«پروست‌ون زامانا قارشی ظفری» دؤردونجو بؤلوم
زامان و زامان آنلاییشینی ائتکیلَین فاکتؤرلر
سوانلارین طرفینین ایلک جومله‌سی «اوزون زامان گئجه‌لری ائرکن یاتدیم»دیر.[1] بو جومله‌دن سونرا یوخونون آلیشقانلیق و زامان آلغیسی اوزرینده‌کی ائتکیسینی آنلاتان صفحه‌لر واردیر. زامان کوزمیک و سایکولوژیک آنلامدا تک بویوتلو اولماقدان یوخو حالیندا ایکن چیخار. یوخونون یاپیسی کیمی تک بویوتلو بیر زامان آلغیسیندان قوتولور و دورغون آنلارین اولوشتوردوغو آنیمسامالار، رومان قورغوسوندا ایلرلَمَیه ساغلار: «بو فیریل فیریل دؤنن، قاریشیق خاطیرالار ان فاضلا بیرکاچ ثانیه سورردی دایما؛ چوغونلوقلا، بولوندوغوم یئر قونوسونداکی قیسا ترددودوم سیراسیندا، قاچان آتی ایزلرکن، کینئتوسکوپون بیزه گؤستردییی، بیربیرینی ایزلَین پوزیسیونلاری تک تک آییراماییشیمیز کیمی، بو چئشیتلییی اولوشتوران چئشیتلی تخمینلری بیربیریندن آییرامازدیم.»[2] کینئتوسکوپون یاراتدیغی گؤرونتولرله پروست آنلاتیسینین یاراتدیغی گؤرونتولر بیربیرینه بنزر. چایا باتیریلان مادلئن و یا آنلاتیچینین ننه‌سینی (بابا آنا) خاطیرلادان قراند هوتئل‌ده‌کی (Grand-Hotel) اوتاق، کسیکلی زامان کرونولوژیسینین اولایی یاراتیشینا اؤرنکدیر. آنلاتیچینین حایاتینداکی دَییشیکلیکلری خاطیرلاییشی آنا کاراکتر ده داخیل هرکسی ائتکیلر، اولایلارین زامانا باغلی اولاراق دَییشیمینی اورتایا قویار. بالبئک‌ده‌کی (Balbec) اودانین ایکی آیری زیارتده ایکی فرقلی دویغونو یاراتماسی، مکانین زامانا باغلی دؤنگوسللییینه ایری بیر اؤرنکدیر. کاراکترلر زامانین هر آشاماسیندا فرقلی حاللارا و زامانین ایشله‌ییشی سایه‌سینده اورتایا چیخار. زامانین ایشله‌ییشی، کاراکترلری زامان کرونولوژیسی ایچینده‌کی هر آشامانی آیری آیری ائتکیلَین وارلیقلارا دؤنوشدورور. آنجاق بو وارلیقلار هر بیر آنین آرخاسیندا، باشقا بیر آندان داها فاضلا و یا آز یاشانمیشلیق اولدوغو ایچین دویغوسال بوتونلویو، دوشونجه‌لری و آلغیلاری فرقلی اولان وارلیقلاردیر.
زامانین دیزیلیمی و ایره‌لیلَییشی اوزرینده دَییشیکلیکلر یاپماق و رومانی زامانین آخیشی اوزریندن یاراتماق کاییپ زامانین ایزینده‌ده تعقیب ائدیلن آنا یولدور. کاییپ زامانین ایزینده‌نین سون جیلدینده آنلاتیچینین قارشیسینا زامان و مکانین دَییشیمی، کاراکترلرین دویغولاری قارشیسینداکی یئنیلگیسی چیخار. ایلک جیلدده آنلاتیلان سوانلارین طرفی و قورمانتئس طرفی ژیلبرت و سن لونون (Saint-Loup) ائولیلییی ایله بیرله‌شیر. زامان و مکان ایکی طرفین بیر آرایا گلیشی ایله؛ حافظه‌نین، آلیشقانلیغین دَییشدیریلمه‌سی ایله یئنیلگی‌یه اوغراتیلیر. سون جیلدده رومان بویونجا بَتیملَنن چوخو کاراکتر و زامانین آخیشی ایچَریسینده‌کی آنلاردان اولوشان بوتون ایلیشکیلر، بوتون قورغولار محشر یئرینده‌کی کیمی بیر آرایا گلیر. آنلاتیچینین رومانینی یازماغا باشلاماسی، ان آزیندان قرار وئریب کئچمیشی قلبینده، عقلینده توتابیلمه‌سینین تک یولونون یازماق اولدوغونو آنلاماسی، پروست‌ون رومان آنلاییشی اوزرینه ایپ‌اوجولاری وئریر. آنلاتیچی، گؤسترگه‌لرین اورتایا قویدوغو، یاراتدیغی دونیانی و زامان سورونسالینی چؤزمه‌سی گرکدییینی آنلار و رومان یارادابیلمک ایچین کاراکترلری زامانین آخیشی ایچَریسینده، بو دَییشیم، بو دورغون آنلار کومه‌سی (سالخیم/ خوشه) ایچَریسینده اله آلماق گرکدییینه قرار وئریر. بیر باخیما یازاراق اؤلومو انگللَمه‌یه چالیشیر. مارسل پروست‌ون خیدمتکاریCéleste Albaret ایله یاپیلان رؤپورتاژلاردا پروست‌ون اؤلومدن سورکلی قورخدوغو، رومانینی بیتیره‌بیلمزسه هر شئیین بوشا گئده‌جَیینی دوشوندویو و الینی چابوک توتماسی گرکدییی قونوسوندا اؤزونه باسقی یاپدیغی بیلینمکده‌دیر.[3]
آنلاتینین اوزون بیر زامان آرالیغینا یاییلماسی، آنلاتیچینین اوشاقلیغیندان باشلایاراق یاشلیلیغینا قدر داوام ائتمه‌سی رومانین قورغو و اولای یوکونو آرتیریر. روماندا اونلارجا ائوه گیریلیر، اینسانلا دانیشیرلار. آنجاق بو قارماشیق کیمی گؤرونن یاپی زامانلا بیر بوتون اولوشتورور. بیربیری ایله باغلانتیلی، بیربیرینی تاماملایان، قورغوسال بوتونلویو اولان بیر آنلاتی اولوشدورور. پروست زامان زامان اولوشان قوپوقلوقلاری ایره‌لی داشیمالار، رومان زامانینداکی هرهانکی بیر آندان داها دوراغان یا دا اولای یوکو داها آز اولان باشقا بیر "آن"ـا دؤنوشلر یاپاراق گیدَریر (آرادان قالدیریر). بوتون کاراکترلری، اولایلاری و "حاللار"ی رومانین سون قیسملاریندا بیر آرایا گتیریب گئری دؤنوشلرله ایپ‌اوج‌لارینی وئردییی، یاواش یاواش اورتایا قویدوغو، کاییپ زامانی گؤزلر اؤنونه سریر. بو یاخلاشیمین گؤزل اؤرنکلریندن بیری قورمانتئس طرفی ایله سوانلارین طرفینین بیرلَشمه‌سی، بو بیرلشمه‌نین کاراکترلر آراجلاری ایله یاپیلماسیدیر. Mme Verdurin ین بیر قورمانتئسا دؤنوشمه‌سی ده کاراکتر دئوینیمینه اؤرنک تشکیل ائده‌بیلیر. 500 دن آرتیق کاراکتر، پروست‌ون بیر آدلار «قورام»ی یاراتماسی سایه‌سینده اورتایا چیخمیشدیر. بارت، بوتون بو آدلاندیرمالاری، اؤزل آدلار دیزگیسینین اولوشتورماسینی رومانین اؤنملی بیر پارچاسی ساییر. کاراکترلرین گرچک حایاتدا اسینله‌نیلرک (الهام آلاراق) یارادیلدیغی دوشونجه‌سی دوغرو و کئچرلی اولابیلیر؛ آنجاق گرچک حایاتداکی حاللاری دیققت آلینمادان رومانداکی زامانین دَییشیمینه آیاق اویدوراراق یاشارلار. رومانین سونلاریندا گؤرولن Mme Verdurin ایلک جیلدده قارشیلاشیلان Mme Verdurin دئییلدیر. دیگر کاراکترلر کیمی کؤکلری ایله ایلیشکیسی داوام ائتسه ده رومانین سونوندا باشقا بیر اینسان اولور و زامان دا سوسیئتده (توپلومدا) بولونماق ایستَین سنوب (snop) حالیندن Guermantes Prensesiـنه دؤنوشدورور.
مارسل پروست‌ون کاییپ زامانین ایزینده‌دن اؤنجه‌کی آنلاتیلارینا باخیلیرسا ـ سنت بویا قارشی یاپیتینداکی کیمی، بوتون متن‌لرینین قیسا، پارچالی آمما اورتاق بیر قاورامی، اولگویو دیله گتیرمَیه چالیشدیغی گؤروله‌بیلیر. اؤنجه‌کی بوتون آنلاتیلار کاییپ زامانین ایزینده‌نین گله‌جَیینه داییر بیر ایشارت کیمی‌دیر. پروست‌ون بؤیوک اثری نه ساده‌جه بیر عشق رومانی‌دیر، نه دئنه‌مه طرزینده یازیلمیش بیر ادبی متن‌دیر. یاپیت ایچَرییینده بوتون ادبی آنلاتیلارین اؤزللیکلرینی داشیر و هامیسینی آیری بیر اوستالیقلا ساخلار. هم عشق رومانی، تراژیک بیر رومان، هم الَشتیرل بیر متن، اوتوبیوقرافی، هم ده بیر دئنمه کیتابیدیر. رومانداکی "من" دیلی قارماشیق اولایلاردان اؤرولو یاپینی چؤزومله‌مک ایچین اویغون بیر دیلدیر. من دیلی رومانین ایچَریسینده‌کی اوتوبیوقرافیک عنصرلاری آنلاماغا دا یاردیمچی اولور. زامانین دیزیلیمی اوزرینده اوینانیرکن، رومانین چئشیتلی بؤلوملرینده آنلاتیچی‌دان اوزاقلاشیلیر و دئوینیم (حرکت) ایچَریسینده‌کی دیگر کاراکترلرین یانیندا زامانین آخیشی سئیر ائدیلیر. سوان‌ین ماجرالارینین آنلاتیلدیغی صفحه‌لرده اولدوغو کیمی آنلاتیچینین آنا اولایدان اوزاق بیر یئرده رول آلدیغی دا گؤرونور.
روماندا ادبیات تاریخینده یئر ائدینمیش اؤزللیکله بالزاک‌ین اینسانلیق کومئدیاسی‌ندا دا قوللانیلان بیر تئکنیک ده قوللانیلیر. پروست یاپیتیندا رومان کاراکترلرینه بیر سورکلیلیک قاتار و بالزاک‌ین هر رومانیندا عینی کاراکترلری قوللانماسینی کیمی او دا رومانین باشیندان سونونا قدر عینی کاراکترلری قوللاناراق بیر دؤنگوسللیک یاتیر. پروست‌ون سئچیمی دَییشن دوروملارین، قوشوللارین آنلاتیچی و اوخور طرفیندن تعقیب ائده‌بیلمه‌سینی ده ساغلار. بعضی کاراکترلر کیملیک دَییشدیریرلر و اصلینده بو دَییشیم آنلاتیچینین باخیشی ایله پارالئللیک گؤستریر. آنلاتیچینین اطرافینداکی آخیشا باخیشی، او کارکترلرین ده گرچکده اولمادیغی شکیللره بورونمه‌سینی ساغلار. بو تئکنیک، پروست‌ون کاراکترلرین زامان ایچَریسینده اینجه‌لَنمه‌سی گرکدییینه دایر گؤروشو گؤز اؤنونه آلینیرسا، کیتابدا قوللانیلان اصلی اوسلوب و تئکنیک عنصرلاریندان بیری حالینا گلیر.
[1] Marcell, Proust, (Çev: Roza Hakmen) Kayıp Zamanın İzinde: Swann'ların Tarafı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999 s.5
[2] Roland Barthes, ‘Roman Metninin Kıvama Geliş’i Kitaplık Dergisi Mart 2008 Sayı: 114, s.116
[3] Mehmet Rifat, Marcel Proust: Yazma Eyleminin Serüveni ya da Bir Roman Yaratmak, Kitaplık Dergisi Mart 2008 Sayı: 114, s.109