ادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / بیرینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی
بو مطلب، اصلینده سایین قادیر جعفری‌نین، منیم ادبی دیلیمیزله ایلگیلی بیر یازیما جوابیه اولاراق یازدیغی بیر یازیسینا، ایکینجی جوابیه کیمی قلمه آلینمیشدیر.
من بو یازی‌دا، بو قونودا اولان باخیش‌لاریم و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویموشام. باشقا شاعیر و یازارلاریمیزدان دا، بو اؤنملی مساله‌یه قاتیلمالارینی، بو قونودا اولان باخیش‌لارینی مکتوب اولاراق پایلاشمالارینی تمنا ائدیرم.
سؤزومو بیر خاطیره ایله باشلاییرام:
۱- یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی چیخارتدیغیمیز گون‌لر، خییوودا تزه‌جه تانیش اولدوغوم بیر اؤیره‌نجی دوستوملا دانیشدیغیمیز سیرادا، دوشوندوروجو بیر مساله ایله قارشیلاشدیم. سؤزون تام آنلامیندا ادبیاتین عادی موخاطب‌لر‌یندن ساییلابیله‌جک دوستوم، یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی ائله ایلک صفحه‌سیندن باشلاییب، دیلیندن باش آچدیغی مطلب‌لرینی ماراقلا اوخویوب باشا وورموشدو. آنجاق ایل‌لر بویو یازیب اوخودوغو فارس دیلینده اولدوغو اوچون، یازی‌لاری اوخوماقدا زورلاندیغیندان، بعضی مطلب‌لردن واز کئچمیشدی. موخاطب‌لرین چوخونا اؤزگه گلن، چتین کلمه‌لری یاراشیق‌سیز بیر بیچیمده ایچینه یاغدیردیغیم او سایی‌داکی منیم مقاله‌لریم، بو "واز کئچیلمیش"لرین ایچینده ایدی.
او گوندن بری باشی‌بوشلوغو بیر یانا بوراخیب، موخاطب قونوسوندا آرادا سیرادا دوشونمه‌یه باشلادیم. یازیچی‌لیق‌دا جیددی‌لشدیییم سونراکی ایل‌لرده، بو قونو، دوشونجه‌لریمین اساس مرکزینده یئر آلان مساله‌لردن بیرینه چئوریلدی. بو موددت‌ده بؤرکومو قاباغیما قویوب اؤزومدن دؤنه‌لرجه سوروشدوغوم "کیمه یازیرام" سؤالی اوزه‌رینده دوردوغوم، بونا شخصی اولاراق بیر جواب‌لار تاپدیغیم و بونلاری، یئری گلدیکجه بعضن ادبی درگی‌لرده ده یاییملادیغیم آز اولمامیشدی.
اؤزومو آلداتمامالی ایدیم. من تکجه اؤزومه و اوره‌ییمه یازمیردیم؛ بؤیوک بیر اؤلچوده، باشقا اینسان‌لارین دا ذؤوقونو اوخشاماق و اونلارین منی تایید ائله‌ین باخیش‌لارینی قازانماغین دا آرزوسوندا ایدیم. من تکجه اؤزومه و بیر نئچه یاخین_اوزاق دوست‌لاریما یازماقلا قانع اولان او آلچاق کؤنوللو‌لره (بلکه ده اوجا کونوللو، کیم بیلیر؟) قوشولماق اوچون گیرمه‌میشدیم بو یولا. من ده باشقا یازارلار کیمی یازی‌لاریمین گئنیش کوتله طرفیندن قارشیلاندیغی و آدیمین اونلارین قولاغینا چاتاجاغی آرزوسوندا ایدیم.
بو دوشونجه طرزی ایله طبیعی کی موخاطب قازانما یول‌لارینا دا فیکیر قیلمالی ایدیم. ساده دیلده یازماق دوشونجه‌سی، ائله بو باخیش‌دان اورتایا چیخیردی. ایکی اؤیکو مجموعه‌می، (اؤزه‌للیک‌له ایکینجی‌سینی) هر زامان ذهنیمین بیر گوشه‌سینده، هامینین باشا دوشه‌جه‌یی بیر دیلده یازمالی اولدوغومو دوشونرکن یازیب باشا چاتدیردیم. عؤمورلری بویونجا ایلک دفعه تورک دیلینده بیر کیتاب اولاراق اله آلدیقلاری قیرمیزیم مجموعه‌سینین حاققیندا، اوخویارکن بیر خاص چتینلیک چکمه‌دیکلری و بیر نئچه مورددن سونرا کیتابی اوخودوقلاریندا دیل پرابلئمی یاشامادیقلارینی دیله گتیرن بیر چوخ موخاطب‌لریم، منه بو قونودا دوز فیکیرلشدیییمین سیقنالینی چوخدان وئرمیشدیلر. قیرمیزیم مجموعه‌سی یاییملاندیغی ایلده، ۵۰۰ جیلده یاخین ساتدی. موخاطب قونوسوندا بونو اؤزومه اوغور ساییردیم. بونو دئمک ایسته‌ییرم: بیز یازی‌لاریمیزدا تورکجه‌میزی باشارمایان بؤیوک بیر آماتور اوخوجو کوتله‌سینی ده نظرده آلمالی‌ییق.
موخاطب قازانما قونوسوندا دئدیکلریمین، طبیعی کی آیری یئرلره ده یورولابیله‌جه‌یی احتمالی واردیر. منیم بو ساحه‌ده‌کی سؤزلریم، هئچ بیر زامان، گئنیش موخاطب قازانماق اوچون اخلاقی و حرفه‌ای اوصول‌لاری آیاق آلتینا قویان باخیش طرزیندن یانا اولدوغومون ثبوتو کیمی دیرلندیریله‌بیلمه‌یه‌جه‌ییینی وورغولامالی‌یام بوردان.
یازارلیغی جیددی بیر ایش‌گوج کیمی گؤرن هر بیر یازار، موخاطب مساله‌سینی اؤن پلان‌لارا گتیرمه‌لی‌دیر. گئنیش موخاطب‌لر اوچون یازمیرام دئیه ایددیعا ائدن هر بیر یازارا، یازی‌لارینی یازدیقدان سونرا یاییملاماماسینی، عوضینه اونلاری بیر یئره توپلاییب اوتلاماسینی، بئله‌لیکله ده ایدیعاسینین دوغرو اولدوغونو هر کسه اثبات ائتمیش اولماسینی اؤنریرم هر شئیدن اؤنجه. اگر بوتای آذربایجاندا ایندییه‌جن بوجور بیر اؤنملی مساله‌یه جیددی بیر شکیلده ماراق گؤستریلمه‌ییب، بونون تکجه بیر سببی وار: ایچیمیزده یازارلیغا حرفه‌ای بیر ایش کیمی باخانیمیز اولماییب، یا دا چوخ آز اولوبدور.
اؤتن یوز ایلده یازی‌لارینی فارس دیلینده یازان اؤنملی تورک یازارلارین بو تاریخی یانلیش‌لارینا، بئله بیر آچی‌دان باخیلدیغیندا منطیقلی بیر نتیجه‌یه چاتابیلیریک. اونلار گئنیش موخاطب دالیسیندا ایدیلار ، باخمایاراق کی یولو ترسه گئتدیلر، بیله‌بیله ترسه گئتدیلر، و بو اوزدن ده قینانمالی‌دیرلار؛ آنجاق موخاطب‌سیز قالماق اونلار اوچون ده قورخونج بیر کابوس ایدی، چونکو عؤمورلرینی بو یولدا قویموشدولار.
سایین قادیر بی!
تورک دیلینده یازان یازارلاریمیزین ایچینده، عؤمورلرینی بو یولدا قویموش، یازارلیعی بیر پروفسیونال ایش گوج کیمی سئچمیش نئچه آدام تانییرسان؟ بیلیرم جوابین عئینی منیم جوابیم کیمی‌دیر. بونو قبول ائتمه‌لی‌ییک: یازیچی‌لیغی جیددی بیر ایش کیمی گؤرمه‌ین یازارلار، موخاطب مساله‌سینی ده جیددی توتمایاجاق.
۲- بوراجان دئدیکلریم، "ساده دیلده یازماق"لا مرتبط اولان‌لار ایدی. آنجاق بو اوزون اوزادی دولامانین، باشقا بیر اوجو دا وار: "ساده یازماق". بوندان منظوروم اورهان ولی، لنگستن هیوز، کارل سندبرگ کیمی، هر کسین باشا دوشدویو آخیجی، دورو و ایبهام‌سیز بیر سبک‌ده یازیب یاراتماق‌دیر.
"ساده یازماق چتین‌می، چتین یازماقمی ساده" یازیمدا، بو شاعیرلرین آدینی چکمکله، چوخراق بو ایکینجی آنلامین اوزه‌رینده دوردوغوما رغمن، بونون "ساده دیلده یازماق"لا اولان فرق‌لرینی، دوستوم قادیر به‌یین دئدییی کیمی، لازیمی قده‌ر آچیقلامادیغیمی تصدیقله‌مه‌لی‌یم بوردا. مطلب قیسا ایدی، فورصت آز، و ایره‌لی سوردورولن ایددیعالارا چوخراق ایجابی دئییل ده سلبی بیر باخیش آچیسی ایله باخیلدیغی بیر قیسا یادداشتدا، طبیعی کی سؤزون هامیسی دئییله‌بیلمیر. یوخسا یئری وار ایدی همن یادداشتدا بو قونونو آچیقلادیقدان سونرا، بونو دا آرتیرام کی، بیزیم ادبیاتیمیزا ایندیکی دوروموندا هر شئیدن چوخ، یازی‌لاریندا "ساده یازماق" لا "ساده دیلده یازماغی" بیر بوتونون آیریلماز پارچالاری حالینا گتیرمیش شاعیر و یازارلارا احتیاجیمیز واردیر. ایندیکی دورومدا، ادبیاتیمیزین یایغین‌لاشماسینا بیر ایش گؤرولسه، اونلارین طرفیندن گؤروله‌جه‌یی اینانجیندایام. بو اینانج فلسفی یا انتزاعی بیر دوشونجه طرزی دئییل؛ بو، منیم پراتیکده گؤردوکلریم، بو یولدا دوشه قالخا یاشادیغیم شخصی تجرویه‌لریمین وئردییی بیر آلینتی‌دیر.
من بونو اوجا سس‌له دئییرم: یازی‌لاریندا موخاطبی‌نین سلقه‌لرینی نظره آلمایان، اوخوجولارینی هر ساده و دوشوک سویه‌لی یازی‌لاری ایله چتین کلمه‌لر باش باشا بوراخیب "بیلمه‌دیکلرینی سؤزلوک‌لردن آختاریب تاپسین‌لار" کیمی سؤزلرله شماتت ائله‌ین یازارلارین اوغور قازانابیله‌جک‌لرینه موطلق اینانمیرام. چونکو اوخوجولارین قاباغیندا چوخ ساده و تاثیرلی بیر سئچه‌نک وار: یازی‌نی قاتلاییب قیراغا قویماق. اونلار واخت‌لارینی بیزیم شاهکارلاریمیزلا صرف ائله‌مه‌یین عوضینه اینستا دا تلگرام‌دا توییترده کئچیرده‌بیلرلر. گؤزل فیلیم‌لره باخابیلرلر، و یا بیزیم کیتاب‌لاریمیزدان یوز قات دَیری اوستون باشقا کیتاب‌لاری اوخویابیلرلر.
هئچ کس اونلاری بیزیم اثرلریمیزی اوخوماقلا گؤره‌ولندیرمه‌ییب؛ بونو گؤرمه‌مک اوچون بؤیوک بیر کور اولماق لازیم‌دیر. باشیمیزی قوما سوخماق‌لا گئرچه‌یی اوست باسدیر ائله‌یه‌بیلمه‌ریک، بیز یازی‌لاریمیزی خالقیمیزین دیلینه سالمالی‌ییق. بیز خالق دیلینی، سنت‌لرینی، عادت عنعنه‌لرینی گؤرمزلیک‌دن گله‌بیلمه‌ریک.
- ۹۸/۰۷/۱۱