شریف مردی

شریف مردی

یاییملانمیش کیتابلاریم:

1ـ قلمه‌قوزان، 1395
2ـ اولدوزلاردان بیری قایمیشدی، 1395
3ـ یول آیریجیندا یازیلمیش حیکایه‌جیکلر، 1395
۴- داغیتماغا دوغرو، ۱۳۹۹
ایمیلیم:
sharifmardi[@]gmail.com

۱۱۲ مطلب با موضوع «قیسا یازی» ثبت شده است

ساده یازماق چتین‌می، چتین یازماقمی ساده؟

 شعریمیز چوخالیب، یانی‌سیرا شعر کیتاب‌لاریمیز دا او بیری ادبی ژانرلارا گؤره چوخ یاییملانیب؛ آنجاق شعر کیتاب‌لارینین سایجا آرتماسی، موخاطب‌لرینین ده آرتماسی آنلامینا گلمیر. بونو آذربایجان ادبیاتی ایله یاخیندان اوزاقدان ایلگیله‌نن هر کس بیلیر و گؤرور؛ سؤزومون اثباتیندا کیتاب ساتیش مرکزلرینده قفسه‌لرده توز یئیه‌ن شعر کیتاب‌لارینا ایشاره ائتمه‌یی ده لازیم گؤرمورم. 

 بوردا بو سارسیجی مساله‌نین عیللت‌لرینه توخونماق و یا بو قونودا چؤزوم یول‌لارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده دئییلم. فقط، او بایاغی سؤزو، دادی گئتمیش ساققیز کیمی من ده چئینه‌ییب چئینه‌ییب تکرارلاماق ایستیرم: شعریمیزده دیل و دوشونجه چالاچوخورلوغو وار. 

 دوشونجه‌دن بوشالمیش شعریمیز، آرتیق موخاطب‌لرین بیه‌نیسینی قازانابیلمیر؛ شعرلریمیزده او آن‌لاردان داها خبر یوخدور؛ چونکو او آنی یازیب یارادانلار، یازدیقلارینی گئرچک دونیادا دا یاشامیرلار. شاعیرلریمیزین یاشام طرزی، یئمک رژیمی، موطالیعه‌لرینین مسیری دییشمه‌لی‌دیر بلکه. 

 بول بول قورولوش و ترکیب یانلیشلیق‌لارینین گؤزه چارپدیغی و یا هر شئیین یولوندا گئتدییینی ساندیغیمیز بیر یازی‌دا، دیقتله سئچیلمه‌میش کلمه‌لره راسلادیغیمیز شعرلریمیزین دیلینده، چکیجی‌لیک عونصورو چوخداندیر اوچوب گئدیب. شخصی دیل شعریمیزین بلاسی اولوب.

 هامی کلمه‌لره ایسته‌دییی و خوشونا گلن مفهومو چاتیب بیزده‌له‌ییر، هئچ کس ساده یازمیر، موبهم یازماق بیر اوستونلوک ساییلیر، چتین و آلینما کلمه‌لر ایشله‌تمک بیر ائپیدئمی‌ اولوب. چیلخا تورکجه آدی ایله، ولی اصلینده باشقا تورک اؤلکه‌لرینده اوخوناجاغی تاماهلانماسییلا ایستانبولجا کلمه‌لر یاغدیریلیر شعرلره.* اوتای آذربایجاندا یایغین اولان روسجا کلمه‌لر دوغما کلمه‌‌لر کیمی موخاطب‌لره قالب اولونور. حالبوکی بو اثرلر یئترینجه گوجلو اولدوغو صورت‌ده، هم ایستانبولدا اوخوناجاقدیر، هم پاریس‌ده، هم ده باشقا شهرلرده‌. آنجاق هر یئردن اؤنجه تبریزده اوخونمالی‌دیر بو اثرلر، بوتای آذربایجان تورکجه‌سینده و بو تای آذربایجان کوتله‌سی ایچینده. یئرلی لهجه‌ و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی‌ و ادبیاتیمیز مستقل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالی‌دیر.

شعریمیز هاچان اوغرادیغی بو شخصی سمبولیک دیلین الیندن قورتاراجاق؟ موبهم یازماق نه زامان حاقسیزجا یوکسه‌لدییی بو مسلط موقعیتیندن آشاغی ائندیریله‌جک؟ ساده شعر هاچان او موبارک آددیملارینی ادبیاتیمیزا باساجاق؟ شاعیرلریمیز ساده یازماق خطرینی نه زامان جانلارینا آلاجاقلار؟ شعریمیزین لنگئیستن هیوزلارینی، کارل سئندبرگ‌لرینی، اورهان ولی‌‌لرینی نه زاماناجان گؤزله‌مه‌لی اولاجاغیق؟ 

بوردا بو سؤزوم‌له ایستانبول تورکجه‌سینی آذربایجان تورکجه‌سیندن آیری توتان بیر باخیش‌ طرزی‌نین طرفلیسی کیمی گؤرونمک ایسته‌میرم. بو سؤزومله تکجه یئره‌ل و بؤلگه‌سل عونصورلارین ادبیاتیمیزدا اؤن پلان‌لارا گتیریلمه‌سیندن یانا اولدوغومو وورغولاماق ایستیرم. ایستانبول تورکجه‌سینین ادبی سؤز داغارجیغیمیزدا نجور گیرمه‌سی قونوسوندا بیر چوخ یازارلار کیمی منیم ده نظرلریم وار.

غفور امامی‌زاده خیاوی

(بو سیرایازیلار ایلک اولاراق اؤیکوموز کانالیندا گئدیب)

  • شریف مردی

اولیسسئس یوخسا اولیس (یولیسسئس) رومانینین اؤنه‌میندن دانیشماق منه توشمز. آرماغان اکیجی (جیمز جویس’ون نوزاد ارکمن’دن سونرا ایکینجی کره تورکجه‌یه چئویرن آدام) «اولیسسئسی نه‌دن اوخومالیییق؟» باشلیقلی یازیسینیندا سایدیغی نه‌دنلر. آرماغان اکیجی اؤز یازیسیندا بئش نه‌دن گتیرمیش! او بئشینجی نه‌دن ایسه باغلانیر اوغوز آتای’ین «توتونامایانلار» رومانینا! ییرمینجی یوز ایلین ان اونلو تورک رومانی. اوغوز آتای بو اونلو رومانی 1971ده آنا تئمی قورخو اولاراق یازمیش، دیری ایکن داها باسیلمایاجاق قالیر و کوته طرفیندن آلقیلانماز نظره گلسه ده آنجاق سونرالار دفعه‌لرله یاییملانان و ان چوخ ساتیلان رومانلاردان اولور.

توتونامایانلارین قونوسو: سلیم ایشیق’ین اینتیهار ائتدییینی اؤیره‌نن تورغوت اؤزبن، ایهمال ائتدییینی دوشوندویو آرخاداشینین کئچمیشینین ایزینی سورمه‌یه و سلیم’ین تانیدیغی اینسانلار آراجلیغی‌یلا اونو تانیماغا چالیشیر. هر اینسانا فرقلی بیر یؤنونو گؤسترن سلیم’ین گؤرونتوسو، تورغوت’ون بو اینسانلارا دانیشماسی سونوجو اوخوجونون و تورغوت’ون گؤزونده خصوصیت قازاناجاقدیر. روماندا بیر چوخ کیشی وار آمما هر بیری اصلینده سلیم’ین حایاتینداکی کیشیلردیر و توم آنلاتیلار سلیم اشیق’ی آیدینلاتیر. سلیم ایشیق «دوشونن و سورغولایان اینسان»ین سیمگه‌سی‌دیر و بو اوزدن «توتونامامیش»دیر. (تورکجه ویکی‌پئدیا-توتونامایانلار)

 

 

آشاغیداکی یازی حاجت تپه بیلیم‌یوردونون سوسیال بیلیم‌لر انیستیتوسو تورک دیل و ادبیاتی (آنلام‌بیلیم دالی) فاکولته‌سینده سونولان (2015) خیرالنسا توپچو آدلی اؤیرنجینین دوکترا تئزیندن کسیلیب کؤچورولموشدور. یازار میشل فوکونون اؤزنه و اقتدار آدلی اثرینده‌کی اقتدار و اؤزنه ایلیشکیسینی چوخ قیسا و ییغجامجا اؤزه‌تله‌یندن سونرا، بونلارین ادبیاتدا (اؤزلجه آنلاتی‌دا) و یازارین قونومونو سارسیدماسیندا نئجه رولو اولدوغونو آچیقلاییر.

میشل فوکو، 20جی یوز ایلده اؤزنه قونوسوندا ان سرت اله‌شتیریلری یاپان دوشونورلرین باشیندا گلیر. فوکو (2005)، اؤزنه و اقتدار آدلی سئچمه یازیلاریندان اولوشان اثرینده، اقتدار و اؤزنه ایلیشکیسینی آچیقلار. آراشدیرمالارینین آنا اکسه‌نین اقتدار دئییل اؤزنه اولدوغونو بلیرتن دوشونور، اؤزنه‌نین آنلاملاندیرما و اوره‌تیم ایلیشکیلرینی اینجه‌لمه‌سی سیراسیندا اونو اقتدارلا اولان باغینی فرق ائتدییینی سؤیلر. او، اقتدار قاورامی‌یلا اؤزنه‌یه نفوذ ائده‌بیلمک آدینا ایلگیله‌نیر. بو نقطه‌ده، سؤزو کئچن ایکی قاورام آراسینداکی ایلیشکی اؤزنه‌نین نسنه‌لشدیرمه سوره‌جینده اقتدار تانیمیندان نئجه فایدالاندیغی‌دیر. اقتدار ایلیشکیلرینین گون ایشیغینا چیخاریلماسی، قونوملارینین ساپتانماسی، اویغولانما نقطه‌لرینین بلیرله‌نمه‌سی اقتدارا دیره‌نیش نقطه‌لرینین ده آچیغا چیخماسی ساغلایاجاقدیر. فوکو، اوتوریته قارشیتی مجادله‌نین بعضی اورتاق نقطه‌لری اولدوغونو بلیرتیر. بونلاردان ایلکی بو تیپ مجادله‌لرین تک بیر اؤلکه‌یله سینیرلی اولمامالاری‌دیر. ایکینجی اولاراق، مجادله‌لرین اقتدارین دنه‌تله‌نمه‌ین و سورغولانمایان ائتکیلرینه یؤنه‌لیک گرچکله‌شدیرلیمه‌لی‌دیر. اوچونجو اولاراق سؤزو کئچن مجادله‌لر دوغوردان اقتداری اله‌شتیریرلر، سورونون چؤزوموندن چوخ آنارشیست بیر باخیش آچیسی‌یلا اقتداری هدف آلیرلار. دؤردونجو اؤزللیک اولاراق اوتوریته قارشیتی مجادله‌لرده بیرئیین قونومونون سورغولاندیغیندان بحث ائدیله‌بیلیر. بو مجادله‌لر بیرئیین فرقلی اولما حقینه صاحب چیخارکن اونو اؤز کیملییینه باغلایان قیسیتلایان هر تور عنصرا سالدیریرلار. بیرئی قاورامیندان گوج آلیب بونون بیر اوتوریته عنصرو اولاراق قوللانیلماسینا قارشی چیخارلار. بئشینجی اولاراق فوکو بیلگینین آیریجالیقلارینا قارشی یوروتولن بیر مجادله‌دن بحث ائدر. بیلگینین اقتدارلا اولان ایلیشکیسی، بو ایلیشکی نتیجه‌سینده بیر بیلگی امپراطورلوغو قورولماسی بو مجادله‌لرین بیر دیگر اورتاق اؤزللیکینی اولوشدورور. سون اولاراق ایسه، مجادله صاحبلرینین اؤزلرینه سوردوغو «بیز کیمیک؟» سوروسو، انسانلارین کیملییینی بیلیمسل اولاراق بلیرله‌ین آنلاییشین رددینی ایچَریر.

 

 

21/10/1395 (سه‌شنبه 2017/01/10)

رمان گرسنه ـ کنوت هامسون ترجمه احمد گلشیری انتشارات نگاه: تهراندان آلدیم، دوشنبه سایتیندا هامسونا گؤره بیر یازی وار ایدی اوردا تانیش اولدوم و بو یازارین سوراغینا گئتدیم. کیتابی آلاندا کیتابچی باشقا کیتابدا ساتیجیلار کیمی منه اؤنَردی و من ده آلدیم. چارلز بوکوفسکی‌نین عامه‌پسند رومانی. آنجاق گرسنه رومانینی کی گرک گرسنگی ترجمه اولایدی ایکی گونه اوخویوب بیتیردیم. بو روماندا یازار بوتونلوکله اؤز ایچینده دیالوقدادیر؛ آجلیق چکمه‌یین لاپ درین ائتکیلرینه واریر؛ آج انسانین روحی چلیشکیلرینه و شرافت‌له شرافت‌سیزلییین ایچینده یازیلمیش و بیتمه‌ین دیالوقلاردیر بو رومان باشدان باشا. سونوندا گؤزل بیر رومان اوخوموشام سانیرام. ائله بیل کیتاب یاخشی ائدیت اولمامیشدی و دولو ایدی املایی و ویرایشی غلطلرله. رومانی مدرن کلاسیک اثرلر سیراسیندا تانیتدیرمیشدیلار. هر حالدا اوخوماغیندان و هامسونلا تانیشدیغیمدان ممنونام.

 

22/10/1395 (چهارشنبه 2017/01/11)

صوبدن چارلز بوکوفسکی‌نین عامه‌پسندینی اوخویورام (دونن گئجه 50 صفحه‌سینی اوخودوم) آنجاق هم شیرین هم ده قورو بیر روماندی. و آدی کیمی عامه‌پسد یا دا pulp دی ائله. سونو بودو کی اوقدر راضی ائتمیر آنجاق یازماغی اؤیره‌ده‌بیلن رومانلارداندیر. نثری هئچ پیس دئییل، ترجمه‌سی یاخچی‌دی. آمما آمئریکان یازی ترزیدی هر حالدا.

 

  • شریف مردی

دوه ایله کجاوه: معنایا وارماق سوره‌جی

من ادبیات‌دا «غایت» یوخسا «آماج» آرامیرام. نه ایسه، هر حالدا، آرادا بیر «معنا» اولوشمالی‌دیر و بو معنایا وارماق اوچون چئیشت‌لی اوفوقلارین (تؤره‌دیجی ایله توکه‌دیجی‌نین اوفوقلاری) آراسیندا توتوشابیلن «اورتام» اولمالی. بیر استعاره ایله دئسم: دَوه ایله کجاوه! «اینجه‌صنعت اورونو» بیر «مَحمِل» دیر. مخاطبی اشاره ائتدیییم اورتاما گؤتوره‌بیلن "دَوه"نین دؤرد آیاغیندان ایکیسی «بیچیم» و «ایچَریک» اولسا، اوبیری ایکیسی ده اوخوجونون اؤزودور. اینجه‌صنعت اورونوندن معنا یارانماق ایچین مخاطبین یوغون رولو وار؛ بو رول یالنیز اوخوجو/ مخاطبین اولماغی ایله دئییل، داها آرتیق «آلاندا» اولمالی‌دیر اوخوجو. بو استعاره‌ده، هر حالدا، مؤلف اؤلمه‌سه ده، دیری بیر رول اوینامیر. دوه‌نین یاریسی مؤلف‌دن، اوبیری یاریسی ایسه مخاطب‌دن اولوشموش؛ آنجاق مؤلف، یازی قوتولونجا، قیراغا چکیلرک، اورتادا یالنیز «متن» قالیر. دوه‌نین، سونوندا، بیر «اورتاما» یئتیشمه‌یی ایچین، نه‌قدر جیغیر ده اولور اولسون، توتوشابیلن «افق» لازیم. بو اوزدن، ایتالییان گؤسترگه‌بیلیمچی و رومانچی، اومبئرتو ائکو[1]، «مودئل اوخوجو[2]»دان سؤز ائتدییینده (ائکو، 1992:64)، اوخوجو ایله مؤلفین اوفوقلاری آراسیندا ماکزیمم بیر توتوشمانین گرچکله‌شدییینی قصد ائدیر (ائکو، 1994:52)؛ مؤلف البته داها یوخدور آرادا و متن اوفوق یییه‌سی‌دیر. اومبئرتو ائکو «متنین نیتی[3] و اوخوجونون نیتی[4]» (ائکو، 1994:50) کیمی تئرمینلری ایسه «یوروم سینیرلاری» (ائکو، 1994) قاورامینی دارتیشاراق بو دوغرولتودا آچیقلار. وارسایدیغیم دَوه‌نین معنا آدلاندیردیغیمیز آلانا وارماق ایچین، دؤرد آیاغین اَن آزی بیر دوغرولتودا اولماسی گرک‌دیر. آنجاق بو بیرله‌شدیریلمیش "دَوه" اوقدر ده آیاق توتوب سونسوزا قدر جوولان وئره‌بیلمز. ائکو «یوروم و آشیری یوروم» (ائکو، 1992) یازیسیندا، قونویا توخوناراق آشیری یوروملامانی هئچ ده ساوونمور.

قایناق

Eco, Umberto. The Limits of interpretation, Bloomington: Indiana University press, 1994.

Eco, Umberto. "Overinterpreting text" in Interpretation and Overinterpretation, ed .Stefan Collini, Cambridge, England: Cambridge university press, 1992, pp. 64- 88.

 

[1] Umberto Eco (1932-2016)

[2] model reader

[3] intentio operis

[4] intentio lectoris

  • شریف مردی

دونن «انقلاب»دان ایکی اوچ «ایکینجی ال کیتاب» آلدیم؛ اونلارین بیرینی آچیب واراقلارکن غریب بیر دویغو ایله راستلاشدیم. کیتابین بیرینجی صفحه‌سینده (قابیغین ایچینده) چئویرمن ایمضاسی ایله یاییم باشقانینا مهریبانجا سؤزلرله سونولوش یازیلمیشدی! چئویرمنین آدی (باخدیم کیتابین قابیغینا؛ همن آد ایدی) و یایین ائوینین باشقانینین آدی...

تلیس تلیس «انقلاب»دا قالدیریرما تؤکولموش اوچ میتن تومنلیک کیتابلارین ایچینده؛ مینلر دیَرسیز و سفارشی کیتابین قاتیندا...

یازی‌دان سونرا: هله من بو اوچ مین تومنلیک کیتابلارین ایچینده داها چوخ دیَرلی کیتابلار دا تاپمیشام؛ لویی پویمان درله‌ییب ییغان «اخلاق زیست محیطی» باشلیقلی ایکی جیلدلیک مقاله توپلوسو (من ایکینجی جیلدین بو اوچ میتن تومنلیک کیتابلارین ایچیندن چکیب چیخارتیدم)، مترجم‌لری: محسن ثلاثی، محمد قائد، منصوره شجاعی، هادی غبرایی، مصطفی ملکیان، مژده دقیقی، عباس مخبر...

  • شریف مردی

بهار درویش‌جمال‌اوغلونون 2014ده یاییملانان چالیشماسی «آنلاتی‌بیلیمه گیریش»، تورکیه‌ده آنلاتی‌بیلیمین اؤنجوسو اولاراق آدلاندیریلابیله‌جک چالیشمالاردان بیری‌دیر. بو چالیشما، آنلاتینین تانیمیندان، آنلاتی‌بیلیمین تاریخ‌سل گلیشمه‌سینه، کلاسیک آنلاتی‌بیلیم مودللریندن مودرن آنلاتی‌بیلیم گؤروشلرینه اوزانان قاپساملی بیر بیلگی ییغینجاغی‌دیر. آشاغیداکی پاراگراف درویش‌جمال‌اوغلونون «آنلاتی»یا گؤره وئردییی تانیتیم، دیقت چکیجی و گؤز قاماشدیریجی بیر ایفاده‌دیر:

«گنل اولاراق اینسان‌اوغلونون تجروبه‌سینی شکیلله‌ندیرن ان تمل استراتژی اولاراق نیته‌له‌ندیره‌بیله‌جه‌ییمیز آنلاتی، بو اؤزللییی‌یله ائورنسل بیر بویوت داشیماقدا و هاردایسا بوتون بیلیم داللارینین مرکزینده یئر آلماقدادیر. سون ایللرده یاپیلان آراشدیرمالار، عقل یوروتمه‌یی ایلک اؤنجه آنلاتیلارین سوندوغو یاپی واسیطه‌سی‌یله اؤیرندیییمیزی گؤسترمک‌ده‌دیر. (...) بیلیندییی کیمی ادبیات، "ساده‌جه حیاتین یاتای دوزله‌مده (یانی اوخوجونو باشقا تورلو قارشیلاشمایاجاغی اولایلار، مکانلار و کیشی‌لرله تماسا کئچیرن) بیر اوزانتی‌سی دئییل، عینی زاماندا دیکئی دوزله‌مده (یانی اوخوجودا داها درین، داها کسکین و داها تام بیر تجروبه یاشادان) بیر اوزانتی‌سی‌دیر". بو آچیدان باخیلدیغیندا قورماجا آنلاتیلار، گرچک دونیانین قورغوسال بیر تمثیلینی سونان قورماجا دونیالار اولاراق گؤروله‌بیلیر.»

“Genel olarak insanoğlunun tecrübesini şekillendiren en temel strateji olarak nitelendirebileceğimiz anlatı, bu özelliğiyle evrensel bir boyut taşımakta ve neredeyse bütün bilim dallarının merkezinde yer almaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, akıl yürütmeyi ilk önce anlatıların sunduğu yapı vasıtasıyla öğrendiğimizi göstermektedir. (…) Bilindiği gibi edebiyat, ‘sadece hayatın yatay düzlemde (yani okuyucuyu başka türlü karşılaşamayacağı olaylar, mekânlar ve kişilerle temasa geçiren) bir uzantısı değil, aynı zamanda dikey düzlemde (yani okuyucuda daha derin, daha keskin ve daha tam bir tecrübe yaşatan) bir uzantısı’dır. Bu açıdan bakıldığında kurmaca anlatılar, gerçek dünyanın kurgusal bir temsilini sunan kurmaca dünyalar olarak görülebilir.”

Bahar DERVİŞCEMALOĞLU, Anlatıbilime Giriş, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2014,  ss.59-60

  • شریف مردی

اسماعیل شیخلی‌دن دلی کور (رومان)، آیریلان یوللار (رومان) و اؤلولری قبریستاندا باسدیرین (حیکایه توپلوسو) باشلیقلی اثرلری اوخوموشام. اؤلن دونیام (رومان) ایسه سونرالار اوخویاجاغیم کیتابلارداندیر. بونلاری هر آماج ایله کیتابا (تورکجه) یاخینلاشان اینسانلارا اوخوماغینی اؤنریرم. ایستر یالنیز اوخوماق لذتی آرایانلار، ایستر ساغلام دیل آرایانلار ایسر آذربایجان کندلرینین کئچمیش (یوز ایل بویونجا و شاید داها چوخراق) کولتورل تاریخی‌نه ماراقلی اولانلار، ایستر کند رومانی‌نا ماراقلی اولانلار، ایستر آنلاتیچینین بوتون یارادیلان دونیاسینین قاپسامینی چئوره‌له‌ین، هرشئیی بیلن راوی‌نین روایتینی تمامی ایله دادماق ایسته‌ین‌لر، ایستر دیل ساحه‌سینده لایه لایه دیل امکانلاریندان یارارلانماغی دادماق ایسته‌ین‌لر، ایستر یئرلری یاتیملی سؤزلرین قوللانماسینی اؤزله‌ین‌لر، ایستر آتاسؤزلرین ایشله‌و و قونومونون یئرلی یئرینده‌جه یارالانماغی اؤیرنمک ایسته‌ین‌لر و ... بونلاری دادماق، بیلمک، گؤرمک ایسته‌ین‌لره دؤنه‌لرله دؤنوب اوخوماسینی اؤنریرم. کیتابلارین دؤردونو ده بوتا نشر یاییملاییب‌دیر.

آنجاق بؤیله متن‌لری و اوسته سایدیغیم رومانلاری یوخسا حیکایه‌لری اوخورکن چوخ‌سسلی یوخسا نئچه‌بویوت‌لو متنلر آختارانلارا بیر اویاری دا وئرمک ایسته‌ییرم: آراماسینلار بونلارین ایچینده بؤیله بیر شئی! بوللو بوللو شخصیت‌لر ایچینده وارکن هامیسی آنجاق مؤلفین سسی آلتیندا نفس چکیرلر. مثلا گئجه‌لر یاتمادان اؤنجه بیر ساعت یوخسا یاریم ساعت بیر کیتاب اوخویوب سونرا یاتاغا گیرمک ایسته‌ین اوخوجو کیمی گیریشسین متنه...

  • شریف مردی

«بوغاناق» رومانین آلتینجی بؤلومونده، 195جی صفحه‌ده بئله اوخویوروق:

«کئچی جان هاییندا قصاب پی آختاریر. من نه حالدا بی نه حالدا.. یانی گلیب مننن مییاعات اولا.. نئجه اولی اوغلیم اولاندا.. جان جاننان آیریدی باش باشدان.. نه بیلیر نه چکیرم.. ایندی کئفله‌نیر کی دده‌مه یانچییام دای.. همراه.. دیین یوخ نه همراه تمراهیدی..؟ هر مریضه بیر بوینی یوغون یئنگه قوشیسوز کی نئینییه..؟ مریضین باشین توتا..؟ دده‌سین یاندیرا..؟ قارراقار.. قورراقور.. هیرراهیر.. زهر درد.. نه‌دی..؟ پرسداررار آزیدی سوز ده بی یاننان.. نه دئییسوز آخی..؟ بیماریستان دیی کی ماتی مئیخاناسیدی.. ماتی مئیخاناسی.. دیین یوخدی اگر مریضه یئنگه لازیمدی به بیر بئله پرستار نه‌یه گرحدی..؟ ایت خیلی کیمین هورکوتمویونجه سایماق اولمیر.. باخیسان هئی آغ کؤینحلیدی کی آششیغینان بالابانچی کیمین بیربیرینین دالیجا بیدی هیرناشا هیرناشا کئچیر.. بیماریستان دولاندیرماخ دیی بو.. اویون اویناماخدی.. اویون اویناماخ.. پیشیح بزه‌محدی.. آدام نه دئسین آخی..» (ملک‌نژاد، 1396:195).

سیرایلا بیربیرینه دوزن مثللر و آتاسؤزلر ایله دردلرینی دیله (بیلینج آخیشینا) گتیرن آنلاتیجی، سایدیقلاری درددن باشقا دیله گتیرمه‌دیی دردی ده گؤستریر (دئمیر). «بوغاناق» تمامی ایله نئچه‌بویوتلو بیر روماندیر؛ اوست قاتلاری کئچیب درینه جومساق، دیل قونوسودور بو رومان. دردلر ایچینده بوغولان آنلاتیجی‌نین درین دردلریندن بیری ایسه دیل‌دیر. سؤزلرینی آنلاماق ایچین اوخوجونون کولتورل کودلارین آنلاییشینا وارماسی گرک. بو اوزدن آنلاتیجی «دیل»ین قاتلارینی گؤسترمه‌لی‌دیر؛ بویلو بوخونلو. «آدام نه دئسین آخی..» ایفاده‌سی ایسه، بئله‎لیکله، نئچه بویوتلو آنلام قازانیر سون‌دا؛ «نه دئسین آخی...» آنلاتیجینین اومودسوز اولدوغونو یئتیررک، «آدام یاد کولتورون ایچینده دیل خزینه‌سینیندن نئجه یارارلانسین؟» کیمی بیر باغیرما وار؛ یالنیزلیق یوکسکلییینده غریب بیر چیغرما. کیتابین سونولوش بؤلومو ایسه آچیق آیدین گؤستریر بونو. بو اوزدن سؤزلرین سونوندا گلن «آدام نه دئسین آخی...» ایفاده‌سی دفعه‌لرله اوخوجونون باشیندا یانقیلاناراق گئدیب قاییدیر.

 

اوسته گتیردیییم یازی، یازماغیندا اولدوغوم مقاله‌نین بیر پارچاسی‌دیر.

  • شریف مردی

«من نیته‌لیکسیز آدامام، ساده‌جه کیمسه بونون فرقینده دئییل. بوتون یاخشی، بیچیمسل دویغولارا صاحیبم، نئجه داوراناجاغیمی البته بیلیرم، آمما ایچ‌سل اؤزدشله‌شمک یوخ.» (1928) موزیل

فرانز کافکا، جیمز جویس و هرمن بروخ ایله بیرلیکده ییرمینجی یوز ایلین رومانینین بؤیوک اوستالاری آراسیندا یئر آلان اوتریشلی یازیچی روبئرت موزیل (1942ـ1880)، 1921 ایللریندن باشلایاراق اؤلونجه‌یه قدر نیته‌لیکسیز آدام اوزرینده همن هر گون چالیشمیش و رومانین ایلک کیتابی 1930دا، اوچونجو کیتابی ایسه 1933ده یاییملانمیشدیر. تاماملانمادان قالان دؤردونجو و سون بؤلومو یاییملانماسی ایسه آنجاق آرادان هاردایسا ییرمی ایله یاخین بیر سوره کئچدیکدن سونرا گرچکلَشه‌بیلمیشدیر. نیته‌لیکسیز آدام، گرچک آنلامدا بیر چاغ و کئچیش دؤنَمی رومانی‌دیر. یازیچی طرفیندن «ایمپکرالیا» دئیه آدلاندیریلان، گرچکده 19جو یوز ایلین سونوندا و 20جی یوز ایلین باشیندا آرتیق چؤکوش سوره‌جینه گیرمیش اولان اوتریش ماجاریستان ایمپاراطورلوغونو سیمگه‌لَین بیر اؤلکه‌ده موزیل، مودئرنیزم سوره‌جینده‌کی بیر توپلومون و بیرئیین توم چالخالانتیلارینی سرگیله‌مه‌یی آماجلار. بو چالخانتیلار، رومانین باش کیشیسی، یعنی «نیته‌لیکسیز آدام» اولان اولریخ‌ین کیملییینی آراجلیغی‌یلا سرگیله‌نیر. اولریخ، بیر آیاغی‌یلا اسکی‌ده، اؤته‌کی آیاغی‌یلا یئنی‌ده دورماقدادیر. بوتون سورون، اونون بو کئچیش قونومونون دوغال سونوجو اولان چلیشکیلرین اوسته‌سیندن گلیب گلمه‌یه‌جه‌یی سوروسوندا اوداقلانیر. نیته‌لیکسیز آدام اولریخین کیشیسل چاتیشمالاری آراجلیغی‌یلا آوروپانین بیرینجی دونیا ساواشی‌یلا بیرلیکده باشلایان تینسل چؤکوشونو آنلاتان موزیل، گله‌نکسل ترزدن اوزاقلاشاراق، رومانین اولایلاری آنلاتیم هؤرگوسویله ده اوخوجونو شاشیردیر. یاشانان بونالیمی اله آلیش و آختاریش ترزی ایله چاغداش ادبیاتین باش یاپیتلاریندان بیری اولاراق قبول ائدیلیر.

  • شریف مردی

چئوریسینی سئچکین سئلوی‌نین یاپدیغی جان یایینلاری 2005 تاریخلی 27جی باسقیسینین آرخا قاپاغیندا قارسیا مارکئزین آغزیندان بو سؤزلر یئر آلماقدادیر:

«یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی یازماغا باشلادیغیمدا، اوشاقلیغیمدا منی ائتکیله‌میش اولان هر شئیی ادبیات آراجلیغی‌یلا آختارابیله‌جه‌ییم بیر یول بولماق ایسته‌ییردیم. چوخ قسوه‌تلی قوجامان بیر ائوده، تورپاق یئین بیر باجی، گله‌جه‌یی سئزن بیر بؤیوک‌آنا و موتلولوقلا چیلغینلیق آراسیندا آیریم گؤزائتمه‌ین، آدلاری بیر اؤرنک بیر ییغین قوهوملوق آراسیندا کئچن اوشاقلیق گونلریمی صنعت‌سل بیر دیلله آردیمدا بوراخماقدی آماجیم. یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی ایکی ایلدن داها قیسا بیر سوره‌ده یازدیم. آمما یازی ماشینیمین باشینا اوتورمادان اؤنجه بو کیتاب حقینده دوشونمک اون بئش، اون آلتی ایلیمی آلدی. بؤیوک‌آنام، ان آجیماسیز شئیلری، قیلینی بیله قیپیردامادان، سانکی یالنیزجا گؤردویو شئیلریمیش کیمی آنلاتیردی منه. آنلاتدیغی اؤیکولری بو قدر دَیرلی قیلان شئیین، اونون دویغوسوز تاوری و ایمگه‌لرینده‌کی زنگینلیک اولدوغونو قاورادیم. یوز ایللیک یالنیزلیق‌ی بؤیوک‌آنامین ایشته بو یؤنته‌مینی قوللاناراق یازدیم. بو رومانی بؤیوک بیر دیقت و کئیفله اوخویان، هئچ شاشیرمایان سیرادان اینسانلار تانیدیم. شاشیرمادیلار، چونکو من اونلارا حیاتلاریندا یئنی اولان بیر شئی آنلاتمامیشام. کیتابلاریمدا گرچکلییه دایانمایان تک جومله بولمازسینیز.»

Çevirisini Seçkin Selvi'nin yaptığı Can Yayınları 2005 tarihli 27. baskısının arka kapağında García Márquez'in ağzından şu sözler yer almaktadır:

"Yüzyıllık Yalnızlık'ı yazmaya başladığımda, çocukluğumda beni etkilemiş olan her şeyi edebiyat aracılığıyla aktarabileceğim bir yol bulmak istiyordum. Çok kasvetli kocaman bir evde, toprak yiyen bir kız kardeş, geleceği sezen bir büyükanne ve mutlulukla çılgınlık arasında ayrım gözetmeyen, adları birörnek bir yığın hısım akraba arasında geçen çocukluk günlerimi sanatsal bir dille ardımda bırakmaktı amacım. Yüzyıllık Yalnızlık'ı iki yıldan daha kısa bir sürede yazdım. Ama yazı makinemin başına oturmadan önce bu kitap hakkında düşünmek on beş, on altı yılımı aldı. Büyükannem, en acımasız şeyleri, kılını bile kıpırdatmadan, sanki yalnızca gördüğü şeylermiş gibi anlatırdı bana. Anlattığı öyküleri bu kadar değerli kılan şeyin, onun duygusuz tavrı ve imgelerindeki zenginlik olduğunu kavradım. Yüzyıllık Yalnızlık'ı büyükannemin işte bu yöntemini kullanarak yazdım. Bu romanı büyük bir dikkat ve keyifle okuyan, hiç şaşırmayan sıradan insanlar tanıdım. Şaşırmadılar, çünkü ben onlara hayatlarında yeni olan bir şey anlatmamıştım. Kitaplarımda gerçekliğe dayanmayan tek cümle bulamazsınız."

  • شریف مردی

انیس باتور، نوزاد ارکمن چئویردیی «یولیسسئس» رومانینا یازدیغی «آرخا سؤز»

 

آرخا سؤزو

 

 

1922ده بیر «یولیسسئس»، 1984ده بیر باشقا «یولیسسئس»

 

 

ییرمینجی یوز ایلین ایلک یاریسیندا یاییملانان اوچ «آنیت رومان»، مودئرن آنلاتینین چهره‌سینی بلیرله‌دی: پروست‌ون «ایتیریلمیش زامان آردیندا» آدلی 7 جیلدلیک کیتابی اوسلوب فرقلیلییی ایله اولدوغو قدر روحسال چؤزومله‌مه‌لرینین درینلییی ایله ده دارتیشیلماز بیر ائتکی یاپدی چاغداشلاریمیز اوزرینده؛ موسیل[1]ین یاریم یوز ایله یاخین بیر سوره اوزرینده چالیشدیغی و بیتیرمه‌دن اؤلدویو «نیته‌لیکسیز آدام» باشلیقلی رومانینین یاییملانمامیش تاسلاق (پیش‌نویس) بؤلوملرینین بیرنئچه مین صفحه‌لیک بیر یوماق اولوشدوردوغونو آچیقلادی یایینچیلاری؛ جویسون ایلک کز 1922ده باسیلان «یولیسسئس»ی ایسه کلمه‌نین تام آنلامی ایله، تک باشینا «کولتور دئوریمی» ائتکیسی یاراتمیش بیر رومان اولدو. سون 50 ایل ایچینده، یالنیز باتی دونیاسیندا دئییل، دونیانین پک چوخ اؤلکه‌سینده، دیل و ایفاده دوزله‌مینده، پئرسپئکتیو و جرئت دوزله‌مینده بو اوچ رومانین قاچینیلماز چیخیش نقطه‌لری اولاراق دیَرله‌ندیریلدیکلری گؤرولدو. جویس‌ون «یولیسسئس»ینین بو اوچ رومان آراسیندا بیله آیریجالیقلی بیر یئر توتدوغو بیلینیر: یالنیزجا رومانچیلارین دئییل، باشدا شاعرلر اولماق اوزره توم یازینئرلرینین (ادبیات‌چی‌لارینین) «موتلو قاراباسانی» اولموشدور، چیخار چیخماز. شاعرین و یازارین، دیل و آنلاتیم سورونلاری ایله یاشادیغی اوز اوزه مجادله‌ده بؤیوک بیر قیریلما اولوشدورموشدور «یولیسسئس»؛ اؤته یاندان، بیر باشقا بویوت داها قازانمیشدیر اؤزگونلویو ایله: بوگونه دک یاییملانمیش اولان رومانلار آراسیندا، اوزرینه ان چوخ دئنمه و الشتری یازیسی یایملانان، ان چوخ اینجه‌لَمه قونوسو ائدیلن یاپیت اولموشدور. توم زورلوقلارا قارشین، بیرچوخ دیله چئوریلن «یولیسسئس»ین سون بؤلومو یئنی درگی[2]نین «بیلینج آخیشی» اؤزل ساییسیندا، جویسا ایشیق توتان بیرنئچه یازینین ائشلییینده یاییملانمیشدی. تورک اوخورو «یولیسسئس»ی پک تانیمیر گرچی، آمما جویسون یابانجیسی دئییل بوتون بوتونه: «صنعتچی‌نین گنج بیر آدام اولاراق پورترئسی»، موراد بلگه[3]نین یئتکین چئوریسی ایله دیلیمیزه قازاندیریلمیش، یازارین «دوبلینئرز[4]» آدلی تک اؤیکو کیتابیندان یاپیلمیش ایکی آیری درلمه کیتاب حالینده یاییلملانمیش، سلجوق یؤنل[5] ده تک اویونو «سورگونلر»ی دیلیمیزه آختارمیشدی.

 

"یولیسسئس"ی چئویرمه‌یه قالخماق باشلیباشینا بیر چیلغینلیق؛ یاییملاماغا، داها دوغروسو چئویرتمه‌یه قالخیشماق دا اؤیله؛ یا، چئوریلمیش، یایینا حاظیر ائدیلمیش "یولیسسئس" ایچین بیر اؤن‌سؤز یازماغا قالخیشماق؟ بونون بیردن آرتیق تهلوکه‌سی وار: اؤنجه "حد" سورونو گلیر. جویس'ون شوبهه‌سیز بوغ آلتیندان یورومو، "یوز ایل بویونجا اله‌شتیرمن‌لرین و آکادئمیسین‌لرین باشینا بلا کسیلمک" یولونداکی اؤن‌گؤروسو گرچک‌له‌شدی، بیلیریک: سایسیز اینجه‌لَمه، آراشدیرما، چؤزومله‌مه ایله مودئرن زامانلارین اوزرینده ان چوخ باش ازن کیتابی اولما عنوانینی قازاندی بو رومان؛ داهاسی، چاغین فتیش رومانی حالینا گلدی، یاییملانیر یاییملانماز. بونجا بیلیرکیشی، اوزمان، اله‌شتیرمن وارکن منیم بیر اؤن‌سؤز قلمه آلیشیمین چوخ یالین بیر نه‌دنی اولدوغونو آنیمساتماق ایسته‌ییرم: "یولیسسئس"ین یاییملانما سوره‌جینی باشلادان اولوشومون قیویلجیمی، قراری، جرأتی، اونو نئجه آدلاندیرماق آدلاندیرالیم، یؤنله‌ندیریجیسی قونوموندا اولدوغوم بیر قورومون قورولوندان (هیئت مدیره‌سیندن) گلمیشدی ـ بئله بیر حق بوندان تانیندی منه، بو حقی قوللانماقدا ساقینجا گؤرمه‌دیم. بیر ده، بلکه اکله‌مک گرکیر، بیرآز کیمسه یوکون آلتینا گیرمک ایسته‌مه‌دییی ایچین، بیرآز دا نوزاد ارکمن'ین دیله‌یینه اویاراق، "یولیسسئس"ین رئداکسیونونو اوستله‌نمک، اونو یایینا حاظیرلاماق دوروموندا قالدیم: چئویرمنینی سایمازساق، رومانین تورکجه "وئرسیون"ونو یاخشی تانییان اوخور، "هله‌لیک" منم.

  • شریف مردی

یولیسسئس

جیمز جویس

چئویرئن: نوزاد ارکمن

"جویس، یولیسسئسی یازارکن، ایلک اولماسا بیله، یئنی بیر یازینسال بیچیم قوللانماق ایسته‌میشدیر. دوبلینده، 1904 ایلینده یاشایان اورتانین آلتینداکی صینیفدن کیشیلری آلمیش، هازیران (خرداد) آیینین باشلانقیجینداکی بیر گون بویونجا، ساده‎‌جه نه‌لر یاپمیش اولدوقلارینی دئییل، نه‌لر دوشونموش اولدوقلارینی دا آنلاتمیشدیر. "منه ائله گلیر کی، جویس، شاشیرتیجی بیر باشارییلا، سورکلی اولاراق دییشن کالئیدوسکوپیک بیلینج ائکرانیندا، هم سیرادان ملزَمه‌نی، هم ده لاپ درینلرده‌کی (بیلینج‌آلتی) ملزمه‌نی یانسیتابیلمیشدیر." بو سطرلر بیر اله‌شتیری یازیسیندان دئییل: یارغیج (قاضی) جان م. وولسئی[1]ین، 8 آرالیق 1933 گونو، آب‌د[2] (آمئریکا بیرله‌شیک دؤلت‌لر) حکومتینین "موستهجنلیک گرکچه‌سی ایله توپلاتما قراری آلدیغی یولیسسئس ایچین وئردییی قراریندان‌دیر. "یولیسسئس بیر یولچولوق. (...) هامیمیزین یاشام ماجراسینی سیمگه‌لَین بیر تینسل ـ تنسئل یولچولوقدور بو. "یولیسسئسی چئویرمک ده بیر یولچولوقدور ـ هئچ بیتمیجک. او تانیمسیز لابیرئنت‌ده (دهلیز) آجیماسیز دئولرله قاپیشماق، فتتان دنیزقیزلارییلا اویناشتیم، دوبلین اینسانلارییلا نه اویونلار اوینادیم، کئچیدلری ایله یولداش اولدوم، جویسون یولوسئسینی دینله‌دیم ده دینله‌دیم، بیر مِستر بلووم[3] اولوب چیخدیم." بو سطرلر ده "یولیسسئس"ی "تورکجه"یه چئویرن نوزاد ارکمندن. قیرخ ایلدیر سورن بو یولچولوق، بیتدی نهایت. گرچک بیر "کلاسیک" (هرکسین بیلدییی، کیمسه‌نین اوخومادیغی) نهایت تورکجه‌ده: شیمدی یازینین چئوریسی بورادا: ایشی گوجو بواخیب اوخویاجاقلار ایچین!


بونلاری "انیس باتور" کیتابین "اؤن‌سؤز"ونده یازمیش!



[1]  John M. Woolsey

[2] ABD

[3] Mr. Bloom


  • شریف مردی

یولیسسئس...

ایللردیر جیمز جویس یازان "یولیسسئس/اولیس"ی گؤزله‌دیم؛ بیر چاره بولوب اونو نئجه اوخویاجاغیمدان اومید قیردیم (انگلیسجه متنینی تاپدیم دا، چالیشدیم دا، اوخویا بیلمه‌دیم)؛ منوچهر بدیعینی گؤزله‌دیم (1371دن بویانا هله ده کی وار باساجاق ترجومه‌سینی... باسمادی/ باسانمادی/ قویمادیلار) سونرا کسیم قیریق ترجمه‌لر اویان بویاندان اوخودوم، آمما اولمادی. بونلار هامیسی وار دا "یولیسسئس" یوخ! حتی 17جی بؤلومونو یایدی منوچهر بدیعی؛ آمما اونون اوخوماغیندا نه حظ! بوللو مقاله‌لر اوخودوم رومانا گؤره آنجاق اؤزو ائله‌بیل اوزاقدان، داغ باشیندا، دوروب گؤز وورور دا واریلماز اولموش.

ائشیتدیم "ناباکوف"و ترجمه ائدیب افغانستان چاپخانالاری طریقی ایله بیزه چاتدیران "اکرم پدارم‌نیا" "یولیسئسس"ین ترجومه‌سینه قالخمیش. بیرینجی جیلد ده بیر ایکی آیدیر چیخمیش! (آلت یازیسی و آچیقلامالاری چوخ اولدوغو ایچین آلتی جیلدده بیته‌جک رومان) آمما او دا ایرانا گلیب چیخمایاجاق! یاییمچی سؤز وئریب آلتی آیدان سونرا الکترونیک نوسخه‌سینی پولسوز اولاراق ایرانلی‌لارا وئرسین...

بونلار بیر درد اولاراق هردن قالخیب قاریشیب قایناشیب سونرا بیرآزدان (هله ده واریلماز اولدوغو عقله گلرک) ساکینله‌شیب.. اونودولوب. آمما...

تورکیه‌ده...

تورکیه‌ده آختاردیم؛ اوچ ترجمه بو روماندان وار! اونلارین بیریینه "انیس باتور" اؤن‌سؤز و آرخاسؤز یازمیش! اونو رئداکته ائتمیش! دئدیم نه گؤزل. ائله‌بیل "یولیسسئس"ین سونوندا اوخونولما زامانی گلیب چاتیر...

تورکجه چئورینی آراییب دوردوم. هئچ یئره الیم چاتمادی. نهایت کیفیت‌سیز و صفحه‌دیزیسی اولمایان بیر پی.دی.اف.ـه راستلادیم. اونو نئجه الدن وئریم؟ کاغاذا کؤچوروب کیتاب شکلینده صحافی ائله‌تدیردیم.

آمما دوغروسو بونون دا اوخوماغی او آرادیغیم حظی وئرمیر! ایستانبول تورکجه‌سی هله ده چتین (او دا بئله چتین بیر رومان ایچین)؛ چوخ آغیر گئدیر قاباغا... کیتاب دئییل (کیتاب شکلینده دئییل... دیزانی زادی یوخ! پرینت آلمیشام.. آمما)؛ لاتین الیفباسینا هله ده آلیشمامیشام. هرنه‌دن اویانا... چتین.


  • شریف مردی