توتونامایانلار» رومانینا! ییرمینجی یوز ایلین ان اونلو تورک رومانی. اوغوز آتای بو اونلو رومانی 1971ده آنا تئمی قورخو اولاراق یازمیش، دیری ایکن داها باسیلمایاجاق قالیر و کوته طرفیندن آلقیلانماز نظره گلسه ده آنجاق سونرالار دفعه‌لرله یاییملانان و ان چوخ ساتیلان رومانلاردان اولور.

توتونامایانلارین قونوسو: سلیم ایشیق’ین اینتیهار ائتدییینی اؤیره‌نن تورغوت اؤزبن، ایهمال ائتدییینی دوشوندویو آرخاداشینین کئچمیشینین ایزینی سورمه‌یه و سلیم’ین تانیدیغی اینسانلار آراجلیغی‌یلا اونو تانیماغا چالیشیر. هر اینسانا فرقلی بیر یؤنونو گؤسترن سلیم’ین گؤرونتوسو، تورغوت’ون بو اینسانلارا دانیشماسی سونوجو اوخوجونون و تورغوت’ون گؤزونده خصوصیت قازاناجاقدیر. روماندا بیر چوخ کیشی وار آمما هر بیری اصلینده سلیم’ین حایاتینداکی کیشیلردیر و توم آنلاتیلار سلیم اشیق’ی آیدینلاتیر. سلیم ایشیق «دوشونن و سورغولایان اینسان»ین سیمگه‌سی‌دیر و بو اوزدن «توتونامامیش»دیر. (تورکجه ویکی‌پئدیا-توتونامایانلار)

بو قیسا کسیم، سمن گزراوغلو یازدیغی بیر مقاله‌دن کؤچورولوب‌دور.

 

«متنلرآراسیلیق» نه‌دیر؟

ایکی یا دا داها چوخ متن آراسیندا گرچکله‌شن «بیر آلیش‌وئریش، بیر تور دیالوق یا دا سؤیله‌شیم بیچیمی» اولاراق ایفاده ائدیلن متنلرآراسیلیق قاورامی، هر متنین اؤزوندن اؤنجه‌کی اثرلردن ایزلر داشیدیغی، اونلاردان ائتکیله‌ندییی و بو ائتکیله‌نیشیمی اؤز اورژیناللیغیندا ساخلایاراق یئنی بیر متن انشاء ائتدییی گؤروشونه دایانیر. هر اثرین اؤزوندن اؤنجه‌کی اثرین محصولو اولدوغونو و یازما ائیله‌مینین اصلینده بیر «یئنیدن یازما» ایشی اولدوغونو ساوونان بو قورامدا، هر متن آچیق یا دا قاپالی بیر شکیلده اؤزوندن اؤنجه‌کی یاپیتلاردان ایزلر داشیر، دولاییسی‌یلا هئچ‌بیر متن اؤنجه‌سیندن تام باغیمسیز دئییلدیر.

 

 

آشاغیداکی یازی حاجت تپه بیلیم‌یوردونون سوسیال بیلیم‌لر انیستیتوسو تورک دیل و ادبیاتی (آنلام‌بیلیم دالی) فاکولته‌سینده سونولان (2015) خیرالنسا توپچو آدلی اؤیرنجینین دوکترا تئزیندن کسیلیب کؤچورولموشدور. یازار میشل فوکونون اؤزنه و اقتدار آدلی اثرینده‌کی اقتدار و اؤزنه ایلیشکیسینی چوخ قیسا و ییغجامجا اؤزه‌تله‌یندن سونرا، بونلارین ادبیاتدا (اؤزلجه آنلاتی‌دا) و یازارین قونومونو سارسیدماسیندا نئجه رولو اولدوغونو آچیقلاییر.

میشل فوکو، 20جی یوز ایلده اؤزنه قونوسوندا ان سرت اله‌شتیریلری یاپان دوشونورلرین باشیندا گلیر. فوکو (2005)، اؤزنه و اقتدار آدلی سئچمه یازیلاریندان اولوشان اثرینده، اقتدار و اؤزنه ایلیشکیسینی آچیقلار. آراشدیرمالارینین آنا اکسه‌نین اقتدار دئییل اؤزنه اولدوغونو بلیرتن دوشونور، اؤزنه‌نین آنلاملاندیرما و اوره‌تیم ایلیشکیلرینی اینجه‌لمه‌سی سیراسیندا اونو اقتدارلا اولان باغینی فرق ائتدییینی سؤیلر. او، اقتدار قاورامی‌یلا اؤزنه‌یه نفوذ ائده‌بیلمک آدینا ایلگیله‌نیر. بو نقطه‌ده، سؤزو کئچن ایکی قاورام آراسینداکی ایلیشکی اؤزنه‌نین نسنه‌لشدیرمه سوره‌جینده اقتدار تانیمیندان نئجه فایدالاندیغی‌دیر. اقتدار ایلیشکیلرینین گون ایشیغینا چیخاریلماسی، قونوملارینین ساپتانماسی، اویغولانما نقطه‌لرینین بلیرله‌نمه‌سی اقتدارا دیره‌نیش نقطه‌لرینین ده آچیغا چیخماسی ساغلایاجاقدیر. فوکو، اوتوریته قارشیتی مجادله‌نین بعضی اورتاق نقطه‌لری اولدوغونو بلیرتیر. بونلاردان ایلکی بو تیپ مجادله‌لرین تک بیر اؤلکه‌یله سینیرلی اولمامالاری‌دیر. ایکینجی اولاراق، مجادله‌لرین اقتدارین دنه‌تله‌نمه‌ین و سورغولانمایان ائتکیلرینه یؤنه‌لیک گرچکله‌شدیرلیمه‌لی‌دیر. اوچونجو اولاراق سؤزو کئچن مجادله‌لر دوغوردان اقتداری اله‌شتیریرلر، سورونون چؤزوموندن چوخ آنارشیست بیر باخیش آچیسی‌یلا اقتداری هدف آلیرلار. دؤردونجو اؤزللیک اولاراق اوتوریته قارشیتی مجادله‌لرده بیرئیین قونومونون سورغولاندیغیندان بحث ائدیله‌بیلیر. بو مجادله‌لر بیرئیین فرقلی اولما حقینه صاحب چیخارکن اونو اؤز کیملییینه باغلایان قیسیتلایان هر تور عنصرا سالدیریرلار. بیرئی قاورامیندان گوج آلیب بونون بیر اوتوریته عنصرو اولاراق قوللانیلماسینا قارشی چیخارلار. بئشینجی اولاراق فوکو بیلگینین آیریجالیقلارینا قارشی یوروتولن بیر مجادله‌دن بحث ائدر. بیلگینین اقتدارلا اولان ایلیشکیسی، بو ایلیشکی نتیجه‌سینده بیر بیلگی امپراطورلوغو قورولماسی بو مجادله‌لرین بیر دیگر اورتاق اؤزللیکینی اولوشدورور. سون اولاراق ایسه، مجادله صاحبلرینین اؤزلرینه سوردوغو «بیز کیمیک؟» سوروسو، انسانلارین کیملییینی بیلیمسل اولاراق بلیرله‌ین آنلاییشین رددینی ایچَریر.

 

 

21/10/1395 (سه‌شنبه 2017/01/10)

رمان گرسنه ـ کنوت هامسون ترجمه احمد گلشیری انتشارات نگاه: تهراندان آلدیم، دوشنبه سایتیندا هامسونا گؤره بیر یازی وار ایدی اوردا تانیش اولدوم و بو یازارین سوراغینا گئتدیم. کیتابی آلاندا کیتابچی باشقا کیتابدا ساتیجیلار کیمی منه اؤنَردی و من ده آلدیم. چارلز بوکوفسکی‌نین عامه‌پسند رومانی. آنجاق گرسنه رومانینی کی گرک گرسنگی ترجمه اولایدی ایکی گونه اوخویوب بیتیردیم. بو روماندا یازار بوتونلوکله اؤز ایچینده دیالوقدادیر؛ آجلیق چکمه‌یین لاپ درین ائتکیلرینه واریر؛ آج انسانین روحی چلیشکیلرینه و شرافت‌له شرافت‌سیزلییین ایچینده یازیلمیش و بیتمه‌ین دیالوقلاردیر بو رومان باشدان باشا. سونوندا گؤزل بیر رومان اوخوموشام سانیرام. ائله بیل کیتاب یاخشی ائدیت اولمامیشدی و دولو ایدی املایی و ویرایشی غلطلرله. رومانی مدرن کلاسیک اثرلر سیراسیندا تانیتدیرمیشدیلار. هر حالدا اوخوماغیندان و هامسونلا تانیشدیغیمدان ممنونام.

 

22/10/1395 (چهارشنبه 2017/01/11)

صوبدن چارلز بوکوفسکی‌نین عامه‌پسندینی اوخویورام (دونن گئجه 50 صفحه‌سینی اوخودوم) آنجاق هم شیرین هم ده قورو بیر روماندی. و آدی کیمی عامه‌پسد یا دا pulp دی ائله. سونو بودو کی اوقدر راضی ائتمیر آنجاق یازماغی اؤیره‌ده‌بیلن رومانلارداندیر. نثری هئچ پیس دئییل، ترجمه‌سی یاخچی‌دی. آمما آمئریکان یازی ترزیدی هر حالدا.

 

  • شریف مردی

دوه ایله کجاوه: معنایا وارماق سوره‌جی

من ادبیات‌دا «غایت» یوخسا «آماج» آرامیرام. نه ایسه، هر حالدا، آرادا بیر «معنا» اولوشمالی‌دیر و بو معنایا وارماق اوچون چئیشت‌لی اوفوقلارین (تؤره‌دیجی ایله توکه‌دیجی‌نین اوفوقلاری) آراسیندا توتوشابیلن «اورتام» اولمالی. بیر استعاره ایله دئسم: دَوه ایله کجاوه! «اینجه‌صنعت اورونو» بیر «مَحمِل» دیر. مخاطبی اشاره ائتدیییم اورتاما گؤتوره‌بیلن "دَوه"نین دؤرد آیاغیندان ایکیسی «بیچیم» و «ایچَریک» اولسا، اوبیری ایکیسی ده اوخوجونون اؤزودور. اینجه‌صنعت اورونوندن معنا یارانماق ایچین مخاطبین یوغون رولو وار؛ بو رول یالنیز اوخوجو/ مخاطبین اولماغی ایله دئییل، داها آرتیق «آلاندا» اولمالی‌دیر اوخوجو. بو استعاره‌ده، هر حالدا، مؤلف اؤلمه‌سه ده، دیری بیر رول اوینامیر. دوه‌نین یاریسی مؤلف‌دن، اوبیری یاریسی ایسه مخاطب‌دن اولوشموش؛ آنجاق مؤلف، یازی قوتولونجا، قیراغا چکیلرک، اورتادا یالنیز «متن» قالیر. دوه‌نین، سونوندا، بیر «اورتاما» یئتیشمه‌یی ایچین، نه‌قدر جیغیر ده اولور اولسون، توتوشابیلن «افق» لازیم. بو اوزدن، ایتالییان گؤسترگه‌بیلیمچی و رومانچی، اومبئرتو ائکو[1]، «مودئل اوخوجو[2]»دان سؤز ائتدییینده (ائکو، 1992:64)، اوخوجو ایله مؤلفین اوفوقلاری آراسیندا ماکزیمم بیر توتوشمانین گرچکله‌شدییینی قصد ائدیر (ائکو، 1994:52)؛ مؤلف البته داها یوخدور آرادا و متن اوفوق یییه‌سی‌دیر. اومبئرتو ائکو «متنین نیتی[3] و اوخوجونون نیتی[4]» (ائکو، 1994:50) کیمی تئرمینلری ایسه «یوروم سینیرلاری» (ائکو، 1994) قاورامینی دارتیشاراق بو دوغرولتودا آچیقلار. وارسایدیغیم دَوه‌نین معنا آدلاندیردیغیمیز آلانا وارماق ایچین، دؤرد آیاغین اَن آزی بیر دوغرولتودا اولماسی گرک‌دیر. آنجاق بو بیرله‌شدیریلمیش "دَوه" اوقدر ده آیاق توتوب سونسوزا قدر جوولان وئره‌بیلمز. ائکو «یوروم و آشیری یوروم» (ائکو، 1992) یازیسیندا، قونویا توخوناراق آشیری یوروملامانی هئچ ده ساوونمور.

قایناق

Eco, Umberto. The Limits of interpretation, Bloomington: Indiana University press, 1994.

Eco, Umberto. "Overinterpreting text" in Interpretation and Overinterpretation, ed .Stefan Collini, Cambridge, England: Cambridge university press, 1992, pp. 64- 88.

 

[1] Umberto Eco (1932-2016)

[2] model reader

[3] intentio operis

[4] intentio lectoris

  • شریف مردی

گلین ـ حیکایه‌جیک

گلین

 

باشماقلارینی گئیدیییندن بری چؤله چیخا بیلمه‌میشدی. گونون قاپیدان ائوه چالدیغی ایشیغی قیپ قیرمیزی ایشیلتیلارلا قایتاریردی باشماغی. آتاسی دونن آخشام چاغی بازاردان آلیب، قیرخیق اوزونده اوتوران گولوشله قیزینا وئرمیشدی. قیز آتیلیب دوشموشدو. تازا باشماغی چؤلون کیرکثافتینه توخوندورماق ایسته‌میردی. دونو بوراخیب کئچدی اوتاغا. بَی الینی قیزا وئرمه‌میشدی، دونوندان دا توتمامیشدی هئچ. قیرمیزی باشماقلاری ایله گیردی اوتاغا. آرایا آلمیشدیلار بیله‌سینی...

ـ یئددی اوغول ایستَرم.. سونبئشییی قیز گلین!

شالی کیچیک قاینی بئلینه باغلادی. گؤزلَرینده اوتانجلیق دا وار ایدی اوغلانین. گلین بیر بالالی اینه‌گین سؤزو ایله اوتوردو. بَی ده یانیندا. چال چاغیر های هشیر لاپ بئزدیرمیشدی قیزی. گؤزو قاپیدان گیرن ایشیغا، اوردا دوران قوناقلارین اوستوندن کئچیب گلن تازا هاوانین ایشیقلار ایچینده اوینایان توز دنه‌جیک‌لرینده ایدی...

  • شریف مردی

دونن «انقلاب»دان ایکی اوچ «ایکینجی ال کیتاب» آلدیم؛ اونلارین بیرینی آچیب واراقلارکن غریب بیر دویغو ایله راستلاشدیم. کیتابین بیرینجی صفحه‌سینده (قابیغین ایچینده) چئویرمن ایمضاسی ایله یاییم باشقانینا مهریبانجا سؤزلرله سونولوش یازیلمیشدی! چئویرمنین آدی (باخدیم کیتابین قابیغینا؛ همن آد ایدی) و یایین ائوینین باشقانینین آدی...

تلیس تلیس «انقلاب»دا قالدیریرما تؤکولموش اوچ میتن تومنلیک کیتابلارین ایچینده؛ مینلر دیَرسیز و سفارشی کیتابین قاتیندا...

یازی‌دان سونرا: هله من بو اوچ مین تومنلیک کیتابلارین ایچینده داها چوخ دیَرلی کیتابلار دا تاپمیشام؛ لویی پویمان درله‌ییب ییغان «اخلاق زیست محیطی» باشلیقلی ایکی جیلدلیک مقاله توپلوسو (من ایکینجی جیلدین بو اوچ میتن تومنلیک کیتابلارین ایچیندن چکیب چیخارتیدم)، مترجم‌لری: محسن ثلاثی، محمد قائد، منصوره شجاعی، هادی غبرایی، مصطفی ملکیان، مژده دقیقی، عباس مخبر...

  • شریف مردی

بهار درویش‌جمال‌اوغلونون 2014ده یاییملانان چالیشماسی «آنلاتی‌بیلیمه گیریش»، تورکیه‌ده آنلاتی‌بیلیمین اؤنجوسو اولاراق آدلاندیریلابیله‌جک چالیشمالاردان بیری‌دیر. بو چالیشما، آنلاتینین تانیمیندان، آنلاتی‌بیلیمین تاریخ‌سل گلیشمه‌سینه، کلاسیک آنلاتی‌بیلیم مودللریندن مودرن آنلاتی‌بیلیم گؤروشلرینه اوزانان قاپساملی بیر بیلگی ییغینجاغی‌دیر. آشاغیداکی پاراگراف درویش‌جمال‌اوغلونون «آنلاتی»یا گؤره وئردییی تانیتیم، دیقت چکیجی و گؤز قاماشدیریجی بیر ایفاده‌دیر:

«گنل اولاراق اینسان‌اوغلونون تجروبه‌سینی شکیلله‌ندیرن ان تمل استراتژی اولاراق نیته‌له‌ندیره‌بیله‌جه‌ییمیز آنلاتی، بو اؤزللییی‌یله ائورنسل بیر بویوت داشیماقدا و هاردایسا بوتون بیلیم داللارینین مرکزینده یئر آلماقدادیر. سون ایللرده یاپیلان آراشدیرمالار، عقل یوروتمه‌یی ایلک اؤنجه آنلاتیلارین سوندوغو یاپی واسیطه‌سی‌یله اؤیرندیییمیزی گؤسترمک‌ده‌دیر. (...) بیلیندییی کیمی ادبیات، "ساده‌جه حیاتین یاتای دوزله‌مده (یانی اوخوجونو باشقا تورلو قارشیلاشمایاجاغی اولایلار، مکانلار و کیشی‌لرله تماسا کئچیرن) بیر اوزانتی‌سی دئییل، عینی زاماندا دیکئی دوزله‌مده (یانی اوخوجودا داها درین، داها کسکین و داها تام بیر تجروبه یاشادان) بیر اوزانتی‌سی‌دیر". بو آچیدان باخیلدیغیندا قورماجا آنلاتیلار، گرچک دونیانین قورغوسال بیر تمثیلینی سونان قورماجا دونیالار اولاراق گؤروله‌بیلیر.»

“Genel olarak insanoğlunun tecrübesini şekillendiren en temel strateji olarak nitelendirebileceğimiz anlatı, bu özelliğiyle evrensel bir boyut taşımakta ve neredeyse bütün bilim dallarının merkezinde yer almaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, akıl yürütmeyi ilk önce anlatıların sunduğu yapı vasıtasıyla öğrendiğimizi göstermektedir. (…) Bilindiği gibi edebiyat, ‘sadece hayatın yatay düzlemde (yani okuyucuyu başka türlü karşılaşamayacağı olaylar, mekânlar ve kişilerle temasa geçiren) bir uzantısı değil, aynı zamanda dikey düzlemde (yani okuyucuda daha derin, daha keskin ve daha tam bir tecrübe yaşatan) bir uzantısı’dır. Bu açıdan bakıldığında kurmaca anlatılar, gerçek dünyanın kurgusal bir temsilini sunan kurmaca dünyalar olarak görülebilir.”

Bahar DERVİŞCEMALOĞLU, Anlatıbilime Giriş, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2014,  ss.59-60

  • شریف مردی

اسماعیل شیخلی‌دن دلی کور (رومان)، آیریلان یوللار (رومان) و اؤلولری قبریستاندا باسدیرین (حیکایه توپلوسو) باشلیقلی اثرلری اوخوموشام. اؤلن دونیام (رومان) ایسه سونرالار اوخویاجاغیم کیتابلارداندیر. بونلاری هر آماج ایله کیتابا (تورکجه) یاخینلاشان اینسانلارا اوخوماغینی اؤنریرم. ایستر یالنیز اوخوماق لذتی آرایانلار، ایستر ساغلام دیل آرایانلار ایسر آذربایجان کندلرینین کئچمیش (یوز ایل بویونجا و شاید داها چوخراق) کولتورل تاریخی‌نه ماراقلی اولانلار، ایستر کند رومانی‌نا ماراقلی اولانلار، ایستر آنلاتیچینین بوتون یارادیلان دونیاسینین قاپسامینی چئوره‌له‌ین، هرشئیی بیلن راوی‌نین روایتینی تمامی ایله دادماق ایسته‌ین‌لر، ایستر دیل ساحه‌سینده لایه لایه دیل امکانلاریندان یارارلانماغی دادماق ایسته‌ین‌لر، ایستر یئرلری یاتیملی سؤزلرین قوللانماسینی اؤزله‌ین‌لر، ایستر آتاسؤزلرین ایشله‌و و قونومونون یئرلی یئرینده‌جه یارالانماغی اؤیرنمک ایسته‌ین‌لر و ... بونلاری دادماق، بیلمک، گؤرمک ایسته‌ین‌لره دؤنه‌لرله دؤنوب اوخوماسینی اؤنریرم. کیتابلارین دؤردونو ده بوتا نشر یاییملاییب‌دیر.

آنجاق بؤیله متن‌لری و اوسته سایدیغیم رومانلاری یوخسا حیکایه‌لری اوخورکن چوخ‌سسلی یوخسا نئچه‌بویوت‌لو متنلر آختارانلارا بیر اویاری دا وئرمک ایسته‌ییرم: آراماسینلار بونلارین ایچینده بؤیله بیر شئی! بوللو بوللو شخصیت‌لر ایچینده وارکن هامیسی آنجاق مؤلفین سسی آلتیندا نفس چکیرلر. مثلا گئجه‌لر یاتمادان اؤنجه بیر ساعت یوخسا یاریم ساعت بیر کیتاب اوخویوب سونرا یاتاغا گیرمک ایسته‌ین اوخوجو کیمی گیریشسین متنه...

  • شریف مردی