فئمینیست حرکتله اکولوژینین بیر آرایا گئتیریلمه‌سی ایله اولوشتورولان بیر دیسیپلین اولان اکوفمینیزم تئریمینی "1974’ده، قادینین باسقی آلتینا آلینماسی ایله دوغانین باسقی آلتینا آلینماسی آراسیندا آچیق باغلانتیلار گؤرن و فئمینیست حرکتین چئوره‌چی حرکت ایله بیرلشدیریلمه‌سینی ساوونان فرانسیز فئمینیست فرانچویسه د’قوبوننه[1] لیتراتورا سوخموشدور" (چوچن[2]، 2011: 8) اکوفمینیستلره گؤره، "ارکگین قادین اوزرینده‌کی اگَمنلییی ایله اینسانین دوغا اوزرینده‌کی اگَمنلییی آراسیندا بیر باغلانتی واردیر. اونلارا گؤره، دوغانین تخریبیندن سوروملو اولان اینسان مرکزچیلیک دئییل، ارکک مرکزچیلیکدیر" (چوچن، 2011: 9). اکوفمینیزم و درین اکولوژی[i] گؤروشلری دوغا تخریباتینین سوروملوسو اولاراق فرقلی عنصرلاری ایشارت ائتمکده‌دیرلر. دوغا آچیسیندان باخاراق و دوغانی مرکزه آلاراق سؤیلم گلیشدیرن درین اکولوژی، چئوره‌سل سورونلاردان جینسییت آیریمی گؤزائتمکسیزین اینسانی سوروملو توتارکن؛ اکوفمینیزم ایسه آتا ارکیللییی سوروملو توتاراق اینسان مرکزچیلیک یئرینه ارکک مرکزچیلییی چئوره‌سل سورونلارین باشلیجا ندنی اولاراق گؤرور. هر ایکی یاخلاشیمین دا واز کئچدییی و حسابا قاتمادیغی شئی بنزردیر. درین اکولوژی دوغال قایناقلارین آلدیریشسیزجا توکَتیلمه‌سینده و دوغانین تخریب ائدیلمه‌سینده پای صاحیبی اولانلاری آراشدیرمادان توپتانچی بیر آنلاییشلا حرکت ائتمکده‌دیر. بو ندنله شهرده یاشایان و گونلوک یاشامیندا قوللاندیغی آراجلارلا چئوره‌یه ضرر وئرن بیریسی ایله، بیر داغ کؤیونده یاشایان بیر اینسانین دوغانی تخریب ائتمه سوچونون عینی قبول ائدیله بیلمه‌یه‌جَیی گؤز اؤنونه آلینمالیدیر. بنزر بیر یاخلاشیمی مللور[3] دا نوفوس آرتیش اورانی ایله ایلگیلی اولاراق دیله گئتیرمکته‌دیر. او دا اینسانلارین چئوره‌یه ضرر وئریش اورانلارینی، توکَتیم مقدارلاری اوزریندن دئییل ده نوفوس آرتیش مقدارلاری اوزریندن دیَرلندیرمه‌نین یانلیش اولاجاغی قناعتینده‌دیر (یاردیمجی[4]، 2006: 73). اکوفمینیزم گؤروشونده ایسه دیقت چکن نوقطه دوغا تخریباتیندا سوروملونون ارکک اگمن توپلوم یاپیسی اولاراق قبول ائدیلمه‌سیدیر. بوراداکی اؤلچو ده درین اکولوژی‌ده اولدوغو کیمی آیریشدیریجیدیر و اکوفمینیزم‌ین، چئوره‌نین قورونماسی یؤنونده اوره‌تدییی سؤیلم دوغانی ساوونماقدان آرتیق آتا ارکیل یاپییا سالدیرماغا یارایاجاق بیر آراج حالینی آلمیشدیر. دیگر یاندان اکوفمینیزم، توم قادینلاری چئوره کیرلیلییی و تخریباتینین دیشیندا توتاراق اونلارین تخریباتا معروض قالدیغینی سؤیله‌مه‌سی درین اکولوژی گؤروشونده اولدوغو کیمی کِنایی (مئتونیمیک) بیر آلقینین نتیجه‌سیدیر. ارکگی توم چئوره سورونلارینین سوروملوسو قادینی ایسه دوغا کیمی ائدیلگن و ایشلنمَیه مهتاج بیر نسنه اولاراق گؤرمک فیکری چوخ دا دوغرودان قبول ائدیلیر بیر گؤروش دئییلدیر. نئجه کی صنایع‌لشمه و قادینین ایش حیاتینا گیریشی ایله بیرلیکده قادینلارین دا داها چوخ چئوره‌سل سورونا یول آچان قرارلارین حتی اویقولامالارین آلتینا امضاء آتتیقلارینی گؤرمک مومکوندور. اکوفمینیزمه گؤره، "چئوره سورونلارینین قادین سورونلاری حالینا گلمه‌سینین و قادینلارین قوربانلیغینین ندنی آتا ارکیللییین قادین و دوغا آراسیندا یاخینلیق اولوشدوراراق هر ایکیسینی ده اوتوریته آلتینا آلماسیدیر. آتا ارکیللیک طرفیندن قادین و دوغانین ایکیلی سؤموروسو اکوفمینیزم‌ین تمل باخیش آچیسیدیر" (چتین[5]، 2005: 62). بورادا دقت‌دن قاچان شئی دوغانین یالنیزجا ارککلر طرفیندن سؤمورولدویو و تخریب ائدیلدییی وارساییمیدیر. قادینلارین دوغایا موداخله‌سینی یوخ سایان و گؤرمزدن گلن اکوفمینیزم، دوغایا موداخله‌نین قادین ارکک آیریمی اولماقسیزین اینسانلار طرفیندن یاپیلدیغینی یادسیماقدادیر. فئمینیزم آنلاییشینا گؤره قادینین سؤموروسو ارکک طرفیندن گرچکلشدیریلیرکن دوغانین سؤموروسو دا اونون اوزرینه ییخیلماقدادیر. آنجاق بورادا قادینین یوخ ساییلماسی سون درجه یانلیشدیر. اکوفنیمیزه گؤره دوغا سؤموروسونون سونا ائرمه‌سی قادین سؤموروسونون سونا ائرمه‌سی ایله مومکون اولاجاقدیر. قادینین سؤمورو نسنه‌سی اولاراق گؤرولمه‌دییی بیر توپلومدا دوغا دا سؤمورو نسنه‌سی اولماقدان قورتولاجاقدیر. بو گؤروشه گؤره؛ اکوفمینیزم منطق‌سل آچیدان توپلومسال اکولوژی گؤروشویله اؤرتوشمکده‌دیر. توپلومسال اکولوژی، چئوره‌سل سورونلارین چؤزومونو، توپلومسال اولاراق حکم ائتمه و سؤمورمه آنلاییشیندان قورتولاراق داها قاتیلیمجی و ائشیتلیکچی بیر توپلومسال یاپینین اولوشتورولماسیندا گؤرور. اکوفمینیزم ده دوغانی سؤمورمک ایله قادینی سؤمورمه‌نین فرقلی شئیلر اولمادیغینی؛ ارککلرین قادین سؤموروسونه سون وئرمک صورتی ایله دوغا سؤموروسونه ده چؤزوم گتیره‌بیلجَیی فیکرینی ساوونور.
-
ادبی تنقید
(۶۶)-
فئمئنیسم
(۷) -
ائکوالشتیری
(۶)
-
-
اؤیکو
(۱۳) -
اؤیکو نقدی
(۱۸) -
اؤیکوجوک
(۱۰) -
کیتاب تانیتیمی
(۶۳) -
قیسا یازی
(۱۱۲) -
قوناق یازی
(۴۵) -
مقاله
(۴۵) -
فارسینوشت
(۶) -
کیتابلاریم
(۱۵)
-
۰۱/۰۹/۰۷جیمز جویس و سیرادانلیق
-
۰۰/۰۴/۱۲«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک
-
۰۰/۰۲/۲۱اومسوقدا قارا میزاح
-
۹۹/۰۵/۳۱تورپاق ـ چنگیز آیتماتوو
-
۹۹/۰۵/۳۰داغیتماغا دوغرو
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۴/۰۸/۲۱ایدهی راسکولنیکف!
-
۹۵/۰۴/۱۰اولمادی!
-
۹۴/۰۵/۰۷هئچ گئتمهین لککهلر
-
۹۴/۰۴/۲۵اؤیکوجوک
-
۹۵/۰۲/۳۱قلمه‌قوزان 1:
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۵/۱۲/۰۴باشارمیسان کی..
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۴/۰۳/۱۳قان تر ایچینده..
-
۹۸/۰۴/۲۵اوبلوموف
-
۹۴/۰۴/۲۵اؤیکوجوک
-
۹۸/۰۷/۲۹بوغاناق، ییرمی ایلدن سونرا
-
۹۴/۰۵/۰۷هئچ گئتمهین لککهلر
ائکوفمینیزم
ائکوفئمینیزم 1970لرین قادین و چئوره آراسینداکی ایلیشکینین داها دا اؤنمسَندییی اورتامیندا، 1974ده Françoise d'Eaubonne طرفیندن قادینلارین دونیانی قورتارماق ایچین اؤندرلیک ائده‌جَیی ائکولوژیک دئوریمین آدی اولاراق اورتایا چیخمیشدیر. قادین و دوغا سورونلارینین ندنی اولاراق ارکک اگه‌منلییینی گؤرن ائکوفئمینیزم Ynestra King طرفیندن 1976دا توپلومسال ائکولوژی انستیتوسیندا (وئرمونت ـ آمریکا) گلیشدیریلمیشدیر.
Rosemary Radford، Susan Griffin و Carolyn Merchant اؤنده گلن یازارلار اولماسینا رغمن 1970لرده توتارلی بیر تئوری اولوشدورمامیشدیر، 1980Amherst, Massachusetts ده «دونیادا یاشام و قادین» آدلی کونفرانسدا حرکت حالینا گلمیشدیر، نوکلییئر و سیلاح قارشیتی حرکتلرده ساوونولموشدور.
1980لاردا آکتیویست قروپلار و کونفرانسلار ایله ائکوفئمینیزم یایغینلاشمیشدیر و آمریکاداکی کولتورل فئمینیستلر قادین و دوغانین بیرلیکده اؤزگورله‌شَجه‌یی دوشونجه‌سی ایله ائکوفئمینیزمه ائوریلمیشدیر. ائکوفئمینیزم زامانلا آمریکا، کانادا، قوزئی‌باتی آوروپا، هیندیستان و آووسترالیایا یاییلمیشدیر.
ائکوفئمینیزمین ایکی تمل ایلکه‌سی واردیر، بیرینجیسی قادین و دوغانین بیربیرینه تاریخسل اولاراق یاخین اولدوغو اؤنرمه‌سیدیر. ایکینجیسی ایسه آتااَرکیل کاپیتالیست سیستئمین قادینین و دوغانین سورونلاریندان سوروملو اولدوغو تثبیتی‌دیر. بونلارین دیشیندا ائکوفئمینیزم ایچین بلیرگین آیریملار بولونماقدادیر. توپلومسال ائشیتسیزلیکلرین ندنلرینی دیَرلندیرمه و اؤنریلن چؤزوملر باخیمیندان ائکوفئمینیزم باشلیجا دؤد آیری قولا آیریلمیشدیر: لیبئرال، توپلومسال، سوسیالیست و کولتورسل ائکوفئمینیزم.
آینده‌ی نگران کننده در پیش‌روی آذربایجان
در صفحه‌ی 222 "کتاب دریاچه ارومیه" آمده است:
به نقل از اسکندر فیروز ریاست اسبق سازمان محیط زیست «ما از سرزمین‌های وسیع و لایقی برای حمایت و حفاظت از محیط‌زیست طبیعی و انسانی برخورداریم، ضمن آن که توان و پتانسیل بالایی برای تحقق بخشیدن به امر حفاظت داریم، اما از مهم‌ترین ویژگی و خصوصیت انسانی لازم، یعنی اعتقاد به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی بی‌بهره‌ایم.» ما تجربه‌ی صرف اراده‌ی ملی برای برون‌رفت از شرایط سخت و نجات اکوسیستم‌های طبیعی را نداریم، لذا من‌بعد بایست در انتظار وضعیتی ناپایدارتر و آینده‌ای ناروشن برای منابع طبیعی و عرصه‌های تالابی این سرزمین باشیم. به طور قطع با چنین روند و رویکردی بی‌انگیزه در حفظ سرزمین، آذربایجان آینده‌ی نگران کننده‌ای در پیش‌رو دارد و روزهایی به مراتب سخت‌تر از خوزستان و ایلام را تجربه خواهد کرد.
به نقل از زهری (1963) نابغه‌ی بی‌بدیل گیاه‌شناسی و جامعه‌شناسی گیاهی فلسطینی، هیچ کشوری به اندازه‌ی ایران در سده‌ی گذشته طبیعت خویش را این چنین نیازرده و منابع طبیعی خود را به تاراج نبرده است، با این رویکرد و سابقه تاریخی، جهل و خودخواهی به ما اجازه نمی‌دهد تا حق حیات دریاچه ارومیه را محترم بشماریم. بنابراین ما پیش‌تر از آن‌که برای شناخت شرایط زیستی دریاچه ارومیه اقدامی انجام دهیم، سزاواریم جهت اصلاح طرز تفکرمان برای حفاظت از دارایی‌های منابع ملی، برنامه‌ریزی و اقدام نماییم و در این راستا چاره‌ای جز آغاز آموزشهای جدی و بنیادین در سطح مدیریت‌های دولتی و ملی‌مان وجود ندارد.
این کتاب حاوی نتایج کنترل شده و پردازش یافته حاصل از مجموعه پایش‌های لیمنولوژیکی و بیولوژیکی پیکره اصلی و تالاب‌های اطراف دریاچه ارومیه می‌باشد، که به همت «شرکت مهندسین مشاور آبان‌پژوه»، «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران» و «وزارت نیرو» تهیه و سال 1397 در تیراژ 1000 جلد توسط «انتشارات ایران‌شناسی» منتشر شده است.
کشف لذتی
پریسا میرزایی ماهر یازدیغی قیزیلی کاپ باشلیقلی اؤیکونون چؤزومو
اؤیکو فوتسال یاریشینین فینالینی و «قیزیلی کاپ» قازانماغی آنلاتیر. «پرستاری دانشکده‌سینین اوشاق‌لاری» مینی‌بوسدا «فوتسال سالونونا» گئدیب، اویناییب، ایکی «قول» ایله اویونو اوتورلار؛ اؤیکو بیتیر. اوچ کره فلاش‌بک ووراراق کئچمیشه قاییدیب آنلاتیچینین ذهنینده گؤرونتولر جانلانیر. اؤیکوده اوشاقلارین مینی‌بوسدا چیغیرباغیر سالماقدان و سالوندا ایسه اویونو اوتماقدان باشقا اؤزل بیر اولای باش وئرمیر؛ آنجاق بو دیتایللی آنلاتیدا نظره گلیر بیر شئیلر اولوشماقدا یوخسا بیر شئیلرین اولوشماغی آنلاتیلماقدادیر، نه ایسه هئچ بیر شئی اولوشمور. آنلاتینین گئدیشی مینی‌بوسدا اوشاقلارین داورانیشی و فوتسال سالونوندا ایسه یاریشمانین هارای هشیری ایله اؤنمسیز مساله‌لره توخونا توخونا قاباغا گئدیر. اؤیکونون آدی «قیزیلی کاپ» دا اولسا نظره گلمیر آنلاتی «کاپ» یوخسا «یاریشما»نین اطرافیندا دولانماق ایسته‌ین بیر آنلاتی اولا. بلکه دئمه‌مک و اشاره ائتمه‌مکله گیزلین بیر شئیلرین، اوخوجونون یاردیمی ایله، اوزه چیخارماق ایسته‌ییر! مینی‌بوس شولوقلوغو و اویونون هیجانی باشقا بیر زادی اؤرت‌باس ائدیر گؤره‌سن؟ اؤنجه آنلاتی بیچیمی و باشلانیشا باخیب سونرا اؤیکونون توتدوغو آماجی چؤزوب؛ آماجلادیغی یولون باشاریلی یوخسا باشاریسیز اولدوغونا گیره‌لیم.
اؤیکونون بوتونو، ایلک دؤرد جومله‌دن باشقا، بیرینجی شخصین باخیشیندان آنلاتیلیر. داها دقیق یاناشساق: اؤیکونون بیرینجی جومله‌سی آنلاتی آچیسینا اویمور و تک‌باشینا بیر جومله‌دیر؛ بونون نه‌دنی، اؤزو ده باشلانیشدا، سینما تئکنیکلری ائتکیسی اولابیلر. باشلانیشدا کامئرانین اوزاقدان بیر نوقطه‌یه یاخینلاشماسی، سانکی دیشاری عالمدن بیر نوقطه‌نی نظره آلیر، سونرا ایسه نظرده توتدوغو مینی‌بوسون اؤزللیکلرینی ساییر «پرستاری دانشکده‌سینین اوشاق‌لاری ایکی مینی‌بوس‌لا شهرین مرکزینده فوتسال سالونونا ساری گئدیرلر.» بیرینجی جومله‌ده آنلاتیچی اؤزو یوخدور و دیشاریدان آنلاتیلان بیر جومله‌دیر. پاراگرافین سونلاریندا «بیزیم مینی‌بوس» آرایا گلینجه «آچی» دَییشیر. دیشاریدان ایچَرییه گیرن بیر باشلانیش! بئله بیر تمهید، اؤیکونون باشلانیشیندا، گئنیش آچیدان دارالاراق اؤزل آچییا گیریب، اؤیکویه اؤزللیک باغیشلاییب بیر جور ائستئتیک لذتینی ده دادیزدیرا بیلر. آنجاق بؤیله «آچی دَییشمه» یالنیشلیق و دیققتسیزلیکدن ده دولایی اولابیلر هر حالدا.
ایلک پاراگرافین آنلاتی بیچیمی، دیشاری آچیدان ایچَری آچییا کئچمه‌یین، باشقا بیر نه‌دنی و یؤنو ده اولابیلر: بو، اؤیکونون بوتونلویونده یاتان تئمی وورغولاییر. دئدیییم کیمی، اؤیکو ایکی قاتلی بیر اؤیکودور؛ اوست و بللی‌جه گؤز اؤنونده اولان قاتین آنلاتیسینین اؤزه‌تینی باشدا گتیردیم؛ وورغولادیم کی آماج بونلارین دئمه‌یینده (فینال یاریشینا گئتمک و یاریشماق اولایلاری) باشقا «سؤزلری» گیزله‌تمه نیّتی‌دیر. داها دوغروسو اؤیکونون باشاباشیندا گلن بوتون دیتایللار، بیرشئیلرین گیزله‌تمه‌سینده اولان چابادیر. بئلهلیکله، ایلک پاراگرافین آنلاتی بیچیمی ده، بیر ایشاره اولاراق (دیشاری و ایچَری) اؤتوردویوم سؤزه شاهید اولابیلر. آمما اؤیکونون ایچینده گیزله‌نن شئیلر یوخسا گیزله‌تمه‌یینه چابا گؤسترن تلاش (یالنیز متنین ایچینده گیزلنن ایپ اوجولار وئرمکله اوخوجونو اونون کشفینه دعوت ائتمه‌سی و یارادیجیلیق دادینی اوخوجویا دادیزدیرما تلاشی) یئرینه توشوب مو؟ آنلاتیچی (یازار) بئله بیر باشارییا واریب می؟
باخالیم یازارین اؤرت‌باس ائتدیی اولای/ قونو نه و گیزله‌تدییی اولایا/ قونویا وئردییی ایپ‌اوجولار متنده نئجه وئریلمیش؟
اوچ یئرده آنلاتی فلاش‌بکلرله کئچمیشه قاییدیب و ایندیکی زاماندا روایت اولان اولایین رغمینه کئچمیشدن ایشاره‌لر و خاطیره‌لر سؤیله‌ییر (خاطیرلاییر). 1ـ «تهران» کلمه‌سی راوینی کنکوردان سونرا جاوابلارین گلمه‌سی گونه آپاریب چیخاریر. 2ـ فوتسال سالونوندا قاچماق راوینین آتاسینین «اکین یئرینده» قارداشی ایله «او باشدان بو باشا» قاچماغینی خاطیرلادیر. 3ـ راوی «قول» وورجاغین قاچیب مربیسینی قوجاقلارکن «آلچا آغاجینا» دیرماشماسینی حیس ائدیب، اوردان دا توپون اوشاقلیقدا «مهین خالا»گیلین حیطلرینه توشدویو و ... یادینا توشور.
بیرینجی شخصدن (راوینین اؤزوندن) باشقا، اؤیکوده اؤنملی و باش کاراکتر یالنیز «لیلا»دیر. آنلاتیچینین اوشاقلیق چاغیندان یاخین دوستو اولان لیلانین داورانیشی کئچمیشی ایله ترس اولاراق، ایندیلر اینجیک اولوب و «بوندان قاباق هر کیم ده اوزدن گئتسه ایدی، او یئنه دئییب گولردی، اویناقلایاردی. ایندی او دا دیمه‌دوشر اولوب، بیر کلمه ایله او یان، بو یان اولور.» راوی اؤزو ده لیلانین بو اخلاقیندان اوشَنن کیمی‌دیر؛ لیلادان مینی‌بوسون ایچینده «فلش»ی سوروشاراق چکینه چکینه قورخو ایله داورانیر «گوله گوله ده اولسا بیرآز بئله هیجان و قورخو ایله لیلادان سوروشورام: فلشی گتیریب‌سن؟»
راوینین یاشامیندا ان اؤنملی و گله‌جه‌یینه باغلی اولان بیر نقطه‌ده، اونون کابوسلاریندا لیلا دا وار؛ کنکور جاوابلاری گلن گونون گئجه‌سی راوی یوخولارینین بیرینده لیلانین اؤزوندن آیریلماغینی گؤرور و لیلانین یانیندا اولماغی اونا کنکوردان چیخماماغی کیمی اؤنملی‌دیر« لیلا آیری شهره گئدیردی...» ایره‌لیده بیلیریک کی لیلا تهرانا دا گئده بیلرمیش، نه ایسه اؤز شهرینده و راوینین یانیندا قالیر «او بو ریشته‌ده همی بوردان همی ده تهراندان کئچمیشدی» آنجاق لیلانین تهرنا گئتمه‌مه‌سی بیر دوگون اولور سونرالار: «لیلایا دئمک ایستیرم تهرانا گئتسئیدین، بلکه ایندی‌یه بیر مشهور باشگاها آلینمیشدین، یاخشی دا پول قازانیردین. یوخ، دئمیرم. تهران سؤزو آرایا گلنده، اولجه گولومسه‌‌ییب، نه فرق ائلیر کیمی بیر سؤز دئسه ده بیرآزدان سوسور»؛ «بلکه اونا دا نییه تهرانا گئتمه‌دیییندن، باباسیندان دانیشیب. یوخ دای لیلا هاچاندی باباسینین دالیجا دانیشمیر، ائله‌بیلیرم اوتانیر... منه ده بیر کلمه "بابام ایجازه وئرمه‌دی" دئدی» لیلا تهران سؤزونه حساس اولوب، بلکه ده ائله کنکور جاوابلاری گلن گوندن سونرا و تهرانی سئچمه‌دیییندن دولایی بئله اولموش و راوینین ده اونون بوجور «دیمه‌دوشر» اولدوغونا شاشیب قالماغی بوندان ایره‌لی گلیر، یوخسا لیلا راوینین یاخین و اسکی دوستودور (اوشاقلیقدا بیرگه توپ اوینارمیشلار).
بئلهلیکله اؤیکونون توکه‌ندییینده «لیلا» و اونون شخصیتینه گؤره بیر نئچه سورو ایله باش‌باشا قالیریق؛ لیلانین بو قدر اینجیک قالماسی نه‌دَنی جاوابسیز بیر سوال اولاراق «آچیق» بوراخیلیر؛ او قدر کی اَن هیجانلی بیر اویونون سونوندا و «قیزیل کاپ»ی لیلانین اؤز «قول»وندان دولایی قازاندیقدان سونرا بئله، سوسوب قالیر «مجسمه کیمی هاراسا دونوخوب!»
اؤیکو دئمه‌مک، باشقا اؤنمسیز اولایلار و دیتایللاری ایله آلت قاتدا سوزن مساله‌نی اؤرت‌باس ائدرک اوخوجونو «کشف» لذتینه ناییل ائدیر.
اوخوجونون ایتمه‌سی
رمضان کریم‌زاده یازدیغی «ایتمک» باشلیقلی اؤیکونون چؤزومو
اوخوجونون ایتمه‌سی / بیر اؤیکونون بیچیم و ایچَریک چؤزومو
شریف مردی
اؤزت / اولای هؤرگوسو
قاباغیمیزا قویولان اؤیکونون ایکی تمل آنلاتیسی وار (ایکی دوزن اوزره یازیلمیش آنلاتی کی یازار اوجوندان توتوب سونونا قدر گتیریر)؛ بو ایکی روایتین اؤزه‌تی بئله‌دیر:
ساواش میدانیندا یالقیز بیر عسگرین دونوزلار اویلاغی اولان اورماندا ایتمه‌سی، تنهالیغی و ساواشین اوزاقدان گلن/ گلمه‌ین سسی، آجلیق و دیری قالما ایسته‌یی. بونلار بیرینجی آنلاتینین اؤزه‌تی و اولای هؤرگوسودور. ایکینجی آنلاتینین اؤزه‌تی ایسه، عسگرین دونوزبالاسینین یئدیییندن سونرا دونوزبالاسینین آناسی اونون آردینا توشوب انتقام آلما ایسته‌یی. بو آرا مئتافوریک اولاراق عسگرین دونوزلانماسی اینسانلیق و حیوانلیق عالمینی بیر ائدیب، یازار آماجلادیغی قاورامی اؤیکونون بیتمه‌یی ایله یئرینه یئتیریر/ یئتیرمک ایسته‌ییر.
باشلانیش / آچیلیش
اؤیکونون آماجلادیغی قاورام اولدوقجا گؤزل و شوک دورومدا ایلک جومله‌ده خولاصه اولاراق گتیریلمیش؛ دئمک اولار ایلک جومله باشقا بوتون جومله‌لری قاپساماق ایسته‌ییر، یوخسا باشقا بوتون جومله‌لر ایلک جومله‌نین آردیندان اونو آچیقلاما آماجی ایله گلمیش: «هئچ ساواش سونا چاتماق ایسته‌میر.» جومله اؤزاؤزلویونده اولدوقجا ساده و سیرادان بیر جومله‌دیر البته، نه ایسه آردیندان گلن آنلاتیلار اونا اؤزللیک وئرمیش. آمما جومله یالنیز بئله یازیلمالی ایمیش؛ یانی باشقا جور یازیلسا ایدی بلکه اؤیکونون باشقا اوبیر جومله‌لری ایله هئچ آیریلماز و یالنیز سیرادان یازیلمیش بیر جومله ایدی.
«ساواش» مطلق اولاراق (اؤزللیک وئریلمه‌دن) آیریلیر و سونرا «سؤز/ پیام» اونا (ساواشا) یاپیشیر «سونا چاتماق ایسته‌میر». "ساواش هئچ سونا چاتماق ایسته‌میر" یازیلسایدی جومله‌نین هئچ اؤزللیگی اولماز و یالنیز بیر جور اؤیکویه و آنلاتی‌یا گیریش جومله اولوردو و «ساواش» همن عسگر ایچینده اولان ساواش اولوردو یالنیز. آنجاق سادالادیغیم کیمی ایلک جومله تام باغیمسیز (اؤیکودن دیشاری) بیر جومله اولموش و اؤزونو اؤیکونون بوتون جومله‌لرینده و روحوندا گؤسترمکده‌دیر.
ایکینجی جومله‌یه گلینجه، نه‌دن بیرینجی جومله‌نین ترسینه، ایکینجی جومله‌ده ساواشین «آخر گونلرینه» یئتیشمکدن سؤز آچیر؟ «هئچ ساواش سونا چاتماق ایسته‌میر. آخیر گونلرینه یئتیشن ساواشین، هردن پارتلاییش سسی گلیر.» اوچونجو جومله ایسه تام باشقا قونویا گیریر: «یئمه‌یه بیر شئی آختاریرام.» داغینیق و قارشیتلی بو جومله‌لر نه‌یه گؤسترگه‌دیر؟ اؤیکو نه‌دن بئله باشلانمیش؟
بیرینجی جومله‌نی داها قابارتماق اوچون و چلیشکی یاراداراق ایلک جومله ایله تام قاریشتلی جومله، ایکینجی جومله‌دیر: «آخیر گونلرینه یئتیشن ساواش». نه‌دن «هئچ ساواش سونا چاتماق ایسته‌میر؟» چونکو هر ساواش باشقا ساواشا باغلانیر و ساواش ساواش دوغور. «آخیر گونلرینه یئتیشن ساواش»ین ایچینده «یئمه‌یه بیر شئی آختاریر» و بو آختاریش باشقا ساواشا سبب اولور. اؤیکوده قاباق گئتدیکجه داها ساواش مطلق اولاراق اینسانلیق عالمینده ده محصور قالمیر.
ایلک اوچ جومله سالدیرغانلیقلا باشلانمیش، مینیمال‌دیر و اؤیکونو ایچَرن تئم‌لرین قایناغی. آنجاق بئله باشلانان ایلک پاراگرافین آردینا گلینجه بیر جور دوشوکلوک، تلَسمک، و فیکیرلشمه‌میش آردآردا گلن جومله‌لر (پاراگرافین اوزانماسی ایله) وار.
بیچیم (فورم)
ساواش اورمانا اوغراییب، اینسانلار (دوشمان یوخسا دوست؛ فرق ائتمز) دونوزلار جایناغینا باسقی ائدیب اونلاری هورکوتوب، سونرا دا دونوزلار ساواشدان قالان جنازه‌لره داراشیب. قورخو، قورخو تؤره‌دیب! ساواش ایچ ایچه گیریب بله‌شیب و قارماشیق دوروم‌دور ایندی. اولایلار و خیریم خیردا ریوایتلرله عسگر آجلیغینا چاره قیلیر؛ اوچورومدان و «بیر تیکه جان»دان سؤز ائدیلیر. عسگر اؤلوب یئییلیر.. دونوزلاشیر! آمما...
اوسته سادالادیغیم دوزن و اؤزت ییغجام شکیلده، یانی ایچَریک و فورم بیرلییینده ییغیشیب بیرله‌شیب بوتونلَشسه‌یدی سه، گؤزل و لذت وئریجی اؤیکویه شاهید اولوردوق. آنجاق آنلاتی بیچیمی بیربیرینه اویوشمایان و آیری توشموش روایتلرله آنلاتیلیر. بیچیم کسیم قیریق آنلاتی‌یا چئوریلیر و اؤزونده بیر بوتونلوک داشیمیر. ایکی آنلاتینی یازار کسرک بیربیریندن آییریب. حال بوکی عسگرین گئت گئده دونوزلاشماسی باشقا دونوز اونو تعقیب ائتمه‌سی ایله یاناشی‌دیر. هر شئی بیتیب توکه‌نندن سونرا آنادونوزون بالاسینی یوخ ائدن آدامین آردینا توشمک آنلاتیلیر!
آنلاتینین ایره‌لیله‌مسینده قارماقارشیقلیغا یول وئریر. بئلهلیکله نه اوسته گتیردیییم ایلک جومله‌نین بوتونلشمَسینه (اؤیکونون باشاباشیندا) یاردیم ائده‌بیلیر نه ده اولایلارین هؤرگوسونو دوزنله آپارابیلیر. بو اوزدن بلکه اؤیکویه و آنلاتی‌یا یارارسیز و آرتیق جومله‌لر و اولایلار گتیریر.
آرادا هلی‌کوپتر اولایی و اونون پارتلاماسی، یالنیز عسگری اوچوروما چکمه‌یینه می یاردیم ائدیر یوخسا باشقا آماج می وار بونلارین دئمه‌یینده؟ اویسا قالابالیق و قارانلیق اورماندا ایتن هرکس ایستر ایسته‌مز اوچوروما اوغرایابیلر!
سوی قونوسونا توخونماسی یوخسا اینانج و مذهب داواسی بیرجور ساواشا اؤزللیک وئرمه ایسته‌یی‌دیر، حال بوکی دونوز بالاسینی دیدیب یئمک و سونرا دونوزلاشماق اؤنجه‌کی اؤزللییه قارشی قاورام یارادیر. آچیقلادیغیم ایلک جومله ده بئله توخونمالارا آیغری‌دیر. بو اوزدن باشدان آشاغی بیر جور قارماقاریشیقلیق وار؛ ایستر ایچریک ایستر بیچیم‌ده.
دیل
دیل قونوسونا گلینجه آرادا یاریم‌یامالاقلیق وار. (باشاریسیزلیقدان دئییل بو!) آنجاق بوسؤزون دئمه‌یینه اؤزومو حاقلی بیلمیرم، چونکو متن‌دن شاهید گتیرمکله سؤزومو اثبات ائتمم گرک. بلکه دیقت‌سیزلیکدن اولموش بو شلخته‌لیک، آنجاق بیچیم (فورم) دوزن‌سیزلییی عجله و دیقت‌سیزلیک سؤزو دئییل هر حالدا.
سونوج
«رمضان کریم‌زاده» یازدیغی اؤیکو «ایتمک» باشلیغی ایله اؤزونده «ساواش قارشیتی» سؤزلر و قاوراملار داشییاراق، باشلانیشی گؤزل و اینجه‌لیکله تمل آنلاتینی گئنیشله‌دیب آنجاق آدینا اویغون آنلاتینین اوجونو ایتیریر و بیر جور قارماقارشیقلیغا یول وئریر اؤیکونون بوتونلویونده. یازار آماجلادیغی پیلانی دوز چیخارابیلمیر، یونتانمامیش بیر اؤیکو اولور سونوندا. دوغروسو «اؤیکو» ده دئیه‌بیلمرم بو یازییا و یالنیز «گؤزل اولابیلن اؤیکویه چالیشما» داها اویغون.
اشاره ائتدیییم «ایتمک» آنلاتیدا دئییل ده، اوخورکن اوخوجودا باش وئرسه ایدی نه گؤزل اولور و ائستئتیک ذوق وئرردی. آماجیم "اوخوجونون ایتمه‌سی"ندن ایتالییان گؤسترگه‌بیلیمچی و دوشونور "اومبئرتو ائکو"نون "آچیق یاپیت" باشلیقلی کیتابیندا اؤتوردویو «بلیرسیزلیک» قاورامی‌دیر.
اوچ تام بیه‌ندیییم و وازکئچیلمز لیستیم
الی مئدیالاردا آچیق اولان دوستلارین بیرینه یازدیم: اولورسا اوتوزایکینجی تهران اولوسلارآراکیتاب‌سرگیسی‌نه تورکجه دَیرلی کیتابلار لیستی یازیب مئدیالاردان یایسین؛ بلکه سرگی‌یه گئدنلر ایچین یارارلی اولار. گؤره‌وی منه قایتاردی سایین دوست! اویسا من یالنیز بیر اوخوجو، چوخلو (اؤزلجه یئنی چیخان) کیتابلار هله الیمه چاتماییب (اوخوماغی پای اولسون!) بو اوزدن اوخودوغوم و ائتکیله‌ندیییم کیتابلارین بیرنئچه‌سینی اؤزللیکلری ایله بیر یئرده سیرالامایا قرار وئردیم؛ آنجاق:
لیست یازماغا کئچینجه بیر سیرا چتینلیکلره راستلادیم و کیتاب عالمینده نه قدر الی بوش اولدوغوموزا بیر داها واردیم. دونن ایسه (اوردیبهشتین دؤردو) سرگی‌یه باش ووروب کیتابلارین باهاسینا... بو اوزدن یالنیز اوچ ان دیرلی کیتابی تانیتدیرماغا قرار وئردیم.
هر حالدا بیلرک کی بو لیست: 1ـ یالنیز منیم باخیشیمی داشیییر و منیم ماراغیمدان دولایی یازیلمیش بیر لیست. 2ـ اوخویوب دَیرلی اولدوغونا واردیغیم کیتابلاردیر. 3ـ باسیلماغیندان خبریم اولوب آنجاق اوخومادیغیم کیتابلاری گتیرمه‌میشم. 4ـ چوخلو کیتاب یئنیجه باسیلیب کی هئچ خبریم یوخ اونلاردان. 5ـ شعر قونوسونا گیرمهمیشم. 6ـ ان اؤنملیسی: لیست‌دن قات قات چوخ اوخودوغوم کیتابلار وار، آنجاق اونلارین آدینی چکمه‌دیم؛ چونکو گتیردیییم کیتابلاری دیل و قورولوش آچیدان پارلاق و دوزگون گؤرموشم. اونلاری یئنیجه یازماغا باشلایان و یازار اولما آرزوسوندا اولان کیمسه‌لرین یانسیماغی دا ایلک آددیم‌دا یارارلی گؤرورم! 7ـ لیست اؤنجه‌لیک اساسیندا یازیلمیشدیر. 8ـ تعارف‌سیز بیر لیست.
{کیتابین آدی ـ یازار ـ ناشر}
بیر: آذربایجان حیکایه‌لری ـ آذربایجان یازارلاری ـ بوتا
تورکجه اؤیرشمه‌یه باشلادیغیم زامانلار آذربایجان حیکایه‌لری آدیندا ایکی جیلدلیک بیر کیتاب آلدیم و اونلاری ایچدیم. ایچدیم دئدیییمده تام معناسی ایله آلت و اوست بیلینجیمه یئدیردیم. دیل قونوسوندان اؤته‌یه گلینجه، ایکی جیلدلیک بو کیتابدا گلن حیکایه‌لر آذربایجانین آدلیم یازارلاریندان سئچیلمیش اثرلردیر و بونلارین ایچینده ایسه ان پارلاق حیکایه، آنار رضانین «من، سن، او و تلفن». بو اوزدن کیتابدا گلن حیکایه‌لرین اوخوماغینی دؤنه‌لرله ماراقلی اولان اوخوجولارا اؤنرمک ایسته‌ییرم. بونو دا آرتیرماق ایسته‌ییرم: (سرگی‌یه باش ووردوغومدا) چوخلو یئنیجه چیخمیش کیتابلار وار کی کؤچورولوب (تورکیه‌دن و آذربایجاندان) بو چوخ سئویندیریجی اولای. اونلارین نه قدر کؤچورمه‌یینده امانت رعایت اولوب، نه قدر حرفه‌ای ایشله‌نیلیب؟ بیلمیرم. آنجاق هامیسی گؤزل و اوخونمالی. آدینی بوردا چکدیییم کیتاب منه یئنیجه باشلادیغیمدا ائتکی بوراخمیش و زامان باخیمیندان ایسه ایلک سیرادا او اوزدن گتیردیم؛ یوخسا باشقا کیتابلار دا عینی دورومدا اولابیلر بو جهتدن.
ایکی: قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر ـ الیف. نورانلی ـ ساوالان ایگیدلری
کیتابدا گلن دوققوز حیکایه احمد صادقی اشرافی ایللر اؤنجه یازدیغی اؤیکولردیر. دیل و یاپی اولدوقجا گؤزل! بو کیتابا و اؤیکولرینه گؤره ایکی مستقل مقاله یازمیشام و بوندان آرتیق یازمایاجام. کیتابدا یالنیز اینجیدیجی شئیلر وار کی مقاله‌لریمده اشاره ائله‌میشم و بو یازارا قاییتمیر بلکه کیتابی ساهمانلایانلارا قاییدیر.
اوچ: قیرمیزیم ـ غفور امامی‌زاده خیاوی ـ نظامی گنجه‌ای
غفور امامی زاده، 2016ده کاشغرلی اولوسلار آراسی تورکجه اؤیکو یاریشماسیندا «قیرمیزیم» اؤیکوسو ایله بیرینجی روتبه‌نی قازاندی و کیتاب ایسه یازارین اون‌بیر اؤیکوسونو داشیییر اؤزونده قیرمیزیم‌له برابر). یئری گلمیشکن دئییم کیتابدا گلن سونونجو اؤیکویه باشقا یئرده بیر مقاله یازمیشام. دیلی روان (بیر ایکی یئرده یازارینان سؤزبیر ده اولماسام دا، آنجاق بوتونلوکده بیه‌ندیییم کیتابلاردان‌دیر).
(قرار اولسا ایراندا یازیلیب یاییلان کیتابلاری یالنیز گتیرم. او لیست بئله دییشردی: 1ـ قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر. 2ـ قیرمیزیم. 3ـ بوغاناق. اوچونجو کیتابی کیرپی یاییم ائوی چیخاریب و محمد ملک‌نژاد یازمیش؛ من اؤزوم ائدیتورلاریندان بیری‌یم. کیتاب یاخشی یاییلمادی! نه ایسه کیتابین گؤزللییینده هئچ شوبهه یوخدور. رومان آذربایجانین 1325 و سونرالارینا عاید اولان نئچه بویوتلو بیر ریوایت‌دیر؛ عینی حالدا رومان ایندیکی زامانا قاییداراق، عراق ایران ساواشی و آذربایجان اینسانینین دردلرینی ائشیر.)
بیر نوکته: اوچ دنه کیتاب آدی یازماق اوقدر ده چتین دئییلمیش! آنجاق من وازکئچیلمز کیتابلاری یازدیم، کیتاب قیتلیغیندا و کیتاب‌سازی دؤنه‌مین قیزغین واقتیندا! بونا رغمن هئچ ده راضی ائتمه‌دی بیله‌می بو لیست. بیر طرفدن چوخ آز، باشقا یاندان اوخودوغوم و تانیش اولدوغوم داها آز (کیتابلار چوخ یاریماقیرچ یاییلیر بیزیم اؤلکه‌ده!)؛ بیر یاندان داها چوخ کیتابلار وار کی کیتابین بوتونو ایله ده راضی اولماسام بیر قیسم اؤیکولری یوخسا بعضی یئرلری بَتر اوره‌یه یاتان یازیلمیش... اونلاری دا گتیرمه‌میشم. بو اوزدن باشقا بیر قرارا گلدیم:
سایین اوخوجو و یارادیجی دوستلاریمدان ریجا ائدیرم اؤلری ده اوخویوب و تام بیه‌ندیکلری (هر جهتدن و قاپساملی اولاراق) اوچ کیتابی اؤزللیکلری و ندن‌لری ایله ساییب مئدیالارا قویسونلار؛ بلکه اطرافلی بیر لیسته یئتیشدیک سونوندا. بئلهلیکله: «اوچ تام بیه‌ندیییم و وازکئچیلمز لیستیم» چالئشینه چاغیرماق ایسته‌ییرم دوستلاری. آنجاق بیر نئچه شرط ایله.
ـ چالیشاق ایراندا یازیلمیش کیتابلاردان اولسون.
ـ دیل و یاپی (اؤیکو، رومان، شعر) قونوسوندا سوموکلو اولسون
ـ تام معناسیندا تعارفدان دیشاری و وازکئچیلمز بیر لیست اولسون.
32جی کیتاب سرگیسینه اؤنریلر دیله‌یی...
ایل دؤنوب گلدی و تهران کیتاب سرگیسی، ایکی هفته‌دن سونرا باشلاناجاق؛ چوخ گؤزله‌دیییمدن دولایی بیرآز هیجانلی‌یام. اؤز یئنی کیتابیم چیخاجاق می اوتوز ایکینجی اولوسلار آراسی کیتاب سرگیسینه چیخمایاجاق؟ بیلمیرم! 1395ده اون اوچ مقاله‌دن اولوشان بیر کیتاب ساهمانلاییب بیر ناشره تاپشیردیم؛ اخلاقسیزلیق دولاییسیندان او ناشیر کیتابی او قدر یوباتدی کی سونوندا امیدیم قیریلمیشدی! ایل اولدو 1398... ایکی اوچ آی اؤنجه بئینیمده بیر قورجاناق قالخیشیندان دولایی سایین غفور امامی‌زاده خیاوی ایله سؤزبیر اولدوق کی بیرگه کیتابلاریمیزی نظامی گنجه‌ای یایین ائوینه تاپشیراق! و ایندی کیتابین چیخماغینی گؤزله‌ییریک. غفور بیر اؤیکو توپلوسو، من بیر مقاله توپلوسو تنقید قونوسوندا.
سؤز اؤزو بورخولوب کیتابلاریمیزین چیخماغینا گلیب دولاشدی، درددن و گؤزله‌مکدن دولایی! یوخسا آماجیم بو ایل سرگیسیندن آلاجاغیم کیتابلاردان دانیشماق ایدی. اؤزوم، ماراغیما اویغون بیر لیست ساهمانلامیشام، آنجاق دوستلاردان کیتاب اؤنریلری وارسا باشدان آیاغا قولاغام...
اَت‌چکن ماشینی...
دونن ایلگینج بیر دیالوقا شاهید ایدیم.
(اوچ نفره بیر اوتوروم اولاراق اؤزل قونو اوزرینده دارتیشیردیق؛ ایکی دوکتور بیر ده من) دانیشیغیمیزین اورتاسیندا، یان بؤلمه‌لرده باشقا آرخاداشلاردان تلفن‌دا تورکجه دانیشجاغین، بیزیم ایکی دوکتوردان بیری سسی ائشیدَرک یاواشدان دئدی:
ـ میبینی این سمت همه‌شون ترکن...
ـ ببین... همه‌شونم بریزی تو چرخ گوشت یه آدم ازشون درنمی‌آد.
سؤزلرین هاردان، نه‌دن، نئجه قایناقلاندیغینی بیر کنارا قویاق. یانینداکی دیری آدامی، ات‌چکن‌دن کئچیرتمک!ی هئچ می هئچ خیالیندا گتیره بیلرمی سایین دوکتوروموز؟ انتزاعی و تورک کلمه‌سی، سویچولوق و ... بیر یاندا قالسین؛ دئیک دانیشیق عالَمی و بیزیم ده شیزوفیرینیک دونیامیز اولاراق دوشونجه‌میز ده اؤیله. آنجاق یانینداکی ایش‌داشینی نئجه ائله‌جه بیر ماشینا بوراخیب ایچیندن آدام چیخارتماق ایسته‌ییر؟
سایین دوکتوروموز منیم اینجیک اولدوغومو بیلدیییندن سونرا نه قدر عوذور دیله‌ییب! او سؤز هارا بو عوذور هارا!
سؤز تا آخشاما قدر و آخشامدان صوبحه قدر باشیمدا دولانیر، تاریخ بویو اَت‌چکن ایچینده ازیلیب تؤکولن اینسانلارین ناله‌لری قولاغیمدایدی و هله ده...
بایرام آیی، ایکینجی گون
دونیا سوییه‌سینده آنادیلی آدلانان گونون تبریک دئمه‌سی نه آنلامدا اولابیلر؟
چوخ اویوشوملو یاناشسام بئله قوتلامالارا؛ بلکه تبریکلرله بو گونون آدلاندیریلماسی داشییان ساوون قابارداراق وورغولاماسی نظره گله. یوخسا داها هئچ بیر شئی یوخدور بئله پوپولیستیک قوتلامالاردا. اینسان آنادیلینی یاشامالی‌دیر و هر جوره تؤره‌دیلمیش انگل وارسا سئچه‌بیله‌جه‌یی بو یاشام طرزینده، اونو آرادان قالدیرمالی (بؤیوک مانع‌لر داها ایلک اولاراق ایچسلدیر هر حالدا). یوخسا یالنیز قوتلاما و دیره‌شمه ایله بیر شئیین ایثباتینا آددیم گؤتورسه بیله او آددیم گئریدن گئرییه گؤتورولموش آددیم!
مدنی چالیشمالاری هئچدن هئچه گؤرمزدن گلمیرم. سؤزوم داها ایره‌لی و بئله چالیشمالاردان اؤنجه‌سینی آماجلاییر یالنیز.
مارسل پروست 10
مارسل پروست یازدیغی «ایتکین زامانینی ایزینده» رومانین ایلک پاراگرافی، روزا حاکمن چئوریسی ایله.
اوزون زامان، گئجه‌لری ائرکندن یاتدیم. بعضن، داها مومو سؤندورور سؤندورمز، گؤزلریم او قدر چابوک قاپانیردی کی، "یوخویا دالیرام" دئیه دوشونمه‌یه زامان بولامازدیم. آرادا یاریم ساعت کئچدیکدن سونرا دا، آرتیق یوخویا کئچمه واقتی گلدیی دوشونجه‌سی ایله اویانیردیم؛ هله الیمده ظن ائتدیییم کیتابی بوراخیب ایشیغیمی سؤندورمک ایستَردیم؛ آز اؤنجه اوخودوقلاریم حاققیندا فیکیر یوروتمه‌یه، اویورکن ده دوام ائدردیم، آمما فیکیرلریم بیرآز فرقلی بیر سئییر ایزلردی؛ کیتابدا سؤزو ائدیلن شئی، من ایمیشم کیمی گلیردی منه؛ بو بیر کلیسا دا اولابیلیردی، بیر دؤردلو ده، بیرینجی فرانچویس[1] ایله شارلکئن[2] آراسینداکی رقابت ده. بو فیکیر، اویانیشیمدان سونراکی بیرنئچه ثانیه بویونجا دا وارلیغینی سوردوروردو؛ منطقیمه آیغیری دوشمز، آمما گؤزلریمه چکیلمیش بیر پرده کیمی، مومون آرتیق یانمادیغینی فرق ائتمه‌می انگَللردی. آردیندان دا اؤنجه‌کی حیات‌دا وار اولان دوشونجه‌لرین روح کؤچوندن سونرا بیلینمز اولماسی کیمی، منیم ایچین آنلاشیلماز بیر حالا گلمه‌یه باشلاردی؛ کیتابین قونوسو مندن قوپاردی، اونو دوشونوب دوشونمه‌مکده سربست اولوردوم؛ عینی آندا، گؤرمه دویوما قاووشور، اطرافیمدا، گؤزلریمی، بلکه داها چوخ دا ذهنیمی دینله‌ندیرن، خوش بیر قارانلیق بولونجا چوخ شاشیریردیم؛ ذهنیم بو قارانلیغی صبیرسیز، آنلاشیلماز، گرچکدن قارانلیق بیر شئی اولاراق آلقیلاردی. ساعتین نئچه اولدوغونو ماراق ائدردیم؛ اوزاقدان دویدوغوم ترن دودوکلری، بیر اورماندا اؤتن قوشلار کیمی، مسافه‌لری وورغولار، ایسسیز قیرلارین انگینلییینی بَتیملردی، قیرین اورتاسیندا، یاخینداکی ایستاسیونا دوغرو خیزلی خیزلی ایره‌لیلَین یولچونو خیال ائدر، یئنی یئرلره، آلیشیلمادیق حرکتلرله، آز اؤنجه‌کی صحبته، کَندیسینه گئجه‌نین سس‌سیزلییینده هله ائشلیک ائدن، یابانجی لامپین آلتینداکی وداعلاشمالارا و یاخیندا یاشایاجاغی دؤنوش حضورونا بورجلو اولدوغو هیجان سایه‌سینده، ایزله‌دیی کوچوک یولون، حافظه‌سینه نقش اولاجاغینی دوشونوردوم.
مارسل پروست 9
«زامان ـ حقیقت ایلیشکیسللییی...» ایکینجی بؤلوم
1. ائپیستئمیک زاماندان فئنومئنولوژیک زامانا
قارماشیق بیر مفهومدور زامان. اونو تانیملامایا، بَتیمله‌مَیه، اؤزللیکلرینی سیرالامایا گیریشیغیمیز هر دورومدا، اونو ایچینده بولونوشوموزون وئردییی قیسیتلیقلا معلول ایک (باشاریسیزیق) ـ قالدی کی اونون ایچینده اولدوغوموزو ایفاده ائتمَمیز بیله، بلیرلی اؤن قبوللارین اورونودورـ. زیرا بیر شئیی تانیملاماق، "بیر شئیین، بیر دوشونجه یا دا قاورامین اؤزسل اؤزللیکلرینین، یوکلملرینین، نیتَلیک یا دا یؤنلرینین ایفاده ائدیلمه‌سی، بتیملَنمه‌سی ایشلَمی ایله بلیرلَنیر"[1]. بو آنلامدا بیر تانیم "آچیقجا آنلاشیلمامیش سؤزجوکلر ایچین، آچیق و سئچیک اولاراق آنلاشیلان باشقا سؤزجوکلرله چوخ آنلاملیلیغی، آنلام بلیرسیزلییینی، آنلاشیلمازلیغی و قارانلیقلیغی اورتادان قالدیرماغا یارار."[2] بو آچیلاردان زامانا ایلیشکین تانیم گوجلویونه دایر اؤنسل وارساییمیمیز داها دا قووتله‌نمکده‌دیر. زیرا زامانین اؤزسل نیتَلیک و یوکلَملرینی تانیتلایاجاق، اوندان باغیمسیز اولاراق اورتایا قویابیله‌جَییمیز نه آچیق و سئچیک بیر سؤزجوک واردیر، نه ده کاتئقوری.
اؤته یاندان گوجلویو آشابیلمک آدینا فلسفه تاریخینه قیساجا بیر گؤز آتماق فایدالیدیر. نیته‌کیم دوشونورلرین، زامان مفهومونو بیر یانا آتماق شؤیله دورسون، چئشیتلی سورون آلانلارینداکی ـ سؤزگلیمی ائپیستئمولوژی و اونتولوژی ـ عقل یوروتمه‌لرینه زامان مفهومونو داخیل ائتدیکلری گؤرولور. بو آچیدان داها سونرا بحث ائده‌جَییمیز "بیلگی/ حقیقت ـ زامان آغی" سورونسال باغلامیندا قاورامین سریمله‌نیشینی بسیطجه اله آلینیشیندان، داها قارماشیق فلسفی عقل یوروتمه‌لره قونو اولوشونا دک قابا خطلری ایله اورتایا قویماقدا، ـ یاخینلاشمالارین بنزرلیک و فرقلیلیقلرینی بلیرگینلَشدیره‌بیلمک باغلامیندا ـ یارار واردیر.
ان بسیط فلسفی قوللانما ایله زامان، دوغال وارلیق ـ آلانیندا تک بویوتلو بیر آخیشی ایفاده ائدرکن، تاریخسل ـ دولاییسی ایله بشری ـ وارلیق آنلامیندا اوچ بویوتلو نیتَلیک عرض ائدن بیر گؤرونومده‌دیر.[3] "کئچمیش، شمیدی و گلجک" کاتئقوریزاسیونونا دایانان بو گؤرونوم، اؤلچوله‌بیلر اولماسی ایله گونده‌لیک یاشامدا آنلام قازانماقدادیر. بو اؤلچوم دئتئرمینیستیک ایلیشکیلرین آنالیز ائدیلمَسی باغلامیندا اینسانین دیگر دویغوسو، اؤنجه‌دن گؤرمه، اؤنجه‌دن یؤنَتمه کیمی یئتیلَرینه خیدمت ائتمَسی باخیمیندان آنلاملیدیر. دیگر بیر ایفاده ایله زامانین بلیرلی اؤلچولره گؤره بؤلوملَنرک گونده‌لیک یاشامین دیلینه ترجومه ائدیلمه‌سی، "اولموشلار، اولانلار و اولاجاقلار" دونیاسینی دوزه‌نه باغلاماق آچیسیندان پراتیک بیر دیَر داشیماقدادیر. هایدگرین "قامو زامانی" آدینی وئردییی بو دوزن، اؤزتله دوغال وارلیقلارین بیر دیزی حالیندا سیرایا قویولماسینا ایشارت ائتمکده‌دیر.[4]
[1] Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999, s.816.
[2] a.g.e., s.816.
[3] Takiyettin Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş, Remzi Kitabevi, 5. Basım, İstanbul, 1992, s.162.
[4] Abdülkadir Çüçen, Heidegger’de Varlık ve Zaman, Asa Kitabevi, 2. Baskı, Bursa, 2000, s.62.
1395ده یاییلمیش «یول آیریجیندا یازیلمیش حیکایه‌جیکلر» آدلی کیتابیمدان «خیال یورویوشو» عنوان ایله بیر حیکایه‌جیک حورمتلی اوخوجولارا سسلی اولاراق سونولور.
سؤز: عبدالرحیم اؤتکور (ئابدۇرېھىم ئۆتکۈر)
ئوچراشقاندا (قارشیلاشینجا)
سەھەر کۆرگەن چېغىم، کۆزۈم سۇلتانىنى
دېدىم سۇلتانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] سحر گؤردویوم چاغ گؤزوم سولطانینی
دئدیم سولطان‌می‌سان او دئدی یوخ یوخ[
کۆزلىرى یالقۇنلۇق، قوللىرى خېنىلىق
دېدىم چولپانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] گؤزلری یالقون (ایشیقلی) ، اللری خینالی
دئدیم چولپان (چوبان) مو سان؟ او دئدی یوخ یوخ! [
دېدىم ئىسمىڭ نېمە؟ دېدى ئایخاندۇر
دېدىم یۇرتۇڭ قەیەر؟ دېدى تۇرپاندۇر
] دئدیم ایسمین نمه؟ دئدی آیخاندور
دئدیم یوردون هارا؟ دئدی تورپان‌دور (دوغو تورکیستاندا شهر آدی) [
دىدىم باشىڭدىکى؟ دېدى ھىجراندۇر
دېدىم ھەیرانمۇسەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم باشینداکی؟ دئدی هیجراندیر
دئدیم حیران می سان؟ او دئدی یوخ یوخ! [
دېدىم ئایغا ئوخشار! دېدى یۈزۈممۇ؟
دېدىم یۇلتۇز کەبى! دېدى کۆزۈممۇ؟
] دئدیم آیا اوخشار! دئدی اوزوم مو؟
دئدیم اولدوز کیمی! دئدی گؤزوم مو [
دېدىم یالقۇن ساچار! دېدى سۆزۈممۇ؟
دېدىم ۋولقانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم یالقون (ساده‌جه) ساچار! دئدی سؤزوم مو؟
دئدیم وولقان می سان؟ او دئدی یوخ یوخ [
دېدىم قىیاق نەدۇر؟ دېدى قاشىمدۇر
دېدىم قۇندۇز نەدۇر؟ دېدى ساچىمدۇر
] دئدیم قییاق (چاتیق) نه‌دور؟ دئدی قاشیم‌دور
دئدیم گوندوز نه‌دیر؟ دئدی ساچیم‌دور[
دېدىم ئون بەش نەدۇر؟ دېدى یاشىمدۇر
دېدىم جانانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم اون‌بئش نه‌دور؟ دئدی یاشیم‌دور
دئدیم جانان‌مو‌سان؟ او دئدی یوخ یوخ! [
دېدىم دېڭىز نەدۇر؟ دېدى قەلبىمدۇر
دېدىم رەنا نەدۇر؟ دېدى لېۋىمدۇر
] دئدیم دنیز نه‌دور؟ دئدی قلبیم‌دور
دئدیم رعنا نه‌دور دئدی لبیم‌دور [
دېدىم شېکەر نەدۇر؟ دېدى تىلىمدۇر
دېدىم بىر ئاغزىمە! ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم شکر نه‌دور؟ دئدی دیلیم‌دور
دئدیم وئر آغزیما! او دئدی یوخ یوخ [
دېدىم زەنجىر تۇرار؟ دېدى بوینۇمدا
دېدىم ئۆلۈم باردۇر؟ دېدى یولۇمدا
] دئدیم زنجیر دورار (وار) ؟ دئدی بوینومدا
دئدیم اؤلوم وار؟ دئدی یولومدا [
دېدىم بىلەزۈکچۇ؟ دېدى قولۇمدا
دېدىم قورقارمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم بیلَرزیک نه؟ دئدی قولومدا
دئدیم قورخارمی‌سان؟ او دئدی یوخ یوخ! [
دېدىم نېچۈن قورقماسسەن؟ دېدى تەڭرىم بار
دېدىم یەنىچۇ؟ دېدى خەلقىم بار
] دئدیم نه‌چون قورخمازسان؟ دئدی تانریم وار
دئدیم یئنه نه؟ دئدی خلقیم وار [
دېدىم یەنە یوقمۇ؟ دېدى روھىم بار
دېدىم شۇکرانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم یئنه یوخ مو؟ دئدی روحیم وار
دئدیم شوکران‌موسان (راضی) ؟ او دئدی یوخ یوخ! [
دېدىم ئىستەک نەدۇر؟ دېدى گۈلۈمدۇر
دېدىم چېلىشماققا؟ دېدى یولۇمدۇر
] دئدیم ایستک نه‌دور؟ دئدی گولومدور
دئدیم چالیشماق وار؟ دئدی یولومدور [
دېدىم ئۆتکۈر نېمەڭدۇر؟ دېدى قولۇمدۇر
دېدىم ساتارمۇ سەن؟ ئۇ دېدى یاق-یاق!
] دئدیم اؤتکور[1] کیمین‌دیر؟ دئدی قولومدور
دئدیم ساتار می‌سان؟ او دئدی یوخ یوخ! [
[1] ئابدۇرېھىم ئۆتکۈر / عبدالرحیم اؤتکور، اویغور مدرن ادبیاتینداکی اؤنملی شخصیت‌لردن بیری، یازیچی و شاعیر.
مارسل پروست 8
زامان ـ حقیقت ایلیشکیسللییی سارمالیندا (حلزونی) پروستگیل (Proustien) دَنکلم: کاییپ زامانین ایزینده (بیرینجی بؤلوم)
Zaman-Hakikat İlişkiselliği Sarmalında Proustgil Denklem: Kayıp Zamanın İzinde
] معمای پروستی در حیطه‌ی رابطه‌ی حلزونی زمان ـ حقیقت: در جستجوی زمان از دست رفته [
Proustien Puzzle Around the Spiral of Time-Truth Relationality: In Search of Lost Time
فوندا چوبان (Funda ÇOBAN) (آکسارای اونیوئرسیته‌سی İİBF اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو اؤیره‌تیم اؤیه‌سی)
فلسفه و سوسیال بیلیملر درگیسی، 2015
اؤزت
مارسل پروست‌ون یئددی جیلدلیک اثری کاییپ زامانین ایزینده، ادبی دَیرینین یانیندا فلسفی دوشونوملره یئر آچماسی باخیمیندان دا اؤنملی بیر اثر اولاراق بللکلریمیزه قازینمیشدیر.
ایشته بو چالیشما، اثرین بلکمییینی (ستون فقرات) اولوشدوران قاوراملار (ایستملی و ایستمسیز بللک، گؤسترگه‌لر) و باخیش آچیلاری (کایب اولان زاماندان یاخالانان زامانا) اطرافیندا زامان ایله بیلگی/حقیقت آراسیندا وارساییلان ایلیشکیسللییی، "کئچمیش و گله‌جَیین هپ بیر شیمدیکی زامانا تقابل ائتدییی" ادعاسی چرچیوه‌سینده اینجه‌لَمکده، بو چرچیوه‌ده ده پروست‌ون اثرینی اؤزللیکله هایدگره عایید اولان زامان آنلاییشی پئرسپئکتیفینده ایرده‌لَمک‌ده‌دیر.
آچار سؤزجوکلر: پروست، زامان، بللک، هایدگر، بئرگسون
گیریش
مارسل پروست (1871ـ1922)، 15 ایللیک بیر چالیشمانین اورونو اولان یئددی جیلدلیک اثری کاییپ زامانین ایزینده‌نی آسم کیریزلَرینین و پسیکولوژیک سورونلارین ائشلیک ائتدییی بیر حایات حیکایه‌سینین کؤلگه‌سینده تاماملادیغیندا، "زاماندا حقیقت آراییشی" اوزرینه سیستئملی بیر یاخینلاشمانی دا یازدیغی قالین جیلدلره قازانمیش بولونوردو.
بئنیامینین "دیلین نیل’ی (dilin Nil’i)" اولاراق نیته‌لَندیردییی بو نئهیر روماندا[1]، 19جو یوز ایل آریستوکرات و بورژووالارینین گونده‌لیک یاشامیندان هؤرولموش تاریخسل مکاندا هر نه قدر عشق، قیسقانجلیق، صنعت، اردم، ائش‌جینسللیک کیمی اینسان یاشامینین ایلیشکیسللییینه دایر پک چوخ آلانین چارپیجی بیر اوسلوبلا آیری آیری ایرده‌لَندییینی (بحثه قویولماغینی) گؤرمک مومکونسه ده، توم بونلاری اصلینده زامانین دَییشیک گؤرونوملرینی بیر تظاهور، "حقیقت آراییشینین زامان ایچینه یاییلیمی" اولاراق اوخوماق مومکوندور. زیرا کاییپ زامانین ایزینده، کلمه‌لر، رنگلر و گؤرونتولرله اولوشدورولموش بیر دونیانین ایچَرییینی تشکیل ائدن سؤز قونوسو آلانلارین فرقلی زامان کیپلرینده، هر یئنی جیلدده عادتا یئنیدن و یئنیدن قورولموش حالیدیر. اؤرنه‌یین ایکینجی جیلدده (چیچک آچمیش گنج قیزلارین کؤلگه‌سینده) بؤیوک دویغو و آنلام یوکله‌نرک صفحه‌لر بویونجا تصویر ائدیلمیش اولان بیر "مکتوبلاشان ماجرا"، دؤردونجو جیلدده (سودوم و قومارا)، آرتیق کئچمیش زامانین بیر کیپی اولماقلا چوخ داها فرقلی آنلام و دویغو گؤرونوملرینه بورونمکده‌دیر. بو آنلامی ایله اثر سورکلی "ایتیریلن و یاخالانان زامان" دئفورماسیونویلا قورولموش بیر گرچکلیک دونیاسینا تقابل ائتمکدیر.
اثرین ایچَرییینی تشکیل ائدن بو تمل یاپی، زامان مفهومونون دئفورماسیونونون فلسفی آنلامداکی آچیلیملارینی ایرده‌لمک آچیسیندان زنگین بیر قایناق سونماقدادیر. نیته‌کیم الینیزده‌کی چالیشما، کاییپ زامانین ایزینده‌نی اساس آلاراق کئچمیش و گلجه‌یین هپ بیر شیمدییه قارشیلیق گلدییی ادعاسینی هایدگرین زامان مفهومونا باغلایاراق، فلسفی زامان قاوراییشی ایله حقیقت آراییشی آراسیندا بیر پارالئللیک بولوندوغونو دارتیشماغا آچماقدادیر. دیگر بیر ایفاده ایله متنین ایرده‌لنمه‌سی، هایدگرین زامان و وارلیقی بیربیرینین آییریشماز تاماملاییجیسی اولاراق گؤرمه‌سینه بنزر شکیلده زامانین و حقیقتین بیربیرینین اوزرینه قاپلانان مفهوملار اولدوغو یؤنونده‌کی ساوی دارتیشماق اوزره قونوملانماقدادیر.
یوخاریداکی آچیقلامالار ایشیغیندا، چالیشمانین مرکزینده قونولاجاق قاوراملار سئتی زامان مفهومو چرچیوه‌سینده "آنی، بللک و آلیشقانلیق"، حقیقت/بیلگی مفهومو چرچیوه‌سینده "گؤسترگه‌دیر". بئرگسون و هایدگر، پروستگیل (Proustien) اوخوما ایچینده دَیینیلَجک دوشونورلردیر. پروست‌ون اصلینده یاپیتینی تک بیر جیلد حالینده، پاراگرافسیز ایکی کولون حالینده باسیلماسینی ایسته‌مَسی[2]، ساموئل بئکئت‌ین پروست آدلی چالیشماسیندا بیلینجلی اولاراق پروست‌ون اوسلوبونا بنزر بیر شکیلده اوزون جومله‌لر قوللانماسی کیمی تئکنیک دئتایللارین داهی "آخیش حالینداکی زامان" مفهومو آچیسیندان آنلاملاری بیر یانا، چالیشما بؤیله‌سی تئکنیکلرین دوشونوم ایله نسنه‌سی آراسیندا قورابیله‌جَیی اولاناقلارا شرح دوشمه‌یی بیر گؤرَو بیلَرک[3] اوچ قیسما آیریلمیشدیر: بیرینجی بؤلومده زامانین نه‌لییینه دایر قیسا بیر فلسفه تاریخی یولچولوغو یاپیلدیقدان سونرا، بو یولچولوقدا پروست‌ون آلدیغی یئر اثریندن آلینتیلانان اؤرنک پارچالارلا ایشارَتله‌نَجکدیر. ایکینجی بؤلومده، پروست‌ون زامان آنلاییشینا کندینی گؤستردییی ساولانان بیلگی/حقیقت دولاییمی، هایدگر و بئرگسونون زامان قاوراییشلاری ایله بیرلیکده ایرده‌لَنَجکدیر. بو چرچیوه‌ده بو قاوراییشلارین پروست‌ون اثرینده‌کی تمل قاورام و گؤرولرله ایلینتیسی (ایلگی) آچیقلاناجاقدیر. اوچونجو و سون بؤلومه ایسه، پروستگیل دئنکلَمدن توره‌تیلن زامانلا ایلگیلی سونوجلار اثرین آخیشیندا یئر آلان پارچالار اعتباری ایله تثبیت ائدیله‌جکدیر.
بو آشامادا بلیرتمک گرکیر کی، بو چالیشما کاییپ زامانین ایزینده آدلی اثرین ادبی بیر چؤزومله‌مَسی یا دا پروست‌ون آنلام دونیاسینین دیتایللاری ایله آچیملانماسی دئییلدیر. زیرا بؤیله بیر آچیملاما، بو چالیشمانین آماجینی و حجمینی فاضلاسی ایله گئنیشلَده‌جکدیر. اؤته یاندان ایلگیلی لیتئراتور (متن) تاراماسی چرچیوه‌سینده اؤزللیکله تورکجه‌ده صنعتچی‌نین فلسفی و ادبی آنلامداکی زنگینلییینه یئترینجه پروجئکسیون توتولمامیش اولدوغونا دایر اولاشدیغیمیز گؤزلم، قیسیتلی قونوسو ایله داهی الینیزده‌کی چالیشمانین آکادمیک جامعه آچیسیندان گؤره‌جه قاتقیسینی ایملَمک‌ده‌دیر. یاپیلان دارتیشما اویارینجا واریلاجاق یئرینسه گونجل دوزلمده هم حقیقتین گؤره‌لیلییی (نسبیّت) اوزرینه پوست‌مدرن دارتیشمالارا گؤز قیرپماسی، هم ده ادبیاتین فلسفی آچیدان نه قدر زنگین بیر قایناق اولدوغونون آلتینی چیزمه‌سی بکلَنمکده‌دیر.
ماراقلی اولانلار مقاله‌نین اورژینالینی بوردان اوخویابیلرلر.
[1] Walter Benjamin, “Proust İmgesi”, Son Bakışta Aşk, Çev. Orhan Koçak, 4. Basım, Metis Yayınları, İstanbul, 2006, s.101.
[2] a.g.e., s.103.
[3] چالیشمانین ایلک حالی، بیلینج آخیشی تئکنیک ایله یازیلمیشدیر.
مارسل پروست 7
«پروست‌ون زامانا قارشی ظفری» بئشینجی و سون بؤلوم
سونوج
کاییپ زامانین ایزینده آلغیلارین اولوشدوردوغو بیر روماندیر. پروست کیتابینا سورکلی باشقا اؤگه‌لر (عنصرلار) اکلر، اولایلارا یئنی کاراکترلر اکلر. بو تکنیکینده باشاریلی اولماسی اونون آیرینتیلاری یاخالایان بیر یازار اولماسینا و بونو توتقو ایله اویغولاما چابالارینا باغلانابیلیر. ائوره‌نین اوچ بویوتوندان فرقلی اولاراق باشقا بویوتلاری دا بولونور کی زامان دئدیییمیز قاورام بونلار آراسیندا ان اؤنملیسیدیر. آلغیلاریمیز یالنیزجا اوچ بویوتا و زامانا باغلی دئییلدیر. حافظه‌میز بیرچوخ پارچایا آیریلمیشدیر. داها آز قوللانیلان، اینسانین قارشیسینا داها آز چیخان پارچالار، بئینیمیزین اوجرا بیر کؤشه‌سینده قالان ساده‌جه خیاللاریمیزین پوسو ایله گؤره‌بیله‌جَییمیز خاطیره‌لری اورتایا چیخاریر. داد و قوخو بیر چای فینجانیندان بیر کندی دیشاری چیخارابیلیر. آلیشقانلیغیمیز دا بو دوروم قارشیسیندا بیر شئی یاپاماز؛ چونکو دادیلمیش گرچکین یئنیدن اورتایا چیخاریلماسیدیر، بو. پروست آلغی ضعیف‌لیغینی قوللانیر، اینسانین و فیزیکسل اولاراق عینی ایره‌لیله‌ین آمما ذهن‌لر اوزرینده فرقلی اتکیسی اولان زامانین دا یاردیمی ایله آنلاتیچی اوزریندن یئنی دونیالار یاراتماغا داوام ائدر.
زامان، نئچه آنین یان یانا گلمه‌سی ایله اولوشان هپ دورغون هپ اطرافی ایله ایلگیلَنن بیر قاورامدیر. کاییپ زامانین ایزینده دؤنگوسللیک، دَییشیم، سورکلی آخان ایرماق کیمی دایما یئنیلَنمه، بیرئیین بیلینجینه گؤره فرقلیلیق گؤسترن "زامان"ین اثریدیر. رومان، بیلینجین زامان یانیلغیسی سؤز قونوسو اولدوغوندا نه‌لر یاپابیله‌جَیینین ده بیر گؤسترگه‌سیدیر. زامانین ائشسیز دئوینیمی ایچَریسینده اینسانی اینجه‌لَین بیر یاپیتدیر. مدرن ادبیات‌دا مکان قدر اؤنمسَنن زامان آنلاییشی و آلغیسی پروست‌ون کاییپ زامانین ایزینده سئریسیندن سونرا دَییشیمَیه باشلامیشدیر. بو رومان سئریسی قورغونون مکانین سیلیک و پوسلو بویوندوروغوندان قوتولماغا ان چوخ یاخینلاشدیغی ادبی متن‌دیر. آلغیلارین و آلیشقانلیقلارین بیر مادلئن‌له نه‌لر یارادابیله‌جَیینین گؤستریلدییی بو رومان مدرن چاغلارین ادبی آنلاییشینی اؤنملی اؤلچولرده دَییشدیرمیش و اثرینی تاماملایامادان اؤلمکدن قورخان، زامانلا آمانسیز بیر ساواش ایچَریسینه گیرن، مارسل پروست‌ون آدینی و وارلیغینی اؤلومسوزلَشدیردییی کیتابی اولموشدور. بو رومان بیزه زامانین و اونون دَییشیمی ایله اینسان وارلیغینین دؤنگوسللییینی، زامان فلسفه‌سینین ادبیات ایچینده‌کی یئرینی، نئجه بیر رومان یارادیلاجاغینی و اؤلومسوزلویه اولاشمیش مارسل پروست‌ون زامانا قارشی ظفرینی گؤستریر.
تورک ادبیاتیندا احمد حامدی تانپینار، اوغوز آتای اولماق اوزَره پک چوخ یازاری ائتکیلَین مارسل پروست‌ون کاییپ زامانین ایزینده سئریسی زامان آنلاییشی، مکان و زامان ایلیشکیسینه گتیردییی یئنی یاخینلاشمالارلا وارلیغینی حیس ائتمه‌یه داوام ائدن اؤنملی بیر اثردیر.