اوزون زامان، گئجه‌لری ائرکندن یاتدیم. بعضن، داها مومو سؤندورور سؤندورمز، گؤزلریم او قدر تئز باغلانیردی کی، «یوخویا دالیرام» دئیه دوشونمه‌یه زامان تاپانمازدیم. آرادا یاریم ساعت کئچدیکدن سونرا دا، آرتیق یوخویا کئچمه واقتی گلدی دوشونجه‌سی ایله اویانیردیم؛ هله الیمده ظن ائتدیییم کیتابی بوراخیب ایشیغیمی سؤندورمک ایستَردیم؛ آز اؤنجه اوخودوقلاریم حاققیندا فیکیر یوروتمه‌یه، اویورکن ده دوام ائدردیم، آمما فیکیرلریم بیرآز فرقلی بیر سئیر ایزلردی؛ کیتابدا سؤزو ائدیلن شئی، من ایمیشم کیمی گلیردی منه؛ بو بیر کلیسا دا اولابیلیردی، بیر دؤردلو ده، بیرینجی فرانچویس ایله شارلکئن آراسینداکی رقابت ده. بو فیکیر، اویانیشیمدان سونراکی بیرنئچه ثانیه بویونجا دا وارلیغینی سوردوروردو؛ منطقیمه آیغیری دوشمز، آمما گؤزلریمه چکیلمیش بیر پرده کیمی، مومون آرتیق یانمادیغینی فرق ائتمه‌می انگَللردی. آردیندان دا اؤنجه‌کی حایاتدا وار اولان دوشونجه‌لرین روح کؤچوندن سونرا بیلینمز اولماسی کیمی، منیم ایچین آنلاشیلماز بیر حالا گلمه‌یه باشلاردی؛ کیتابین قونوسو مندن قوپاردی، اونو دوشونوب دوشونمه‌مکده سربست اولوردوم؛ عینی آندا، گؤرمه دویوما قاووشور، اطرافیمدا، گؤزلریمی، بلکه داها چوخ دا ذهنیمی دینله‌ندیرن، خوش بیر قارانلیق بولونجا چوخ شاشیریردیم؛ ذهنیم بو قارانلیغی صبیرسیز، آنلاشیلماز، گرچکدن قارانلیق بیر شئی اولاراق آلقیلاردی. ساعتین نئچه اولدوغونو بیلمک ایستَردیم؛ اوزاقدان دویدوغوم ترن دودوکلری، بیر اورماندا اؤتن قوشلار کیمی، مسافه‌لری وورغولار، ایسسیز قیرلارین انگینلییینی بَتیملردی، قیرین اورتاسیندا، یاخینداکی ایستاسیونا دوغرو خیزلی خیزلی ایره‌لیلَین یولچونو خیال ائدر، یئنی یئرلره، آلیشیلمادیق حرکتلرله، آز اؤنجه‌کی صحبته، کَندیسینه گئجه‌نین سس‌سیزلییینده هله ائشلیک ائدن، یابانجی لامپین آلتینداکی وداعلاشمالارا و یاخیندا یاشایاجاغی دؤنوش حضورونا بورجلو اولدوغو هیجان سایه‌سینده، ایزله‌دیی کوچوک یولون، حافظه‌سینه نقش اولاجاغینی دوشونوردوم.
-
ادبی تنقید
(۶۶)-
فئمئنیسم
(۷) -
ائکوالشتیری
(۶)
-
-
اؤیکو
(۱۳) -
اؤیکو نقدی
(۱۸) -
اؤیکوجوک
(۱۰) -
کیتاب تانیتیمی
(۶۳) -
قیسا یازی
(۱۱۲) -
قوناق یازی
(۴۵) -
مقاله
(۴۵) -
فارسینوشت
(۶) -
کیتابلاریم
(۱۵)
-
۰۱/۰۹/۰۷جیمز جویس و سیرادانلیق
-
۰۰/۰۴/۱۲«قیش» شعرینده بیچیم و ایچریک
-
۰۰/۰۲/۲۱اومسوقدا قارا میزاح
-
۹۹/۰۵/۳۱تورپاق ـ چنگیز آیتماتوو
-
۹۹/۰۵/۳۰داغیتماغا دوغرو
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۴/۰۸/۲۱ایدهی راسکولنیکف!
-
۹۵/۰۴/۱۰اولمادی!
-
۹۴/۰۵/۰۷هئچ گئتمهین لککهلر
-
۹۵/۰۲/۳۱قلمه‌قوزان 1:
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۴/۰۴/۲۵اؤیکوجوک
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۴/۰۱/۲۱همین است که است
-
۹۳/۱۲/۱۶ایکی یاپیت، ایکی یازار، ایکی باخیش
-
۹۵/۱۲/۰۴باشارمیسان کی..
-
۹۵/۰۶/۳۰سانسور اولموش..
-
۹۸/۰۸/۱۳حاشیهنین حاشیهسی
-
۹۴/۰۷/۱۷روز جهانی «عصای سفید»
-
۹۴/۰۳/۱۳قان تر ایچینده..
-
۹۸/۰۷/۲۹بوغاناق، ییرمی ایلدن سونرا
دوبلینلیلر جیمز جویسون اون‌بئش اؤیکوسونو ایچَرن و ایلک باسیمی 1914ده یاییملانان حیکایه کیتابی‌دیر. اؤیکولرده، 20جی یوز ایلین ایلک ایللرینده دوبلین و چئوره‌سینده یاشایان اورتاصینیف ایرلندلی‌لرین یاشانتیسی آنلاتیلیر.
1905ده جویس کیتابین ایلک کوپیاسینی بیر یایمچی‌یا گؤندردی، آنجاق کیتاب 1914ده یاییملاندی. بو ایللرین آراسیندا یازار کیتابین 18 کوپیاسینی 15 فرقلی یایین ائوینه گؤندردی. 1905ده بیر یاییمچی کیتابی باسماغی قبول ائتمیشدی، آنجاق Two Gallants [ایکی چاپقین (خانیم‌باز)] باشلیقلی اؤیکونون باسماغینی رد ائتدی. یاییمچی بو اؤیکودن باشقا، کیتابداکی بعضی بؤلوم‌لرین چیخارماسی ایچین جویسا باسقی ائتمه‌یه باشلادی. بو دوروما قارشی دوران جویس یئنه ده بعضی دییشیکلیکلری قبول ائتدی آنجاق یاییمچی بونا رغمن کیتابی باسماقدان وازکئچدی. یازار بونون اوزرینه کیتابینی باشقا یاییمچیلارا دا گؤندرمه‌یه باشلادی. (قایناق)
اوخویاجاغینیز باجیلار حیکایه‌سی دوبلینلیلر حیکایه توپلوسونون بیرینجی اؤیکوسو اولاراق، بیر کئشیشین اؤلدوکدن سونرا اونا و عاییله‌سینه یاخین اولان گنج بیر اوغلان کئشیشین اؤلومو ایله یوزئیسل ایلگیله‌نیر.
ائدوارد اوزبورن ویلسون، آمئریکالی بییولوق، دوغاچی و یازار. بییولوژیک اوزمانلیغی قاریشقابیلیمی‌دیر، قاریشقالار آراشدیرماسی اوزره دونیانین اؤنده گلن اوزمانی اولاراق آنیلدی. ویلسون چئوره ساوونچولوغو ایچین «سوسیوبییولوژی‌نین آتاسی» و «بییولوژیک چئشیتلیلییین آتاسی» آدلاندیریلمیش.
ویلسون 2016دا Half-Earth: Our Planet's Fight for Life (یاریم دونیا: گزه‌یه‌نیمیزین یاشام موجادیله‌سی) باشلیقلی کیتابینی یاییملادی؛ کیتابدا ویلسون دونیانین یاریسینین بییولوژیک چئشیتلیلییینین ان آزی یوزده 80ینی نسل توکه‌نمه‌سیندن ساخلاماق ایچین قورونما فیکرینی اؤنریر. آشاغیدا اونونلا بو قونودا سؤیله‌ییشینین چئوریسینی اوخویون.
روبرت موسیل‌ین 1927 ایلینده یازماغا باشلادیغی و هئچ بیتیرمه‌دییی «نیته‌لیکسیز آدام» رومانی، ایکینجی دونیا ساواشینی حاضیرلایان، مودرنیست توپلومداکی سیخلیق، چوروموشلوک، سویسوزلوق، منجیللیک، قددارلیق کیمی قاوراملارین اینسانلیغی نئجه بیر چؤکوشه گؤتوردویونو زامان زامان قارا میزاحا دایاناراق سرگیله‌مک‌ده‌دیر. بیر اینسانلیق پاناروماسی اولاراق آلغیلانابیلن بو بؤیوک رومانیندا موسیل، اولاغان اوستو بیر اوسلوب، موحتشم بیر دیل ایله اوخوروندان دیقت و صبیر ایستر کیمیدیر. (قایناق)
حمید قرائی
یای ایدی. ناهاردان سونرا ساعات ۴ سولاریندا منه مئساژ آتدی کی "حوجام! بیزه گلیب یازدیغیم بیر شئیه باخارسان؟" من ده اونو سیندیرماییب ائولرینه یوللاندیم. ائولری بیزدن یورویه‌رک بئش دقیقه‌لیک بیر مسافه‌ده قالیر. هاوا چوخ سیجاقدی. کوچه‌ده ده آز بوز آدام تاپیلیردی.
ایلک تانیشمامیز سید حیدر بیات واسیطا‌یلا اولدو. سیدی تانیمادان اؤنجه ده شعر یازیرمیش. سونرالاری کندده‌کی خاطیرالارینی یازماغا باشلادی. یازماغا چوخ هوسلی‌یدی. سید حیدر بی مندن محمد بیه خاطیرالاری‌نین ائدیتینده یاردیمجی اولمامی ایسته‌دی. او آرالاردا آیاغیمیز محلله‌میزین باشینداکی صبا پارکیندا گئجه‌لری گئدیب اوتوروب صؤحبت ائتمه‌یه ده یاواش یاواش آچیلیردی. خاطیرالاری‌نین دیلی تام دانیشیق دیلی‌یدی. منیم اؤنریم ده بو یازیلاری استاندارد بیر تورکجه‌یه اوتوردوب محمد بَیین ده دیل‌بیلگیسینی گلیشدیرمک استقامتینده‌یدی. او اوزدن منه "حوجام!" دئییردی.
انرژیک بیر اینساندی. اؤیرَنمه سورعتی چوخ یوکسکدی. عئینن بیر یئنی یئتمه انرژیسینده‌کی بیر آدام آرزوسو ایله اؤیرنیردی. خاطیرالاریندا آنلاتدیغینی بیرنئچه کره ده منه آنلاتمیشدی. اوخوما یازما ایسته‌یینی و اوخولا باشلار باشلاماز خیاللاری‌نین سویا دوشدویونو چوخ حسرتلی بیر شکیلده آنلادیردی. ائله کی آز قالسین گؤزلری دولسون.
سونراکی آشامادا اؤیکو یازماغا باشلادی. خاطیرالارینی اؤیکویه تؤکمک ایسته‌ییردی. بو سیرالاردا حتی بیرنئچه یارادیجی اؤیکو ده یازدی. سؤز داغارجیغی مکمل ایدی. اوشاقلیغینی تام تورکجه یاشامیشدی. کند شیوه‌سی‌یله ده دانیشاندا چوخ دوزگون بیر شکیلده جومله قوروردو. آتالار سؤزو، دئییملر وس باخیمیندان زنگینلییی اعلا درجه‌ده‌یدی. اؤیکو یازماغا باشلادیغی زامان دا شریف مردی ایشین ایچینه داخیل اولموشدو. شریف ده هرزامانکی کیمی خاص تیتیزلییی ایله اؤیکولرینی اوخویوردو. بو سفر ایکی "حوجا" محمد ملک‌نژاد ایله یولا چیخیردی. یاشجا بیزدن بؤیوک اولدوغونا باخمایاراق بیزدن بیر شئیلر اؤیرندییی ایچین بیزه قارشی چوخ سایغیلییدی. بو اوزدن گئچمیشی و تام گله‌نه‌یی یاشامیش بیر اینسانی قارشیندا گؤره‌بیلیردین. آنجاق بئینی چوخ اسنک بیر اینساندی. الشدیرییه چوخ آچیقدی. بو باخیمدان دا مودئرن بیر شخصیت پروفیلینه صاحیب بیر اینساندی. حتی من و شریف‌ین اؤیکولری و رومانلارینداکی یازیلارینی بیردن‌بیره بیرنئچه صحیفه‌سینی سیلمه‌میزه و آدینی "بالتالاما" قویدوغوموز شئیه سس چیخارمیردی.
نه‌یسه ائولرینه گئتدیم. ائوین بری قیسمیندا بیر تک‌اوتاق واردی. بو اوتاغی دا چالیشما اوتاغی کیمی قوللانیردی. بیز ده هر هفته جوما گونلری اورادا توپلاشیب رومانین ایشلرینه باخیردیق. منه خوش‌گلدین ائله‌دییی یئرده بیله اوجادان گولمه‌سینی کونترول ائده‌بیلمیردی. بلکه اؤزو ده اینانابیلمیردی. "حوجام بیر شئیلر یازمیشام..." ۱۲-۱۰ صحیفه‌لیک بیر یازییدی. بوتون یازیلاری کیمی بیلگی‌سایاردا یازمیشدی. گؤزلریمه اینانمیردیم. اوخورکن آیاقلاریمین یئردن آیریلدیغینی بیله حیس‌ائدیردیم. کومپوزوسیون، تئکنیک و دویغو او قده‌ر اوستاجاسینا یازیلمیشدی کی اوخودوقجا اوخویاسیم گلیردی. اؤزللیکله بیرینجی بؤلومو اوخویان بیر اوخویوجونون بو گؤروشومه قاتیلاجاغیندان شوبهه دویمورام. اویسا بوغاناقلی و چالخاتیلی بیر دوروم بو قده‌ر گؤزل قلمه تؤکوله‌بیلر.
من ده اولایی شریف مردی ایله پایلاشدیم. بؤیله‌لیکله "بوغاناق" باشلادی. بو بوغاناغی باشلایان دا محمد ملک‌نژاد اولدو.
یاشادیغی دردی، آجینی و چیله‌نی قلمه آلدی. حیکایه‌سینی اولوشدورموشدو آرتیق. خالقینین حیکایه‌سینی آنادیلینه یازیردی. حیکایه‌سیز بیر خالقین اولمادیغینی و حایاتدا -بو حایات باشدان آیاغا بیر کشمکش اولسا بیله- قالابیلمه‌یه‌جه‌یینی قاورامیشدی؛ هم ده نئجه قاورامیشدی. "بوغاناق" محمد ملک‌نژادین حیکایه‌سیدیر. ملک‌نژاد دونیاسینی رومانیندا یاراتدی. اوستونده زحمت چکیب اویرندییی آنادیلی ایله یاراتدی. محمد ملک‌نژاد اؤلمه‌دی؛ چونکو یاشامینی "بوغاناق"دا بیزیمله پایلاشدی. بیز "بوغاناق"ی هر سفرینده اوخودوغموزدا محمد ملک‌نژادین اؤلمه‌دییینی بیر داها گؤره‌بیله‌ریک.
محمد ملک‌نژاد اؤلمه‌دی.
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 10
باشین ایچین بیر ترحوم قیل کی سرگردانینام / قادیر جعفری
غلبت الروم. بو آیه‌دن تفسیر چیخاردانلار چوخ آچیق ایکی سؤزدن عیبارت اولان بو خبری جومله‌یه «روما ایرانا غلبه چالاجاقدیر» دئیه یازمیشلاردیر. رحمتلیک پورپیرار آخی بو ایرانی هاردان سوخورسونوز بو ایکی سؤزدن عیبارت اولان آیه‌یه دئیردی. باخ ایندی تندیر قیزیشیب. قونویا بیر داها دؤنمه‌یه‌جکدیم. دؤنمک ایسته‌مه‌دییم اوچون دئییل، یئترینجه واخت آییرا بیلمه‌دییم اوچون. آنجاق بیر نئچه یئرده غفور امامی‌زاده‌خیاوی شخصی فیکیرلرینی منیم آدیما وورماسی منی شاشیرتدیغیندان قوجوندوم. غفوربی ایکینجی جوابیه‌سینده اوتای خالقی، یازیچیلاریندان روسجا سؤزجوکلری اؤیرندییینی منیم دیلیمدن یازیمیشدیر. شوبهه‌یله یازیمی بیرداها اوخودوم. خودایا بیزه یاغیش. سانیرام بارماق سایینا یاخین اوخوجولاریمیز، «اوتایلی یازیچیلار، خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار» سؤزونون آنلامینی، غفور بی کیمی، خالقیمیز قوزئیده یازیچیلاریمیزدان روسجا اؤیره‌نیر دئیه آنلامامیشلار.
بو بوردا دورسون. دوستوموز غفور امامی‌زاده یوزومویلا ایکی نتیجه‌یه واریر. بیری سیزین. آنجاق بیرینده آذربایجان خالقینین موطالیعه اهلی اولمادیغینی وورغولاییر. منسه یازیمدا موخاطبلریمیزین خاص و آزاجیق اولدوقلاریندان باشقا بیر سؤزمو دئمیشم؟ بیز بیربیریمیزه یازیریق عومومیتله (گئنل بیزده بویورق بیچیمینده بیر فعلدیر. تبریزلیلر آراسی گئنلتمک بام باشقادیر. هر حالدا عومومییتله معناسیندا ایشلنمه‌سینه قوشقولانیرام). اوخوجولاریمیز تاپیلیرسا یازیچی، شاعیر، میللتچی و میلیوندا بیر عادی کوتله دیر. ۵۰۰ جیلد قیریمیزیمی ساتماق دوغروسو اوتوز میلیونلوق خالقا اوزوجودور. آنجاق دیلسیز خالقی قیناغا توتماق دا دوغرو دئییل. باخ ایندی «من، سن، او و تئلفون» سانیرام هارداسا مین جیلددن چوخ ساتمیش. دئیک گونئیلیلر روسجاسی اولان متنی داها راحاتمی آنلادیلار؟
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 9
گؤزو بوز بیری... / شریف مردی
هه؛ اؤزودور. ایندی گلدیک بیربیریمیزین یاخینلیغیمیزا و برابرجه دوشونمه‌یه باشلاماق دورومونا. سؤزو اوزاتمادان اوزرینده دایاندیغیم نئچه نکته‌نی آچیقلاییم:
بیر: اله‌شتیری آلانیندا بیر «اینسان»، «متنی ایجاد ائدن مؤلف» و «متن» وار آرادا؛ اله‌شتیرمن اله الدیغی قونو ایسه اوچونجو (متن) اؤزنه‌دیر. ان آزی من توتدوغوم یؤنتم یا اونا اییک اولدوغوم دوروم بئله‌دیر. یعنی A بیر اینسان اولاراق، A’ (آ پریم) مؤللف‌دیر؛ ایجاد ائتدییی متن ایسه تام باغیمسیزدیر بو ایکی‌دن. بونلار بیربیریندن فرقلی‌دیر هر حالدا، اله‌شتیرمن ایسه آ پریمه قاییداراق متنی اله‌شتیرمک‌ده بیر دستک اولاراق یارارلانیر یالنیز. بو اوزدن اؤزل بیر آدا ایشاره ائدرک سؤزلری دئمک‌ده بیر اینسان اولاراق (شخصیتی، بویو بوخونو بللی اولان اؤزنه)ـیه کسین ایشاره ائتمک‌دن اؤزومو یان ساخلاماقدایام.
ایکی: یوخاریدا متنی «اؤزنه» اولاراق وورغولادیغیمدا نئجه متنین صُلب و سرت دئییل ده دیری بیر اولغو اولدوغو گؤروشومه قاییدیر. البته متن دوغولدوغوندان اعتبیارن (آ و آ پریمی وئجینه آلمادان) اؤز یولونو گئده‌جک. بو اوزدن متن آدلانان بو وارلیغین دوغولدوغوندان سونرا آپریمین اونا آسلاناجاق هئچ قوتسال بیر دستک یوخدور نوخدالاماق ایچین! ایندی آپریم امین‌دیر سؤزونون یورومو نه‌دیر یوخسا آرخایین، هئچ فرق ائتمز.
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 8
دوز یول هارداندیر؟ / غفور امامی‌زاده خیاوی
بیلدییینیز کیمی معیار دیل، اورتوقرافی فرقلی‌لییی، اوتای آذربایجان و ایستانبول تورکجه‌سینین نجور ادبی دیلیمیزله ایلگی‌یه کئچمه‌سی کیمی موضوعلار، ادبیات چئوره‌لریمیزده فرقلی باخیش‌‌لارلا آلینان و یانسییان گوندم مساله‌لردن بیری اولاراق گؤزوموز اؤنونده سرگیله‌نمکده‌دیر.
بو قونودا آز دا اولسا، آرادا سیرادا مقاله‌لر یازیلمیش، یازارلاریمیز دا بعضن، اؤز باخیشلارینی یئری گلدیکجه اوخوجولاری ایله پایلاشمیشلار.
کئچن دؤنه‌کی قیسا یازیمدا، سایین شریف مردی‌نین جوابیه‌سینین اولینده دوغرولوقلا ایشاره ائدیب سیرالادیغی کیمی، بیر چوخ مساله‌لردن سؤز ائتمیشدیم. یازی‌نین اولینده ده "بو قونولاردا چؤزوم یوللارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده اولمادیغیم" وورغوسو ایله، "ساده‌جه بو قونودا اولان باخیش‌لاریمی و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویماق" نیتینده اولدوغومو اوخوجولارلا پایلاشمیشدیم.
طبیعی کی کئچید دؤورونو یاشایان دیلیمیز، باخیش فرقلی‌لییی و نئچه‌سسلی‌لیین رسمیته تانیندیغی دئموکراتیک بیر اورتام‌دا و سانباللی ادبی اثرلریمیزین بول بول یارانیب اوزه چیخدیغی بیر فضادا دیرچه‌لیب بویا باشا چاتاجاقدیر. ایسته‌دیییمیز یئره چاتانا قده‌ر، اورتالیقدا گرگین بیر دورومون یارانماسی دا کامیلن طبیعی‌دیر، آنجاق یازارلاریمیزین بو دورومون قاباغیندا سوسمالاری و هر نه‌یی اولورونا بوراخمالاری هئچ ده طبیعی نظره گلن بیر شئی دئییلدیر.
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 6
ادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / ایکینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی
اصلی مساله بو دئییل کی میللتیمیزین ادبیاتچی‌لارین دیلینده دانیشماغینی (البته بونا ایمکانیمیز دا یوخدور) و یا ادبیاتچی‌لاریمیزین میللتین دیلینده یازماغینی (بو دا دوغرو بیر ایش دئییل، چونکو بو خالق، اون ایل‌لر بویودور دیلینین اصیل اؤزه‌ییندن اوزاق دوشوبدور)، انتزاعی بیر مساله کیمی کاغیذ اوستونه گتیریب حل ائدک. اصلی مساله، یازارلاریمیزین ایندیکی دورومدا (بلی، ایندیکی، دیلیمیزین اوخونماماسی و حاکمیتین سیخما بوغماسی آلتیندا) خالقی اؤز اثرلرینه جلب ائتمه‌لری و چئشیدلی یول‌لارلا اونلاری اؤز دیل‌لرینه یؤنلتمه‌لری مساله‌سی‌دیر. بو، ایندیکی دورومدا، اونلارین ان باشدا گلن مسؤلیت‌لریندن بیری‌دیر.
یازارلاریمیز آیین شایین بیر گوشه‌ده لم وئریب، سیاسی فعال‌لاریمیزین دیل قونوسونداکی چالیشمالارینین سونوجا چاتماسینی، اؤنجه دیلیمیزین رسمی اولماسینی، سونرا دا اؤزلرینین دَبدبه ایله عرصه‌یه تشریف گتیرمه‌لرینی گوددوکلری خیالی فضالاردا، تاریخی وظیفه‌لرینی اونوتموش اولور‌لار. اونلار نجور اولورسا اولسون، بو دیلی خالقین ایچینه آپارمالی‌دیرلار و بو یولدا همشه اؤن سیرالاردا اولمالی‌دیرلار.
یازارلاریمیز "بیز ایسته‌سک ده ایسته‌مه‌سک ده خالق بیزیم یازی‌لاریمیزی اوخومایاجاق" کیمی سؤزلرله انفعالا یؤنلمیش اولدوقلاریندان باشقا هئچ نه‌یی ثابیت ائده‌نمزلر. بیر یازار اولاراق یاشادیغیمز بو چاخناشیقلی دورومدان چیخماق اوچون شخصی چؤزوم یول‌لاریمیز اولمالی‌دیر. هره‌میز دیلیمیزین میللتین ایچینده چیچک‌لنمه‌سینده‌کی وظیفه‌میزی یئرینه چاتدیرمالی‌ییق. ادبیاتچی‌لاریمیز سیاسی و اجتماعی مساله‌لردن بونجا گئری چکیلمه‌مه‌لی‌دیرلر.
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 5
ادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / بیرینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی
بو مطلب، اصلینده سایین قادیر جعفری‌نین، منیم ادبی دیلیمیزله ایلگیلی بیر یازیما جوابیه اولاراق یازدیغی بیر یازیسینا، ایکینجی جوابیه کیمی قلمه آلینمیشدیر.
من بو یازیدا، بو قونودا اولان باخیش‌لاریم و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویموشام. باشقا شاعیر و یازارلاریمیزدان دا، بو اؤنملی مساله‌یه قاتیلمالارینی، بو قونودا اولان باخیشلارینی مکتوب اولاراق پایلاشمالارینی تمنا ائدیرم.
سؤزومو بیر خاطیره ایله باشلاییرام:
۱- یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی چیخارتدیغیمیز گون‌لر، خییوودا تزه‌جه تانیش اولدوغوم بیر اؤیره‌نجی دوستوملا دانیشدیغیمیز سیرادا، دوشوندوروجو بیر مساله ایله قارشیلاشدیم. سؤزون تام آنلامیندا ادبیاتین عادی موخاطب‌لر‌یندن ساییلابیله‌جک دوستوم، یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی ائله ایلک صفحه‌سیندن باشلاییب، دیلیندن باش آچدیغی مطلب‌لرینی ماراقلا اوخویوب باشا وورموشدو. آنجاق ایل‌لر بویو یازیب اوخودوغو فارس دیلینده اولدوغو اوچون، یازیلاری اوخوماقدا زورلاندیغیندان، بعضی مطلب‌لردن واز کئچمیشدی. موخاطب‌لرین چوخونا اؤزگه گلن، چتین کلمه‌لری یاراشیق‌سیز بیر بیچیمده ایچینه یاغدیردیغیم او سایی‌داکی منیم مقاله‌لریم، بو "واز کئچیلمیش"لرین ایچینده ایدی.
او گوندن بری باشی‌بوشلوغو بیر یانا بوراخیب، موخاطب قونوسوندا آرادا سیرادا دوشونمه‌یه باشلادیم. یازیچی‌لیق‌دا جیددی‌لشدیییم سونراکی ایللرده، بو قونو، دوشونجه‌لریمین اساس مرکزینده یئر آلان مساله‌لردن بیرینه چئوریلدی. بو موددت‌ده بؤرکومو قاباغیما قویوب اؤزومدن دؤنه‌لرجه سوروشدوغوم "کیمه یازیرام" سؤالی اوزه‌رینده دوردوغوم، بونا شخصی اولاراق بیر جواب‌لار تاپدیغیم و بونلاری، یئری گلدیکجه بعضن ادبی درگی‌لرده ده یاییملادیغیم آز اولمامیشدی.
اؤزومو آلداتمامالی ایدیم. من تکجه اؤزومه و اوره‌ییمه یازمیردیم؛ بؤیوک بیر اؤلچوده، باشقا اینسان‌لارین دا ذؤوقونو اوخشاماق و اونلارین منی تایید ائله‌ین باخیشلارینی قازانماغین دا آرزوسوندا ایدیم. من تکجه اؤزومه و بیر نئچه یاخین_اوزاق دوست‌لاریما یازماقلا قانع اولان او آلچاق کؤنوللو‌لره (بلکه ده اوجا کونوللو، کیم بیلیر؟) قوشولماق اوچون گیرمه‌میشدیم بو یولا. من ده باشقا یازارلار کیمی یازی‌لاریمین گئنیش کوتله طرفیندن قارشیلاندیغی و آدیمین اونلارین قولاغینا چاتاجاغی آرزوسوندا ایدیم.
بو دوشونجه طرزی ایله طبیعی کی موخاطب قازانما یوللارینا دا فیکیر قیلمالی ایدیم. ساده دیلده یازماق دوشونجه‌سی، ائله بو باخیش‌دان اورتایا چیخیردی. ایکی اؤیکو مجموعه‌می، (اؤزه‌للیک‌له ایکینجی‌سینی) هر زامان ذهنیمین بیر گوشه‌سینده، هامینین باشا دوشه‌جه‌یی بیر دیلده یازمالی اولدوغومو دوشونرکن یازیب باشا چاتدیردیم. عؤمورلری بویونجا ایلک دفعه تورک دیلینده بیر کیتاب اولاراق اله آلدیقلاری قیرمیزیم مجموعه‌سینین حاققیندا، اوخویارکن بیر خاص چتینلیک چکمه‌دیکلری و بیر نئچه مورددن سونرا کیتابی اوخودوقلاریندا دیل پرابلئمی یاشامادیقلارینی دیله گتیرن بیر چوخ موخاطب‌لریم، منه بو قونودا دوز فیکیرلشدیییمین سیقنالینی چوخدان وئرمیشدیلر. قیرمیزیم مجموعه‌سی یاییملاندیغی ایلده، ۵۰۰ جیلده یاخین ساتدی. موخاطب قونوسوندا بونو اؤزومه اوغور ساییردیم. بونو دئمک ایسته‌ییرم: بیز یازیلاریمیزدا تورکجه‌میزی باشارمایان بؤیوک بیر آماتور اوخوجو کوتله‌سینی ده نظرده آلمالی‌ییق.
دیل و اوزرینده دانیشیقلار سیراسی 4
سئویملی غفور بی، اؤنجه‌دن دوشونجه‌نیزی داها آچیق و چیلپاق شکیلده اورتایا قویدوغونوز اوچون میننتدارام.
بو تور موباحیثه لرده، قارشی طرفین نئت اولاراق نئجه دوشوندویونو اؤیره‌نینجه، دانیشیغین هانسی محورده آخاجاغی بلله‌نیر. یا سیز دئمیشکن، ایبهاملی دئییل، بئله دانیشیقلار دوز یازییا اساسلاندیغی اوچون، ادبی یازیدان فرقلی اولاراق، آماج ساده دئییمله آنلاتیلمالیدیر. ایندی وورغولادیغینیز موضوعلار اوزره باخیشیمی پایلاشماق ایسته‌ییرم.
یازیلارینیزدا دوشونولن، ساده یازماق ادبی اوسلوبویلا، ساده دیلده یازماق فرقلری دریندن ایچ ائدیلمه‌میشدیر. ساده یازماق بیر ادبی آخیم اولاراق، ساده دیلده یازماقلا عینی دئییلدیر. میثال اوچون آدینی چکدییینیز اورهان ولی اصلینده زامانیندا خالقینین دانیشدیغی دیلده دئییل، ساده یازی ادبی آخیمینین بانیلریندندیر. بیلدییینیز کیمی تنظیمات دؤنمینده تورکییه‌ده خالق دیلی عثمانلیجایدی. تنظیمات دؤنه‌می، عوثمانلیجادان یاخا قورتارماغا چابالاما دؤنه‌میدیر. همین دؤورده ساده یازمایان گوجلو و سئویلن شاعیرلر واردیر.
هئچ نه اینانج قدر اینسانی یانیلتیمیر دئسم، بلکه ده یالان دئییرم. آمما لوطفا اؤزگووه‌نینیز اولسون، آمما دوشوندویوموز ایناما چئوریلمه‌سین سئویملی غفور. آذربایجان ادبیاتینین فرقلی آسپئکتلردن فرقلی قورتولوش یولو اولا بیلر.
دیلیمیزین سیاسی قونومو اولوب، خالق مکتبلرده دیلیمیزده تحصیل آلمایینجا، ادبیاتیمیز گونئیده کوتله آراسی یایقینلاشاجاغینا او قدر ده اینانمیرام. اصلینده بیز ادبیاتچیلار بیر بیریمیز اوچون یازیریق. بیر بیریمیزین موخاطبلریییک. بو موضوعدا اؤزوموزو آلداتماساق داها یاخشیدیر.
سیز قوزئی یازارلاری خالق دیلینده یازیردیلار دئیه‌نده البته یانیلیرسینیز. قوزئیده‌کی یازیچیلار خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار دئسک داها دوغرودور. بیز گونئیلیلرسه بوندان محروموق. اونلارین یازیلاریندا گئدن ستول، سکامیا... اؤنجه آذربایجان ادبی دیلینه کئچمیشدیر. آذربایجان خالقینا، روسجا قارشیلیقلار دوغولورکن آنادان گلمه‌میشدیر. بیزیمکیلر کیمی دیگر خالقلارلا علاقه و تحصیلله اؤیرندیلر. آمما بو بیزیم سورونوموز دئییل. دیلیمیزه آخیشان بونجا یاد سؤزلر دورورکن، بیز ده گونئیده بو قارماشیقلیغی داها چوخالتساق، سؤیله‌دییینیز 1813 دن بری یارانان مسافه‌نی داها اوزاقلاشدیریب، هانکی قووه‌لرین خئیرینه آددیملادیغیمیزی، سیز داها یاخشی بیلیرسینیز. آیریجا بیلدییینیز کیمی قوزئیده حاضیردا بو مسافه‌نی قالدیریب و یاد سؤزلری دیلیمیزدن آریتداماغا، آزاجیق دا اولسا، دوشونجه و چابا واردیر. هر حالدا خالقیمیزین آلیشدیغی مدرس، دانیشگاه، نیمکنت و… سؤزلری یازیلاریمیزدا ایشلتمک، دیلیمیزی الیمیزله داها گؤممکدن باشقا بیر شئی دئییلدیر، دئیه دوشونورم.
قوزئیده بوتون دیلیمیزه گلن سؤزجوکلره باخمایاراق، دیلیمیزین سینتاکسی قورونوب. ج.م. قولوزاده‌دن توتموش، آ. ریضایئو، ائ. افندییئو، ای. موغننا، ج. جاببارلی، م. سولئیمانلی، ای. شیخلی وئ... هامیسی آذربایجانین فرقلی بؤلگه‌لریندن اولوب، فرقلی لهجه‌لرده دانیشمالارینا باخمایاراق، معیار ادبی دیلده یازمیشلار. هئچ بیر یازاریمیز :گلیروخ، گلوروک وس. دئییل، هامیسی گلیریک دئیه یازمیشدیر. آمما بیزیم دیل بیلمز گونئینیلر، آغیز و لهجه‌لری دیلیمیزه گتیریلمه‌سینی بعضاً بیلمزدن، بعضاً ده بیله‌رک، ادبی یارادیجیلیقلاریندا، ایشله‌دیب و آنلاتماقدالار. کسینلیکله بونا بیر اولوملو اولای کیمی باخا بیلمرم.
بیر ادبیاتچی و دوشونجه آدامی کیمی، خالقمی بیزه یول گؤسترجک، بیز می خالقا؟ بیز می خالقیمیزا نئجه یازیب نئجه دانیشاجاغینی اؤیرتمه‌یه چالیشاجاییق، یوخسا خالق می دانیشدیغی یانلیش قورولوش و سؤزلری بیزه تحمیل ائده‌جکدیر؟ کیتاب اوخویان موخاطب تاپیلیرسا، ستول سؤزونون نه آنلامدا اولدوغونو بیلمیرسه د، دیرناق آراسی و یا اتک یازیداکی آچیقلامادان اؤیرنه بیلر. هر حالدا بو تیپ سؤزلری یازیدا گئتمه‌سینین ده نورماللاشماسیندان یانایام.
ادبییاتیمیزدا کئفلی ایسکندر کیمی، ج.م. قولوزاده نوبوغویلا، قلوباللاشان خاراکتئرلریمیز ده اولوب. تهمینه و زاور کیمیلری، آنار ریضادان یاددا قالیب. علی و نینو ایسه قوربان سعیددن. احمد و جاهاندار بی دلی کورده اونودولمور، بکیل ایسه کؤچ ده. بورادا مسله ادبیاتیمیزین دونیا میقیاسیندا دئیه‌جه‌یی سؤز دئییل، سؤز بیز گونئیلیلرین بونا ناییل اولماغا تلسمه‌ییمیزده‌دیر. البته اؤیره‌نه‌جک چوخ شئیلر و تجروبه ائده‌جه‌ییمیز چوخ یوللار واردیر. یازدیغیم قیسا باخیشدا بئله بیر اوبرازلاری یاراتمانین آسان اولدوغونو یازمامیشدیم. بونون اوچون دیلین ایچ قاتلارینا کئچیب، اوزون اوزادی هله اوخویوب، دوشونوب داشینیب، یازیب یاراتماق لازیمدی.
بورادا وورغولاماق ایسته‌دیییم باشقا بیر مساله، کئچن قیسا باخیشیمدا شعره دور دئمک واختیدیر دئمکله، بعضی دوستلاردا ترس آنلاییش اولاراق ائله دوشونولموشدور کی، داها شعر یازمایاق. کسینلیکله بئله بیر مقصد اورتادا یوخدور. ساده‌جه شعر و یا دیلله باغلی هر هانسی بیر ادبی تورده، اؤنجه دیلی اؤیره‌نیب، سونرا یارادیجیلیغا باشلامالیییق دئمک ایسته‌میشدیم. یوخسا شعر و نثر آیری آیری ادبی تورلریدیر و ایشلولری ده باشقا.
قادیر جفری
غفور امامی زاده خیاوی
یاشا قادیر. بو قیسا مقاله‌نی اوخویوب باخیشلارینی بیلدیردییین اوچون میننتدارام.
منیم بو ساحه ده بیر اینانجا چئوریلمیش دوشونجه‌م وار: ادبیاتیمیزین بو دورومدان قورتارماسی اوچون قاباغیندا بیر یولو واردیر: خالقین و عوموم اوخوجو کوتله‌سینین ایچینه کئچمک.
بوندان باشقا بوتون یوللار بیزی چیخماز دؤنلگه‌لرده آزدیراجاقدیر.
من بو قیسا مقالمده بو مسله‌یه توخونموشام، ساده دیلده یازماق بیزی بو هدفه یاخینلاشدیراجاقدیر، چونکو میلتیمیز اؤز دیلینده یازیب اوخوماغی هله باجارمیر.
1813 دن بویانا، 200 ایلدن آشقین بیر سوره‌ده چوخلو اولایلار اولوب ایکی آذربایجاندا. هئچ کیمسه بو اوزون سوره‌ده اورتالیغا چیخان دیل و دوشونجه دییشیکلییینی گؤرمزلیکدن گله‌بیلمز. سؤزومه اؤرنک گتیریرم:
او تای آذربایجاندا فننی، مهندیسی، ایداری، بیلیمسل (وه حتّی بیر چوخ ادبی) ایصطیلاحلارین چوخو روسجا اولدوغو بیر حالدا، بو تایدا عربجه و فارسجادیر. یازار دوستلاریمین بیری دئییردی باکیدا ماشینیم خاراب اولموشدو، تعمیرگاهچی ایله آوارا قالمیشدیق نجور او خاراب اولان قطعه‌نین آدلارینی تاپیب بیربیریمیزه منظوروموزو بیلدیرک.
بو قونودا اؤرنکلر چوخدور.
سوال بودور: ایندی بو فرقلیلیکلری نه تهر ادبیاتیمیزا یانسیتمالیییق؟ او تای آذربایجاندا یایغین روسجا کلمه‌لری دیل بیرلیغی آدی ایله گتیریب اؤز دیلیمیزه می سوخاجاغیق؟ یوخسا بو تایدا دیلیمیزه سئل کیمی آخیشان فارسجا کلمه‌لری ایشله‌تمه‌یی او تایداکی سویداشلاریمیزا می تکلیف ائده‌جه‌ییک؟ یا دا کی باشیمیزی قوما سوخوب بو فرقلری گؤرمزلیکدن گله‌جه‌ییک؟ موطلق بئله اولمامالیدیر. بو ایش بیر چوخ ادبییاتچیلاریمیزین سون ایللرده هامی‌یا ایلقاء ائتمه‌یه چالیشدیغی بیر ایشدیر. اونلار سینمایا کینو، تئلئویزیونا تئلئویزیا، نیمکته سکامیا و... یازیرلار. اونلارا خالقین اونلارین ایشله‌تدیکلری کلمه‌لردن باش آچیب آچماماسی اؤنملی دئیلدیر. من بو مقاله‌ده اونلاری هدف آلمیشام.
بو آداملار سون اوتوز قیرخ ایلین ایچینده یازیلی دیلیمیزه یوزلرجه چتین یاد کلمهلر گتیریب سالیبلار و بو جهتدن د موقصیر ساییلیرلار. البتته بو مثلالین او بیری یانی دا واردیر. یئری وار او تای آذربایجانین ادبیاتچیلاریندان سوروشاق کی، نییه سیز ایجازه وئردینیز بونجا روس کلمه‌لری یازیلی دیلینیزه کئچسین؟ سوروشاق، به سیز بیلمیردینیز کی بو ایشیزله بیزیم دیل ایله سیزین دیلین آراسیندا فاصیله‌لر آچیلاجاق؟
یقین بیلیرم اونلارین جوابلاری بئله اولاجاق: (یانی بوندان باشقا یوللاری دا یوخدور): بیز یازیلاریمیزدا خالقیمیزین دیلینده یایغین اولان کلمه‌لری ایشله‌تمیشیک، بوندان باشقا بیر ایش گؤرمه‌میشیک. بیز ادبیاتیمیزی روس ادبیاتینین تسللوطوندان چیخاردیب میلتیمیزین ایچینه آپارمالی‌یدیق؛ و بونو دا یئرینه چاتدیردیق.
و من قبول ائلیجم بو جوابی، بو سؤزلرده عاغلی تمکینه مجبور ائدن اؤنگؤره‌نلیک گؤرورم.
همن بو ایشین بنزرینی تورکییه یازارلاری دا تنظیمات دؤورونده گؤرموشدولر. تورکییه‌لی شاعیر و یازارلار هم او زاماندا همی ده ایندیکی زاماندا اؤز خالقلارینین دیلینده یازیبلار (اؤرنکلری مؤوجوددور) و طبیعی کی خالق دیلینه ده درین ایزلر بوراخیبلار. بو تاثیر زامان بویونجا و تدریجله اوز وئرمیشدیر.
بیزیم شاعیر و یازارلار بو یولدا اونلارین تاریخی تجروبه‌لریدن درس آلمالیدیرلار.
قادیر بیین سؤزونون دوامی قلوباللاشماقداندیر.
بو ساحه ده ایندییه‌جن چوخ سؤزلر دانیشیلیب و اوزرینده فرقلی باخیشلار اورتایا قویولوب. آنجاق هامی بیلیر کی بونلاری پراتیکده یئرینه چاتدیرماق چوخ چتین ایشدیر.
قادیر بی مقاله‌مده «یئرلی لهجه و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی و ادبیاتیمیز موستقیل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالیدیر» جومله‌سیندن بو نتیجه‌یه چاتیب کی یازار «بؤلگه‌سل و موستقیل» کیملییه چاتمانین یولونو «یئرلی لهجه و کلمه‌لردن» فایدالانماقدا خولاصه ائله‌ییر.
حالبوکی مقاله‌ده بو ایکی جومله‌نین آراسیندا عیلت معلولی بیر ایلیشکی یوخدور و بو، قادیر بیین شخصی تفسیریدیر. ادبیاتدا قلوباللاشما و بؤلگه‌سل کیملیک قازانمانین یوللارینا گؤره بو مقاله‌ده بحث اولونماییب. آنجاق مقاله‌نین یازانی اولاراق، بو یولون اؤزوموزدن، یئرلی دیلیمیزین ساغلادیغی دویغو و دوشونجه ساحه لریندن باشلانابیله‌جه‌یی دوشونجه‌سینده اولدوغومو دا بیلدیرمه‌لییم بوردان.
سونونجو سطیرلرده بو جومله‌یه راس گلیریک:
«بؤلگه‌سل اولماق بؤلگه‌سل خاراکتئرینی کوره‌سل میقیاسدا یاراتماقدیر.»
چوخ آدام بو جومله‌نی ایشلتدیکده فیکر ائله‌ییر کی قلوباللاشمانین او اوزون اوزادی چتین یوللارینی باجاریر، آنجاق بو، فقط ساده بیر جومله‌دیر، عملده آیری ایتتیفاقلار دوشور و آیری شئیلر لازیم اولور. همن شئیلر کی بیز بو تای آذربایجان چوخداندیر اونوتموشوق. و بوتون سورونلار دا ائله بوردان تؤره‌نیر.
یاشا غفور. یازیدا نئچه یئر منیم اوچون آنلاشیلماز قالدی. بو تای آذربایجان تورکجه‌سی منه گؤره اساس‌سیز بیر آددیر. آیریجا ایستانبول تورکجه‌سی ایله آذربایجان تورکه‌سی آراسیندا آیری توتمورسانیز، بوتای و اوتایی آیری توتماق منطیقیمه سیغماییر.
یئرلی سؤز و آغیزلاردان سؤزجوکلر دیلیمیزه آخیتماق یئنه موبهم اولاراق آچیقلانماییب. اردبیل، تبریز لهجه‌لرینده شعر و یازیلار یازانلار دا وار. اونلارا گؤره عموم خالقین دانیشیغیندا یاییغینلاشان دانیشگاه سؤزو ده ادبی دیلده ایشله‌نیله بیلر. و یا گلیریخ کیمی یئرلی لهجه‌لر.
منجه یئرلی لهجه‌نی ایشله‌تمک، ادبیاتی بؤلگه‌سل ائتمیر. بؤلگه‌سل اولماق بؤلگه‌سل خاراکتئرینی کوره‌سل میقیاسدا یاراتماقدیر.
پاموک، براهه‌نی، حیکمت، شاملو و... لهجه‌لرده یازاراق دئییل، بؤلگه‌سل ادبیاتی دیل و دوشونجه چالارلارییلا جاهانیله‌شدیریبلر.
بیز دیل آچمادیغیمیز اوچون چتین یازیریق. دوز یازیدان، 10 ایللرین شاعیری بئله، قاچیر. آرتیق شعره دور دئمه‌نین واختیدیر. اؤنجه یازی اوخویوب، سونرا شعره کئچَرسک، درین معنالاری ساده ایفاده‌لرله آنلادا بیلریک منجه.
قادیر جفری
ساده یازماق چتین‌می، چتین یازماقمی ساده؟
شعریمیز چوخالیب، یانی‌سیرا شعر کیتاب‌لاریمیز دا او بیری ادبی ژانرلارا گؤره چوخ یاییملانیب؛ آنجاق شعر کیتاب‌لارینین سایجا آرتماسی، موخاطب‌لرینین ده آرتماسی آنلامینا گلمیر. بونو آذربایجان ادبیاتی ایله یاخیندان اوزاقدان ایلگیله‌نن هر کس بیلیر و گؤرور؛ سؤزومون اثباتیندا کیتاب ساتیش مرکزلرینده قفسه‌لرده توز یئیه‌ن شعر کیتاب‌لارینا ایشاره ائتمه‌یی ده لازیم گؤرمورم.
بوردا بو سارسیجی مساله‌نین عیللت‌لرینه توخونماق و یا بو قونودا چؤزوم یوللارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده دئییلم. فقط، او بایاغی سؤزو، دادی گئتمیش ساققیز کیمی من ده چئینه‌ییب چئینه‌ییب تکرارلاماق ایستیرم: شعریمیزده دیل و دوشونجه چالاچوخورلوغو وار.
دوشونجه‌دن بوشالمیش شعریمیز، آرتیق موخاطب‌لرین بیه‌نیسینی قازانابیلمیر؛ شعرلریمیزده او آن‌لاردان داها خبر یوخدور؛ چونکو او آنی یازیب یارادانلار، یازدیقلارینی گئرچک دونیادا دا یاشامیرلار. شاعیرلریمیزین یاشام طرزی، یئمک رژیمی، موطالیعه‌لرینین مسیری دییشمه‌لی‌دیر بلکه.
بول بول قورولوش و ترکیب یانلیشلیق‌لارینین گؤزه چارپدیغی و یا هر شئیین یولوندا گئتدییینی ساندیغیمیز بیر یازیدا، دیقتله سئچیلمه‌میش کلمه‌لره راسلادیغیمیز شعرلریمیزین دیلینده، چکیجی‌لیک عونصورو چوخداندیر اوچوب گئدیب. شخصی دیل شعریمیزین بلاسی اولوب.
هامی کلمه‌لره ایسته‌دییی و خوشونا گلن مفهومو چاتیب بیزده‌له‌ییر، هئچ کس ساده یازمیر، موبهم یازماق بیر اوستونلوک ساییلیر، چتین و آلینما کلمهلر ایشله‌تمک بیر ائپیدئمی اولوب. چیلخا تورکجه آدی ایله، ولی اصلینده باشقا تورک اؤلکه‌لرینده اوخوناجاغی تاماهلانماسییلا ایستانبولجا کلمهلر یاغدیریلیر شعرلره.* اوتای آذربایجاندا یایغین اولان روسجا کلمهلر دوغما کلمهلر کیمی موخاطب‌لره قالب اولونور. حالبوکی بو اثرلر یئترینجه گوجلو اولدوغو صورت‌ده، هم ایستانبولدا اوخوناجاقدیر، هم پاریس‌ده، هم ده باشقا شهرلرده. آنجاق هر یئردن اؤنجه تبریزده اوخونمالی‌دیر بو اثرلر، بوتای آذربایجان تورکجه‌سینده و بو تای آذربایجان کوتله‌سی ایچینده. یئرلی لهجه و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی و ادبیاتیمیز مستقل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالیدیر.
شعریمیز هاچان اوغرادیغی بو شخصی سمبولیک دیلین الیندن قورتاراجاق؟ موبهم یازماق نه زامان حاقسیزجا یوکسه‌لدییی بو مسلط موقعیتیندن آشاغی ائندیریله‌جک؟ ساده شعر هاچان او موبارک آددیملارینی ادبیاتیمیزا باساجاق؟ شاعیرلریمیز ساده یازماق خطرینی نه زامان جانلارینا آلاجاقلار؟ شعریمیزین لنگئیستن هیوزلارینی، کارل سئندبرگ‌لرینی، اورهان ولی‌‌لرینی نه زاماناجان گؤزله‌مه‌لی اولاجاغیق؟
بوردا بو سؤزومله ایستانبول تورکجه‌سینی آذربایجان تورکجه‌سیندن آیری توتان بیر باخیش طرزی‌نین طرفلیسی کیمی گؤرونمک ایسته‌میرم. بو سؤزومله تکجه یئره‌ل و بؤلگه‌سل عونصورلارین ادبیاتیمیزدا اؤن پلان‌لارا گتیریلمه‌سیندن یانا اولدوغومو وورغولاماق ایستیرم. ایستانبول تورکجه‌سینین ادبی سؤز داغارجیغیمیزدا نجور گیرمه‌سی قونوسوندا بیر چوخ یازارلار کیمی منیم ده نظرلریم وار.
غفور امامی‌زاده خیاوی
(بو سیرایازیلار ایلک اولاراق اؤیکوموز کانالیندا گئدیب)
اولیسسئسی نه‌دن اوخومالیییق؟ / آرماغان اکیجی
اولیسسئس یوخسا اولیس (یولیسسئس) رومانینین اؤنه‌میندن دانیشماق منه توشمز. آرماغان اکیجی (جیمز جویس’ون نوزاد ارکمن’دن سونرا ایکینجی کره تورکجه‌یه چئویرن آدام) «اولیسسئسی نه‌دن اوخومالیییق؟» باشلیقلی یازیسینیندا سایدیغی نه‌دنلر. آرماغان اکیجی اؤز یازیسیندا بئش نه‌دن گتیرمیش! او بئشینجی نه‌دن ایسه باغلانیر اوغوز آتای’ین «توتونامایانلار» رومانینا! ییرمینجی یوز ایلین ان اونلو تورک رومانی. اوغوز آتای بو اونلو رومانی 1971ده آنا تئمی قورخو اولاراق یازمیش، دیری ایکن داها باسیلمایاجاق قالیر و کوته طرفیندن آلقیلانماز نظره گلسه ده آنجاق سونرالار دفعه‌لرله یاییملانان و ان چوخ ساتیلان رومانلاردان اولور.
توتونامایانلارین قونوسو: سلیم ایشیق’ین اینتیهار ائتدییینی اؤیره‌نن تورغوت اؤزبن، ایهمال ائتدییینی دوشوندویو آرخاداشینین کئچمیشینین ایزینی سورمه‌یه و سلیم’ین تانیدیغی اینسانلار آراجلیغی‌یلا اونو تانیماغا چالیشیر. هر اینسانا فرقلی بیر یؤنونو گؤسترن سلیم’ین گؤرونتوسو، تورغوت’ون بو اینسانلارا دانیشماسی سونوجو اوخوجونون و تورغوت’ون گؤزونده خصوصیت قازاناجاقدیر. روماندا بیر چوخ کیشی وار آمما هر بیری اصلینده سلیم’ین حایاتینداکی کیشیلردیر و توم آنلاتیلار سلیم اشیق’ی آیدینلاتیر. سلیم ایشیق «دوشونن و سورغولایان اینسان»ین سیمگه‌سی‌دیر و بو اوزدن «توتونامامیش»دیر. (تورکجه ویکی‌پئدیا-توتونامایانلار)