باشین ایچین بیر ترحوم قیل کی سرگردانینام / قادیر جعفری
غلبت الروم. بو آیه‌دن تفسیر چیخاردانلار چوخ آچیق ایکی سؤزدن عیبارت اولان بو خبری جومله‌یه «روما ایرانا غلبه چالاجاقدیر» دئیه یازمیشلاردیر. رحمتلیک پورپیرار آخی بو ایرانی هاردان سوخورسونوز بو ایکی سؤزدن عیبارت اولان آیه‌یه دئیردی. باخ ایندی تندیر قیزیشیب. قونویا بیر داها دؤنمه‌یه‌جکدیم. دؤنمک ایسته‌مه‌دییم اوچون دئییل، یئترینجه واخت آییرا بیلمه‌دییم اوچون. آنجاق بیر نئچه یئرده غفور امامی‌زاده‌خیاوی شخصی فیکیرلرینی منیم آدیما وورماسی منی شاشیرتدیغیندان قوجوندوم. غفوربی ایکینجی جوابیه‌سینده اوتای خالقی، یازیچیلاریندان روسجا سؤزجوکلری اؤیرندییینی منیم دیلیمدن یازیمیشدیر. شوبهه‌یله یازیمی بیرداها اوخودوم. خودایا بیزه یاغیش. سانیرام بارماق سایینا یاخین اوخوجولاریمیز، «اوتایلی یازیچیلار، خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار» سؤزونون آنلامینی، غفور بی کیمی، خالقیمیز قوزئی‌ده یازیچیلاریمیزدان روسجا اؤیره‌نیر دئیه آنلامامیشلار.
بو بوردا دورسون. دوستوموز غفور امامی‌زاده یوزومویلا ایکی نتیجه‌یه واریر. بیری سیزین. آنجاق بیرینده آذربایجان خالقینین موطالیعه اهلی اولمادیغینی وورغولاییر. منسه یازیمدا موخاطبلریمیزین خاص و آزاجیق اولدوقلاریندان باشقا بیر سؤزمو دئمیشم؟ بیز بیربیریمیزه یازیریق عومومیتله (گئنل بیزده بویورق بیچیمینده بیر فعلدیر. تبریزلیلر آراسی گئنلتمک بام باشقادیر. هر حالدا عومومییتله معناسیندا ایشلنمه‌سینه قوشقولانیرام). اوخوجولاریمیز تاپیلیرسا یازیچی، شاعیر، میللتچی و میلیوندا بیر عادی کوتله دیر. ۵۰۰ جیلد قیریمیزیمی ساتماق دوغروسو اوتوز میلیونلوق خالقا اوزوجودور. آنجاق دیلسیز خالقی قیناغا توتماق دا دوغرو دئییل. باخ ایندی «من، سن، او و تئلفون» سانیرام هارداسا مین جیلددن چوخ ساتمیش. دئیک گونئیلیلر روسجاسی اولان متنی داها راحاتمی آنلادیلار؟
عزیز غفور امامی‌زاده یازی تلم تله سیک و هیجانلی اولماسایدی. ساده دیل و ساده شعر فرقلرینه دیققت یئتیریلردی. تنظیمات دؤنه‌مینین دیلی عوثمانلیجا اولدوغونا فیکیروئریلردی. غریب شعری و اورهان ولی تنظیمات دئییل جومهوریت دؤورونون محصوللاری اولدوغونو گؤرردیک. (اعتیراف ائدیرم اؤزوم ده سونرادان دیققت یئتیردیم و بیلدیم). شریفین سایلادیغی کیمی قونولارین هامیسینا بیر قیسا یازیدا توخونماق البته سنین سوروملولوق حیسسیندن قایناقلانسا دا، تلسمه‌یینی ده گوستریر. آمما شریف اینصافن قئیدلر سنین سؤیله دیین کیمی مونولوقا دئییل دیالوقا چیخاریب بیزی. چونکو بو قئیدلر آپریمین باخیشلاری اوزرینده دوردوغونو گؤستریرسه ده، آپریمسیزی ده اونون کیمی دوشونمه‌یه گرکدیرمیر. ایندیکی ریاضیاتا کئچدیک، اوندا : بودو باخ همن غفورا قارشی چیخانلار اولدو. غفورسا کسین، قطعین و باشقا قئیدلره باخمایاراق دانیشیغینا داوام ائدیر. البته دوزدو یازی یازیلدیقدان سونرا یازیچی الیندن چیخیر، آنجاق یازار و متنین بیربیریندن ایلگیسیز اولدوقلاری منه قبول دئییل (قدیم ایکو دئییل دئیردیک. سانیرام اوکی سؤزونو موغانلیلار بو گونه سالمیشلار) عزیز شریف منجه لاخلاتمادان داها چوخ لیللتمه‌یه بنزه‌دی بوراسی.
عزیز غفور امامی‌زاده بیزیم گونئی ده روسجایا قونوم وئرن هانسی یازاریمیز سیزی پریشان ائدیر؟ گونئی ده گؤروب دویدوغوموزا گؤره، میللتچیلیک روحوندان قایناقلانان سوروملولوق اوزره، یازیچیلاریمیز داها چوخ روسجا و دیگر گلمه سؤزلره قارشی دورورلار. بو بوجاقدان قارشی قونوم روسجا دئییل، داها چوخ تورکیه تورکجه‌سینه توتولمالیدی. بیز بوتؤولوکله کؤچورولن اثرلرده روسجا سوزلره توش گلیریک. اوتایلا داها راحات دیالوق قورماق اوچون بونلاری اؤیرنمکده ضرر گؤرمورم. حتتا چوخ یایغینلارینی ایشلتمکده بئله. بیریسی بئش آلتی ایل بیر اؤلکه ده یاشاسا وطنداشلیق آلیر، بیز نئجه یوز ایللر بویو دیلیمیزده یاشایان سؤزلری زیبیله می آتاق؟ طبیعی الک قلبیر اولونمالی. منیم اوچون آزادلیق سؤزو، اؤزگورلوکدن داها دوغمادیر. یاشاماق بیر آغاج کیمی تک و حور، بیر اورمان کیمی قارداشجاسینا میصراعسیندا، حور سؤزویله عاطیفی ایلیشگی قوران مینلرجه اوخوجو دیلیندن، بونو سیلمک اولماز. آیریجا سیزجه یازی و دانیشیق دیلی عئینی می کی بیزی قفه خانایا یوللاییب سؤیوش وئردیریرسینیز و عمومن قفه خاناداکی آداما قیرمیزیمی دا اوخساق سؤز داغارجیغیمیز آرتاجاقدیر. اونون اوچون خالق دیلینده یازیلمیش حیدربابا بیردنه دی. ایندی سیز خیوودا بو جومله نین سونونا بیر داینا قوشورسوز بیز موغاندا دنه چیرتدادیریق. آنجاق ایکمیزده «ده» یازیریق.گؤرونور بیر معیارلادا وار.
بیر سورو سوروشوم بو پاراقرافدا. آذربایجان تورکجه‌سینین معیار دیلی یوخ مو؟ بس اوندا هانسی دیلده هانسی معیارلالا یازیریق؟ یوخدورسا جلیل محمد قولوزاده‌دن توتموش اوزو بری نثریمیز نه‌یه سؤیکه‌نیر؟ عزیزیمیز شریف، ایواز و همت بیلرینه توخوناراق هانسی اساسدا باخیش ایره‌لی سوردوکلرینی یازمیشدیر. همین ساغلام دیلی (بیلمیرم، بلکه ده شئعر وارلیغین ائویدیر ده یازمیش) دیققتله اوخوموش اولسایدی، حؤرمتلی طاها بی‌ین آذربایجان ادبی معیار دیلیندن سؤز آچدیغی یئرلرده قوزئیی اساس توتدوغونو وورغولامیشلاردی. بو معیار دیلیمیز چرچیوه‌سینده بیر آز چالیشیب، نورماللاشدیرماغی اویغون گؤرموشدولر. واختی ایله رضا کاظمی ایله موصاحیبه‌سینده صوبحدل بیلری ده، بو اساسدا چیخیشلار ائتمیشدیر. ماراقلیسی بودور. هر اوچو ده ملانصرالدین مکتبینی اؤیور. غفور دا او یوللا گئتمه‌ییی سؤیله‌ییر. شخصن چوخ ساغ اولون، خئیلی راضییام دئییرم. بس نه دیر بو آرادا معیار ادبی دیلی یاراتماق مسه‌له‌سی؟ اصلینده بو بیتیب باغلاناجاق بیر پروژه دئییل. ترسینه هرزامان گلیشیب، ائنیش یوخوشلارا، سیناقلارا دوشن، ایلکی و سونو آچیق بیر پروسئس دیر.
براهنی بیر یئرده تورکجه ده دایاغیم یوخویدو دئمیشدی. بو بهانه‌نی بوراخساق، ادبی نثر یارادیجیلیغیندا، سؤیکه‌نه‌جه‌یین بیر آرخا اولماسی آنلاشیلیر. فتحعلی آخوندوودان اوزو بری عومومییتله قوزئی‌ده گئدن ادبی نثره سؤیکنمیریکسه، منجه هله ده آوارا قالاجاییق. بوندان سیز دوستلار آدینی باکییا اییک قویون، منسه آذربایجان ادبی دیلینه سؤیکنمک. دوغرودان منی ده آلایمی ائتدینیز بو قناعتینیزله. یئری گلمیشکن، دیلیمیزی تمیزله‌ین دوستلارا، اینجیمه‌سه‌لر آلای سؤزو، یازدیغینیز آنلامدا، رومجا دیر (باخ TDK دا آلای سؤزونون ایکینجی معناسینا). دیلیمیزده ایضاحلی لوغتده ده اولدوغو کیمی بیر توپلولوق معناسیندادیر. (توی، یاس و داها چوخ نیظامی). ایندی آذربایجان تورکجه‌سینده یازان بیر یازیچی کیمی، دیلیمیزده ادبی نثریمیزه سؤیکنمک نورمال دئییلسه، تورکیه تورکجه‌سیندن بوللو سوللو سؤزلر آلماق، عابیده‌لر دیلنده دانیشماق و یا ایران تی وی کاناللارینین دیلینده یازماق نه درجه‌ده نورمال ساییلا بیلر؟
نئچه گون اؤنجه دوستوموز محمد نوری، هئی شعریمیز چوخدور دئییرسینیز دئدی. آخی هانی، نئچه دنه دوز شاعیر و شعر گؤستره بیلرمی‌سن؟ دئدی. ایچیمده سایدیم: زامان پاشازاده (دوستلوق حسابینا بیرینجی یازدیم)، کیان خیاو، بولود مرادی، هادی قاراچای، ائلیاد موسوی، ائلشن بؤیوک‌وند، حمید آصفی، حیدربیات (سیده بتر داریخمیشام) و دوردوم. گؤردوم دوز دئییر. بلکه بو لیسته‌یه مثلن دومان اردمی، موصطافا شیخ‌پور و یا باشقالارینی دا آرتیرماق اولوردو، آنجاق من دومانی آز اوخوموشدوم. باشقالارینا گؤره بونلار کؤکوندن یانلیش اولا بیلر و فردی سلیقه‌دی. دوغرودو شعریمیز کمیت باخیمیندان چوخدور. بیزده چوخدور دئدیکده، کمیتی نظره آلیریق. شعر نثر قدر دیل سینتاکسینی اؤیرنمک طلب ائتمیر. سؤزجوکلر آلیشدیغمیز قایدالارلا یان یانا نه تکجه دوزولمورلر، یئری گلنده قایدالاری سیندیریرلار دا.
شاعیر سؤزجوکلری ابدی‌لشدیریر. بعضن ده بیر تصویره قوربان وئریر. دیلین فردی لشمه‌سی، سیموولیک اولماسی منجه شعرین ماهیتیندن ایره‌لی گلیر. شعر استاتیکاسی بونا دایانیر. آدلارینی چکدیییم شاعیرلردن راحاتجا ان آز بیر ایکی شعر خاطیریمده قالیب. دیققت ائدین ازبردن اوخوماغی قصد ائتمیرم. بونون اساس سببلری ایسه اؤزلرینه عایید یارادیجیلیق دیللری، شعر لحنی، تئکنیکلر و سؤزون موصطافاسی دئسم، اوسلوبلاری اولوب. نثر سؤزجوکلری آیاقلایاراق کئچیرسه، شعر ییخیلانلاری قالدیریر. بیلینج آلتیمیزدان، هارداسا اونودولموش، پاس توتموشلاری بئله، گؤزوموزه سوخور. سؤزجوکده کی ایهاما بارماق باسیر. آما قاباقجا دئدییم کیمی، بونلاری داها شعرسل سرگیله‌مک اوچون یئنه ده دیلی اؤیرنمک لازیمدی. تاکیدله واخت آییریب اؤیرنمک دئییرم. آدلارینی چکدییم شاعیرلر، دئمک ایسته‌ییرم هاوادان عاغلیما گلمه‌ییبلر. خالق دیلینده یازیلان شعریمیز حیدربابا و اونا سایاقلاردی. البته «من باخیرام سئلده بوغولموش آیا» کیمی تصویرلرین حاققینی دانماق ایسته‌میرم. بواستاتیکا مسه‌له‌سیدی. شخصن شعرلرین کلاسیک و سربست اولماسیندان آسیلی اولمایاراق، شعرسللیک و استاتیکاسی اونو یاشادیر دئیه دوشونورم. عزیز دوستوم حیدربابا دیلینده، سؤیله‌دیینیز دوشونجه و دیل چالا چوخورلاریمیز سیزجه دولورمو؟ ایللر بویو نه دن دولمامیش؟ دوشونجه دیلی سیموولار ایسته‌میرمی؟ سیموولاشان سؤزجوکلر، موخاطب دوشونجه‌سینی سؤز آرخاسینداکی آنلاملارا داشیمیر می؟
بلکه بو یازینین آردی دا اولدو. آمما هله‌لیک بو قدر.
بونو دا آرتیریرام سونرادان یادیما دوشدو. شریف بی نه‌یی سانسور ائتدیینی دئمیشدیر. جاواب چوخ ساده‌دیر. اؤزونو. بیلدیینیز کیمی سانسور ساده جه باشقاسینین، سنین یازی؛ فیلم و یا دوشونجه‌نی کسیب بیچیب ایسته دییی پارچالارینی گؤسترمک دئییل، عینى حالدا کاغیذا گلمه‌دن، چکیلمه‌دن اؤنجه بللی موحافیظه‌کارلیقلا، اونلاری نوطفه‌ده اؤلدورمک ده سانسور ساییلیر. هر حالدا شریف به‌یین یازیسیندا سانسور دئییل، اوست اؤرتولو دانیشماق واردیر.
- ۹۸/۰۷/۱۵