کاش یخچالیز بوندان چوخ قاباق خاراب اولایدی!
«قیرمیزیم» کیتابیندا گئدن اؤیکولرین بیرینه اؤتری باخیش
شریف مردی
«قیرمیزیم» اؤیکو توپلوسو غفور امامی‌زاده خیاوی‌نینبیرینجی اثریدیر و ایچینده اون‌بیر اؤیکو وار؛ آدینی کیتابا وئرن اؤیکو ایسه 2017ده «اولوسلار آراسی کاشغرلی حیکایه اودولونون بیرینجیسی» اولموش. بو اوغورلا برابر کیتابین یاییلماسی ایلین اؤنملی و گؤزل ادبی اولایلاریندان ساییلسا دا، ادبیات ساحه‌سینده اوخوجو اولاراق و یازی ایله مشغول اولان بیرینین آچیسیندان دئسم، اؤیکولرین بیرربیرر اوخوماغیمنه داها دادلی گلدی. هیجان ایچینده، حسرت‌لرله برابر و داها آنلاتابیلمه‌یَجه‌ییم دادلار، طبیعی هر اؤنملی اثری اوخورکن تجربه ائدیلن آنلار کئچیردیم. بو اوزدن سایین یازارین ایلک اثرینی صمیمی قارشیلایاراق تبریکله‌ییر و یازماقدا دواملی اولماغینی آرزولاییرام.
کیتاب صمیمی و یوموشاق دیلده یازیلیب؛ دیل اوخوجونو تمامی ایله راضی ائتمه‌سه ده گؤزل بیر شکیلده ایفاده اولونوب. آنجاق آنلاتی بیچیمی کیتابین ان باشاریلی یؤنو اولموشدور. سون زامانلار یازارلایمیزدان یازیلارین و اؤزلجه اؤیکو و رومانلارینخالق آراسیندا دانیشیلان دیل ایله یازیلماسینی سؤیله‌ینلر وار؛ بو قونویا توخونماق ایسته‌مه‌دن یالنیز بیر مساله‌نین خاطیرلاماغی گره‌کیر: ایندیکی دوروموموزون مئدیا گوجو، ائییتیم یوخلوغو و داها نه‌لر... اوزوندن دانیشیلان دیل هر حالدا تورکجه‌میزین عئیبه‌جر واریانتی ساییلیر. بو اوزدن توپلوملا یازینسال دونیانین آراسیندا دییالئکتیک ایلیشکینی وورغولاماقلا «قیرمیزیم»ـه دؤنورم. دئدیییم کیمی اؤیکولرین آنلاتی آچیسی و بیچیمی کیتابین باشاریلی و دَیرلی نوقطه‌سی‌دیر.
اؤیکولرین وورغولایابیله‌جَییم باشقا اؤزللییی ده اوزه‌رینده یازیلان موضوع‌لاردیر؛ یازار سئچدییی قونودا داغی‌داشی دیرمانمادان قاباغینا چیخان ساده و گوندم‌ده اولان اولای و سؤزلری بیر یازار باخیشی ایله اؤیکویه چئویریب‌دیر. چئوره‌میزده سیرادان گلن هر اولای اؤیکویه چئوریله‌بیلر؛ آرتیق حساس و دقیق باخیش لازیم‌دیر یازار اوچون. غفور امامی‌زاده ایسه بوتون بو اولایلاری انسانی حسلرله یئنیدن یاراتماقدا باجارمیش و سونوندا اوخوجویا دویغولاری ـ دویغوساللیغا قاپانمادان ـ دیریجه دادیزدیریر.
کیتابین بوتونلویونون آراشدیرماسی اولاسی اولمادیغیندانایچینده‌کی‌لردن بیر و اَن باشاریلی اؤیکونو سئچمکمجبوریتینده اولسام، کسین سون اؤیکونو سئچرم. «بو یخچال دوزه‌لن دئییل» باشلیقلی اؤیکو کیتابین ایچینه آلدیغی اؤیکولرین اوزوک‌قاشی کیمی اؤزونو گؤستریر. باشقا یاندان کیتابدا «قیرمیزیم» ده وار! بو اؤیکو حاقلی اولاراق اولوسلار آراسی کاشغرلی حیکایه اودولونو قازانمیش؛ اوزه‌ریندن قولایلیقلا کئچیلمک اولماز. «قیرمیزیم» سوموکلو بیر اؤیکو و دارتیشماغا لاییق بیریسی؛ آنجاق قورولوش، آنلاتی و تئکنیک آچیسیندان باخاندا سون اؤیکو اوستون گلیر. نه ایسه اؤیکونون آدی وگئنه‌للیک‌له کیتابدا ایشله‌نن آدلار و سؤزجوک‌لر یازارین دورولوغو و صافلیغینی گؤسترسه ده، آرتیق منی تمامی ایله راضی ائتمه‌دی؛ آد قونوسونا بیر ده دؤنه‌جم آنجاق.
اؤیکو دول قادین و اونون قیزینین کئچیردییی بیر گئجه‌نی آنلاتیر؛ بو آرا زامان گل‌گئدی ایله کئچمیش‌لره قاییدیب بو ایکی کاراکتئرین یاشام آنلارینی آنلاتیر. قادین یاسدان قاییداراق ائوین آشپازخانه‌سیندا ساری بیر ایشیغین ترپَنمه‌سینی سئزیر و یئرینده‌جه ترپَنمز اوتوروب صوبحون آچیلماسینا قدر قورخو و فیکیرخیال ایچینده قالیر. قیز ایسه باشقا شهردن اوتوبوسا مینیب دال صندلی‌ده‌کی اوغلانین یول‌بویو اونا پیچیلداماسی و کئچمیش خیالی ایله گئجه‌نی سورور.
گؤروندویو کیمی اؤیکونون اوزه‌ینده یازیلان قونو سیرادان و گوندم‌ده اولان یالقیزلیق، قورخو، خیانت و بئله‌بئله سؤزلردیر؛ آنجاق اؤیکونو اؤیکو ائدن اونون آنلاتی تئکنیکی و قورولوشو اولموشدور. بو ایکی بیربیری ایله یاناشی آخان ایکی کاراکتئرین بیر گئجه‌نین کئچیرمه‌سی و آردآردا گلن تداعی‌لرله ایکی یاشامی ایکی نسلدن ایکی فرقلی دویغولارلا آنلاتان یازارین حساس و صمیمی دویغولارینی و ده آنلاتی باشاریسینی گؤستریر. آنلاتی چوخ صمیمی و ساده دیل ایله آنلاتیلیر بو اوزدن آنلاتیلان حیسلر ده جانلی جانلی اؤزونو گؤسترمک‌دهاولور.
اؤیکونون تئمی سئوگی و حسرت‌دیر؛ آنا جاوانلیق سئوگیسینه چاتمیر، باشقاسی ایله عؤموربویو یاشاییرسا دا، آنجاق لذت آلمیر یاشامیندان؛ اری اؤلور، اوشاقلاری دا اونو ترگیدیب. قیزبیلیم‌یوردوندان «قارنیندا خفیفجه وورنوخان دیری جانلی» ایله گئجه‌نین قوینوندا ائوه دؤنور. آنجاق سئوگی یوخسا حسرت‌دن داها اؤنملی اولان باشقا تئم ده وار؛ یاشام‌بویو هرکسین حیاتیندا ایز بوراخیب اینجیدن، سئوگی یا حسرتی اینسانا دادیزدیران «تصمیم»دیر. اؤیکوده کاراکتئرلر، گرچک حیاتین کاراکتئرلری کیمی، توتدوقلاری تصمیم‌ده اؤزگور دئییل هئچ؛ بعضن بیلمیرلر نه‌دن بیر تصمیمی توتورلار. قادین گؤیلوایسته‌مه‌دن باشقا بیر اوغلانا گئدیر؛ قیز ایسه ایسترایستمز بیر تصمیم‌له یاشامینین قالانینا اونودولماز ایز بوراخیر «سانکی تصمیمین هامیسینی او دئییلدی توتان؛ یاریسینی او توتموشدو، یاریسینی باشقا بیر آدام. او آدامی تانیماق ایسته‌میردی.»
اؤیکوده ایکی آنلاتی بیربیرینه قاریشا قاریشا اولایی هؤرور و اوخوجودا گؤزل آنلار یارادیر. بیر آن، بیر گئجه یوخسا بیر زامان کَسیمینی آخیشیندان آییریب، او کَسیمی اوخوجونون قاباغیندا سرگیله‌مک، بئله‌کی او زامان کَسیمیندن گؤزللیک ذؤوقو آلینا، اوخوجو دوشونمه‌یه مجبور اولا؛ اؤیکو یااؤیکوجویون تعریفی دئمک‌دیر. آنجاق تعریف‌لره اویمایالیم، تعریف بیر آنلامی سیغیشدیران سرحددیر، ادبیات ایسه سرحدلره سیغمایان.
باشلانیش آمما تاثیرلی بیر گؤرونتو ایله «باشینداکی قارا چادرا» سانکی قادینین عؤموربویو قاراباخت اولدوغونو ایلک باشدان وورغولاماق اوچون باشینا «قارا» اؤرتولموش، «گئجه‌نین بو واختیندا» «یاس ائویندن» کیمسه‌سی اولمایان ائوینه دؤنور. ایلک پاراگرافدان آلینان بیرینجی تصویر قادینین یالقیزلیغی و آلانین دهشت‌لی اولدوغودور.
کیلیدی بوروب تیق سسینی ائشیدندن سونرا، دهلیزین قارانلیق گیره‌جه‌ییندن ایچری کئچمه‌میش آشپازخانادان چیخان ساری ایشیغین قاباغیندا یئرینده‌جه قالدی. قاچمادی، قیشقرمادی، دیزلری اؤزو اؤزونه قاتلاندی. گؤزلری یومولدو.
قادین ائوه دؤندویونده کئچیره‌جه‌یی قورخولو آنلاری، اونون یالقیزلیغی و چاره‌سیزلییی ایلک جومله‌لرله تصویره چکیلیب. «کیلیدی بوروب» اونون ائوده کمیسه یولونو گؤزله‌مه‌دییینی گؤسترسه ده، «تیق» سسینده کیمسه‌سیزلیک قورخو ایله یاناشی حیسلری داها جانلی ائتمه‌یه یارارلی اولموش؛ یالنیز سس‌سیز یئرلرده (یوخسا جنایت اوزره اولان زامان آخیمیندا) کیلیدین بورولماسی ایله «تیق» سسی ائشیدیله‌سی قدرقالخمالی‌دیر. «تیق سسی» «دهلیزین قارانلیق گیره‌جه‌یی» «آشپازخانادان چیخان ساری ایشیق» صحنه‌نی آمانسیزجا قادینین دیزچؤکوب چاره‌سیز اوتورماسینا یؤنه‌لدیر. اؤیکونون داوامیندا گؤروروک قادین عؤموربویو باشینا گلن بلالارا قاتلاشیر؛ دده‌سینین اؤزو سئومه‌دیی اوغلانا وئردییینه راضیلاشیر، سئودییی اوغلانلا اونا «گل قاچاق بوردان» دئدییینده، قاچمیر. قادین قاباغینا چیخان بو صحنه‌ده ایسه دیره‌نیش گؤسترگه‌سی اولان هئچ بیر تپکی گؤسترمه‌دن تسلیم اولور. «منه رحم ائله بالا» «هر نه‌یی ایسته‌سن آپار، سسیمی چیخارتمارام بالا» دئیه اؤزونو بوتونلوک‌له قاباغینا چیخان بلایا تاپشیریر. قادینین بئله بیر کاراکتئری اولدوغو همن ایلک پاراگرافدا بللی اولور: «آشپازخانادان چیخان ساری ایشیغین قاباغیندا یئرینده‌جه قالدی. قاچمادی، قیشقرمادی، دیزلری اؤزو اؤزونه قاتلاندی. گؤزلری یومولدو.»
ایلک پارگراف بیر آچیلیش اولاراق اؤیکوده تصویره چکیلن آلانی و باش کاراکتئرین شخصیتینین اؤزللییینی ییغجام شکیلده گؤسترمک‌ده‌دیر. بوندان سونرا قادینین گؤزدولاندیرماسی ایله «بیر یول آختاریر کیمی» اؤیکو دوام تاپیر و باشقا صحنه‌لر، خاطیره‌لر و کاراکتئرلر یارانیر. آنجاق بوردا ایسه قادین «یول آختارماقدا» قاباغینا چیخان اولایین قارشیسیندا دیرَنمک دئییل، اؤزونو کئچمیشه و خاطیره‌یه باغلاماقلا یارانان قورخولو دورومدان قاچماق ایسته‌ییر. چئوره‌سینده اولان بوتون نسنه‌لر اونو کئچمیشه آپاریر و اؤیکونون اؤزونده سیغیشدیران آلانی گئنیشله‌ندیریر.
«اوست اوسته ییغیلمیش قوناق یوکو» ارینه، ارینین اؤلمه‌سینه، اوشاقلارینین «قوجا آروادی یالقیز بوراخماقدا بیربیرلری ایله یاریشما»لارینا یؤنه‌لدیر. «دیوارداکی تابلو» اوشاقلارینی جانلاندیریر. قیزینین تابلودا یوخلوغو «رؤیا»نی یادینا سالیر؛ نه ایسه بو یاداسالماق آنلاتیجی‌یا اؤیکونون اوبیری آنلاتینی روایت ائتمه‌یه گتیریب چیخاریر. اؤیکونون روایتینده دوزگون سئچیلن آنلاتی آچیسی آنلاتینین گئدیشینده چات یاراتمادان بئله‌جه بورخولوب باشقا آنلاتی‌یا کئچمه‌یه ایزن وئرمیش. آنلاتیجی بوندان بئله ایکی کاراکتئرین یاشادیغی آنلاری چئشیت‌لی تداعی‌لرله کئچمیشه دؤنرک باشدان کئچیردییی اولایلاری ایله یاناشی آنلاتیر؛ و آنلاتی سوره‌جینده قارماقاریشیقلیغا یول وئرمیر.
اؤیکو بیر گئجه‌نی آنلاتیرکن اوخوجودا چئشیت‌لی حیسلر یارادیر؛ بللی بیر سونوجا وارمادان توکه‌نیر. کاراکتئرلر دَییشمه‌دن سون قویولور؛ آنجاق بوردا دییشن کاراکتئر دییل ده اوخوجو دییشمه‌لی‌دیر. آنا و قیز اؤیکونون سونوندا همن آنا و قیزدیر؛ آچیلان صوبحون آخشامی باشقا کئچمیش آخشاملاردان فرقلی اولمایاجاق. نه ایسه اوخوجو ایکی یاشامین تجربه‌سینی و حسرتلرینی دئنه‌ییر بوردا. اؤیکو بوراخان بوتون لذتلرله قوتولور، آنجاق اوخوجو قالیر و زامانین هر شئییساووروب اریدیب اؤزونده یوخ ائتدیی دویغولارا قاپیلیر!
سؤزومون سونوندا، ایلک باشدان گؤزه دین اؤیکونون آدینی نظره آلسام؛ بوتون اؤیکونون ایچینده یاتان تعلیق یا آسقینی اؤز شیددتیندن و بوراخاجاغی ائتکیدن سالیر. اؤیکونون یاریسیندا (کیتابین 113 جی صفحه‌سی) یخچالین قاپیسینین خاراب اولدوغونو آنلاتیرکن بللی بلیرسیز بیلینیر «آشپازخانادان ساچان ساری ایشیق» یخچالدان اولمالی؛ آنجاق اؤیکونون آدی اونو وورغولایینجا، تعلیق داها تعلیق دئییل. آد بلکه باشقا بیر آد اولسایدی ساخلانیلان بو تعلیق اؤیکونون سونونا قدر سورور و داها ائتکیلی اولوردو. نه ایسه «بو یخچال دوزه‌لن دئییل» سؤزونده ناریندان ایشلنمیش تیتیزلیک ده یاتیب‌دیر: یخچال کؤهنه اولدوغوندان، قادینین سئوگیلیسی یخچال تعمیرکاری اولدوغوندان، بو «یخچال» سؤزجویو «سئوگی»نی خاطیرلادیر؛ آنجاق نه تعمیرکار (سئوگیلی) بو سئوگینی دوزه‌لده‌بیلیر نه ده اصلینده «دوزه‌لن‌دیر» و «کاش یخچالیز بوندان چوخ قاباق خاراب اولایدی!»
- ۹۶/۱۱/۰۹
